Analiza porównawcza stanów fizyczno-chemicznego i troficznego wód Jeziora Czanieckiego i Jeziora Goczałkowickiego w latach 2011–2015

• Autorzy: Neverova-Dziopak E. , Droździk A.

Warianty tytułu

EN

Comparative analysis of physico-chemical and trophic water state of Czaniec and Goczalkowice Dam Reservoirs in the period of 2011–2015

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przeprowadzono analizę zmian jakości fizyczno-chemicznej oraz stanu troficznego wód w pobliżu ujęć wody z dwóch zbiorników zaporowych w południowej Polsce – Jeziora Czanieckiego i Jeziora Goczałkowickiego – w latach 2011–2015. Do oceny stanu troficznego obu zbiorników wykorzystano integralny wskaźnik troficzności (ITS), określając również dynamikę jego zmian w badanym czasie. Ponieważ podstawowym zadaniem obu zbiorników zaporowych jest magazynowanie wody na potrzeby zaopatrzenia około 3,5 mln mieszkańców Górnego Śląska w wodę przeznaczoną do spożycia, szczególną uwagę zwrócono na wskaźniki fizyczno-chemiczne wody, charakteryzujące jej właściwości użytkowe oraz odzwierciedlające wpływ procesu eutrofizacji na jakość wody. Mimo podobnych funkcji oba zbiorniki różnią się zasadniczo parametrami morfometrycznymi, stopniem oddziaływania obszaru zlewni i potencjalną podatnością na degradację. Różna jest też struktura użytkowania gruntów w zlewni obu zbiorników. Jakość wód określono na podstawie temperatury, przewodności elektrycznej, BZT5, ilości zawiesin ogólnych, azotanów i fosforanów. W przypadku obu zbiorników zaporowych wartości badanych wskaźników mieściły się w granicach oznaczających bardzo dobrą jakość wody, odpowiadających kategorii A1 przydatności wody do zaopatrzenia ludności. Tylko kilka przypadków dotyczących wartości BZT5 wody w Jeziorze Goczałkowickim odpowiadało kategorii A2. Ocena stanu troficznego pozwoliła zakwalifikować Jezioro Goczałkowickie jako zbiornik mezoeutroficzny, zaś Jezioro Czanieckie jako zbiornik mezotroficzny. Wykazano, że dynamika zmian stanu troficznego obu zbiorników zaporowych w badanym pięcioleciu była analogiczna, a ich stan ekologiczny był stabilny. Warunkuje to dobrą jakość wody w pobliżu ujęć, pomimo dość wysokiego poziomu trofii tych zbiorników.

EN

Analysis of changes in physico-chemical quality and trophic status of waters from the intakes of two dam reservoirs in Southern Poland, i.e. Czaniec and Goczalkowice, was performed for the period of 2011–2015. The Index of Trophic State (ITS) was used to assess trophic state of both reservoirs as well as to determine dynamics of its changes for the analyzed period. Since the main function of both reservoirs is drinking water storage for the Silesian agglomeration with about 3.5 mln population, special attention was paid to the physico-chemical indices describing the utility function of water and reflecting impact of eutrophication on water quality. Despite similar functions, the two reservoirs differ fundamentally in terms of their morphometric parameters, level of impact of the catchment area and potential vulnerability to degradation. The land utilization structure for both reservoir catchments varies too. Water quality was determined on the basis of temperature, electrical conductivity, BOD5, and the amount of total suspended solids, nitrates and phosphates. For both dam reservoirs, indicators values remained within the levels of very good water quality that corresponded to the A1 category of water utility for a public water supply. Only a few BOD5 measurement results for water from Goczalkowice dam reservoir corresponded to the A2 water category. According to the trophic state assessment, the Goczalkowice dam reservoir was classified as a mesotrophic while Czaniec dam reservoir – as a mesotrophic water body. In the examined 5-year period, the dynamics of trophic state changes in both dam reservoirs was comparable, and their ecological status was characterized as stable. This ensures good quality of water near the discussed intakes, despite the relatively high trophic status of the reservoirs.

Słowa kluczowe

PL

zbiornik zaporowy; ujęcie wody; jakość wody; substancje autochtoniczne; substancje allochtoniczne; składniki nieorganiczne; związki biogenne; integralny wskaźnik troficzności

EN

dam reservoir; water intake; water quality; autochthonic substances; allochthonic substances; inorganic compounds; biogenic compounds; integral in dex of trophic state (ITS)

• Wydawca: Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Oddział Dolnośląski
• Czasopismo: Ochrona Środowiska
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 39, nr 2
• Strony: 11--16
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Neverova-Dziopak E.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Katedra Kształtowania i Ochrony Środowiska, al. Adama Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Droździk A.

