Nieniszczące badania średniowiecznej buławy

• Autorzy: Rudzińska M. , Garbacz-Klempka A. , Dyga A. , Liwoch R.

Warianty tytułu

EN

Non-Destructive Research on the Medieval Mace

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono analizę składu i sposobu produkcji buławy średniowiecznej pochodzącej ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Buława jest bronią obuchową, a także atrybutem władzy. Badania te były ważną częścią prac konserwatorskich, wykonywanych dla tego zabytku. Warunkiem przeprowadzenia badań składu chemicznego na zabytku było zastosowanie metody nieinwazyjnej, w związku z tym wykorzystano spektrometrię fluorescencji rentgenowskiej z dyspersją energii. Badania składu przeprowadzono na kilku etapach prac konserwatorskich: przed podjęciem konserwacji (w celu dobrania odpowiedniego programu konserwatorskiego) oraz po oczyszczeniu powierzchni z nawarstwień korozyjnych (w celu określenia składu czystej powierzchni metalu). Wykazały one, że buława odlana została z brązu ołowiowego. Pod warstwą korozji zachował się dość jednolity skład stopu, pomimo zalegania w niekorzystnym środowisku ziemnym. Wśród opublikowanych badań składu buław brązowych, nie natrafiono na analogiczny stop o podobnych proporcjach zawartości pierwiastków. Brązy te zawierały zazwyczaj dużą ilość cyny z domieszką ołowiu. Omawiany zabytek wyróżnia się więc składem chemicznym stopu. Analizę składu uzupełniono obserwacją makro- i mikroskopową powierzchni obiektu pod kątem stanu zachowania oraz techniki wykonania. Z obserwacji wynika, że zastosowano metodę wytapianych modeli. Na powierzchni zabytku zaobserwowano wady powierzchni surowej oraz uszkodzenia mechaniczne. Prace konserwatorskie zabezpieczyły buławę oraz przygotowały do ewentualnej ekspozycji muzealnej. Dzięki badaniom zabytku, wiedza na temat buław odkrytych na ziemiach polskich została poszerzona o kolejny egzemplarz.

EN

The article presents detailed scientific analysis of the chemical composition and way of production of the medieval mace from a collection of the Archaeological Museum in Cracow. This research was an important part of conservation work on the mace head. The main condition for conducting a study of chemical composition of the artifact was to use a non-destructive method, and therefore the piece has been investigated using methods: macro and microscopic analysis and energy dispersive X-ray fluorescence (EDXRF). The study was carried out during several stages of conservation works: before conservation in order to select the appropriate conservation program and after cleaning the surface from corrosive layers to determine the composition of pure metal surface. The alloy used for the mace head proved to be lead-copper alloy. Underneath the corrosion layer remained quite a homogeneous composition. Published studies on the composition of bronze maces presents bronzes with a different percentage composition of alloy elements. These bronzes typically contain a large amount of tin with added lead. This mace head is distinguished by the chemical composition of the alloy. Macro and microscopic studies of the surface show that in order to produce the mace head the method of lost wax was used. Macro and microscopic studies of the surface revealed some defects and mechanical damage. The conservation work secured the mace and prepared for a museum exposition.

Słowa kluczowe

PL

badania nieniszczące; spektrometria fluorescencji rentgenowskiej; konserwacja zabytku; stop miedzi; buława średniowieczna

EN

nondestructive testing; X-ray fluorescence spectrometry; conservation of monument; copper alloy; medieval mace

• Wydawca: Komisja Odlewnictwa Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach
• Czasopismo: Archives of Foundry Engineering
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 13, iss. 3 spec.
• Strony: 139--142
• Opis fizyczny: Bibliogr. 7 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Rudzińska M.

• Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków, Polska

autor

Garbacz-Klempka A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Odlewnictwa, ul. Reymonta 23, 30-059 Kraków, Polska

autor

Dyga A.

• Muzeum Archeologiczne, ul. Senacka 3, 31-002 Kraków, Polska

autor

Liwoch R.

• Muzeum Archeologiczne, ul. Senacka 3, 31-002 Kraków, Polska

Bibliografia

• [1] Michalak, A. (2005). The mace head from Trzciel, Międzyrzec district. Remarks concerning maces from the territory of Poland in the Middle Ages on the background of findings in Europe. Archeologia Środkowego Nadodrza. T. 4, s. 183-220 (in Polish).
• [2] Nadolski, A. (1954). Studies of the Polish weaponry in the X, XI and XII century. Zakład im. Ossolińskich. Łódź (in Polish).
• [3] Rudzińska, M. (2013). The cast medieval maces – technological and conservation issues. Unpublished master dissertation under scientific supervision of dr inż. A. Garbacz-Klempka. AGH University of Science and Technology. Faculty of Foundry Engineering. Kraków (in Polish).
• [4] Liwoch, R., Rudzińska, M. Hungarian mace head from Librantowa. Materiały Archeologiczne. T. XL (in print, in Polish).
• [5] Adamski, C., Rzadkosz, S. (1992). Metallurgy and foundry of non-ferrous metals. Part II Zinc and copper alloys. Wydawnictwa AGH. Kraków (in Polish).
• [6] Michalak, A. (2007). About two medieval maces from Western Pomerania. In Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego. Materiały z II Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego. Wolin 4-6 sierpnia 2006 r. Toruń, s. 128-149 (in Polish).
• [7] Marek, L., Miazga, B. (2012). Medieval mace head from the area of Wroclaw. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne LIV. Wrocław, s. 367–375 (in Polish).