• Uniwersytet Rolniczy imienia Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Zakład Inżynierii Leśnej, al. 29 Listopada 46, 31-425 Kraków

Bibliografia

• 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Dziennik Ustaw 2002, nr 204, poz. 1728.
• 2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dziennik Ustaw RP 2015, poz. 1989.
• 3. M. STRASKRABA, J.G. TUNDISI, A. DUNCAN [Eds.]: Comparative Reservoir Limnology and Water Quality Management. Series: Developments in Hydrology, Vol. 77. Springer-Science+Business Media B.V., 1993.
• 4. J. BENNDORF, K. PÜTZ: Control of eutrophication of lakes and reservoirs by means of pre-dams – I. Mode of operation and calculation of the nutrient elimination capacity. Water Research 1987, Vol. 21, No. 7, pp. 829–838.
• 5. Q.-H. CAI, Z.-Y. HU: Studies on eutrophication problem and control strategy in the Three Gorges Reservoir. Acta Hydrobiologica Sinica 2006, Vol. 30, No. 1, pp. 7–11.
• 6. Dane Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie (www.krakow.rzgw.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=115:zbiornik-wodny-czaniec&catid=40&Itemid=239&lang=pl).
• 7. J. HENNIG, I. HENNIG, A. ROSZKOWSKI: Zbiorniki retencyjne. W: I. DYNOWSKA, M. MACIEJEWSKI [red.]: Dorzecze górnej Wisły. Część II. PWN, Warszawa–Kraków 1991, ss. 121–143.
• 8. E. JACHNIAK, A. JAGUŚ: Uwarunkowania i nasilenie eutrofizacji zbiornika Tresna. Nauka Przyroda Technologie 2011, t. 5, z. 4, #56.
• 9. J. PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ, J. BŁACHUTA: Wytyczne metodyczne do przeprowadzenia monitoringu i oceny potencjału ekologicznego zbiorników zaporowych w Polsce. Wersja 2012. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2012.
• 10. K. BANASZAK [red.]: Prognoza oddziaływania na środowisko warunków korzystania z wód zlewni rzeki Soły – projekt. RZGW w Krakowie, RZGW w Gliwicach, Kraków-Gliwice 2014, s. 21.
• 11. K. BANASZAK [red.]: Charakterystyka zlewni Małej Wisły. RZGW w Gliwicach, Gliwice 2012, s. 38.
• 12. D. KUDELSKA, D. CYDZIK, H. SOSZKA: Propozycja systemu oceny jakości jezior. Wiadomości Ekologiczne 1981, t. XXVII, z. 2, ss. 149–173.
• 13. Dane Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. WIOŚ, Katowice 2016.
• 14. E. NEVEROVA-DZIOPAK: Podstawy zarządzania procesem eutrofizacji antropogenicznej. Wydawnictwa AGH, Kraków 2010.
• 15. B. BRAGA, O. ROCHA, J. TUNDISI: Dams and the environment: The Brazilian experience. International Journal of Water Resources Development 1998, Vol. 14, No. 2, pp. 127–140.
• 16. L. B. KNOLL: Phytoplankton primary production and photosynthetic parameters in reservoirs along a gradient of watershed land use. Limnology and Oceanography 2003, Vol. 48, No. 2, pp. 608–617.
• 17. K. W. THORNTON, L. KIMMEL, F. E. PAYNE: Reservoir Limnology: Ecological Perspectives. Wiley, New York 1990.
• 18. J. R. JONES, M. F. KNOWLTON, D. V. OBRECHT, E. A. COOK: Importance of landscape variables and morphology on nutrients in Missouri reservoirs. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 2004, Vol. 61, No. 8, pp. 1503–1512.
• 19. D. S. MITCHELL, B. E. MARSHALL: Hydrobiological observations on three Rhodesian reservoirs. Freshwater Biology 1974, Vol. 4, No. 1, pp. 61–72.
• 20. A. BOJARSKI, S. MAZOŃ, P. OPALIŃSKI, P. PRZECHERSKI, A. WOLAK: Charakterystyka czaszy zbiornika Goczałkowice do celów modelowania i oceny procesów sedymentacyjnych osadów. Gospodarka Wodna 2014, nr 8, ss. 282–285.
• 21. A. NOWACKA, M. WŁODARCZYK-MAKUŁA, D. PANASIUK: Analiza ilościowo-jakościowa wody pobieranej do uzdatniania ze zbiornika Goczałkowice w latach 1990–2013. Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury 2015, t. XXXII, z. 62 (1/15), ss. 323–337.
• 22. B. OLEARCZYK-SIWIK: Problem nadmiernej mętności wody surowej na przykładzie zbiornika Czaniec. Prace Naukowe GIG, Górnictwo i Środowisko 2010, nr 2, ss. 63–74.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).