Porównanie zakresu i metod ujęcia treści na mapach topograficznych ziem zaboru rosyjskiego z przełomu XIX i XX wieku

• Autorzy: Panecki T.

Warianty tytułu

EN

The comparison of the scope of the content and classification methods on topographical maps of Polish territory annexed by Russia issued at the turn of 19th and 20th century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest porównanie zakresu i metod ujęcia treści na mapach topograficznych z przełomu XIX i XX wieku obejmujących zabór rosyjski. Do analiz wybrano trzy mapy: rosyjską w skali 1:84 000, austriacką w skali 1:75 000 oraz niemiecką w skali 1:100 000. Do analizy wykorzystano arkusze z czterech obszarów badawczych: okolic Brześcia, Dęblina, Pińska oraz Pułtuska. Głównym etapem prac było opracowanie zestawienia legend w postaci tabeli dla poszczególnych warstw tematycznych: osadnictwa i zabudowy, sieci komunikacyjnej, obiektów sakralnych, obiektów gospodarczych i innych elementów topografii, użytkowania ziemi, wód, rzeźby terenu i granic. Założono, że mimo podobieństwa skal i materiałów źródłowych analizowane mapy cechują się różnorodnym przedstawieniem krajobrazu geohistorycznego. Osadnictwo na mapie rosyjskiej zostało przedstawione dosyć schematycznie, a na pozostałych znacznie bardziej szczegółowo. Niespójności dotyczą także sieci komunikacyjnej, użytkowania ziemi i wód, gdzie znajdują się elementy klasyfikowane na trzech mapach według zupełnie różnych kryteriów. Niekiedy na mapach austriackich i niemieckich pomijanie były pewne kategorii treści z mapy rosyjskiej, np. drogi faszynowane, drewniane kościoły czy radiostacje. Różnice te wynikają nie tylko z „wojennego” trybu opracowywania map niemieckiej i austriackiej, ale także ze świadomych ingerencji w zakres i metody ujęcia ich treści.

EN

The aim of the article was a comparison of the content’s scope, classification and presentation methods on topographical maps issued at the turn of 19th and 20th century covering the territory of former Russian partition. Three of such maps were chosen for the analysis, namely: Russian (scale 1:84,000), Austrian (scale 1:75,000) and German (scale 1:100,000). As a starting point of the study served an attempt at reconstruction of map legends, as, a coherent symbology key (i.e. map legend) can be found neither for Russian nor German map. It was conducted by employing the symbology keys prepared in the Interwar Period, as for the Russian map there was no legend enclosed, while in the case of German the legend enclosed featured only the road network. Apart from the legends, an analysis of the map sheets covering four areas was conducted. Those areas were, as follow: Brest, Dęblin, Pinsk and Pułtusk vicinites. The next stage was to elaborate a legend comparison with summary in the form of a table for particular thematic layers: settlement and built-up area, transport network, sacral buildings facilities and other buildings, land cover, hydrography, relief, and borders. An assumption was made that despite the apparent similarity of the scales (1:75,000, 1:84,000, 1:100,000) and source materials the maps analysed are distinct in terms of presentation of the geohistorical landscape. The settlements on the Russian map were illustrated in a schematic manner, while the other maps approached the subject more meticulously. The discrepancies involve also such areas as: road network, land cover, and waters, which were categorised along different sets of criterion. It happened that some categories present on the Russian map were absent from the Austrian and German. It involved such objects as: fascine roads, wooden churches or radiostations. Those differences stem from not only the “military mode” of elaboration of the German and Austria map, but also conscious interference in the scope of content and classification methods.

Słowa kluczowe

PL

topografia; mapa topograficzna; mapa archiwalna; semiotyka kartograficzna; zabór rosyjski

EN

topography; topographic map; archival map; cartographic semiotics; Russian partition

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 47, nr 1
• Strony: 47--65
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., mapy, tab.

Twórcy

autor

Panecki T.

• Zakład Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego

Bibliografia

• 1. Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego, 2015; http://www.mapywig.org/ dostęp:2015.03.19.
• 2. Cartomatic, 2015, Mapy z przeszłością. Maps with the past, http://hgis.cartomatic.pl/ dostęp: 2015.02.24.
• 3. Faluszczak F.P., 2011, Kartografia Galicji Wschodniej w latach 1772–1914. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• 4. Gąsiewicz S., 1930, Znaki topograficzne map. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa.
• 5. Gregory I.N.; Healey R.G., 2007, Historical GIS: structuring, mapping and analysing geographies of the past. „Progress in Human Geography” Vol. 31, no. 5, s. 638–653.
• 6. Grygorenko W., 1981, Założenia metrologiczne map XVII i XVIII wieku. „Przegląd Geodezyjny” R. 53, nr 9-10, s. 286–289.
• 7. Konias A., 2010, Kartografia topograficzna państwa i zaboru pruskiego od II połowy XVIII wieku do połowy XX wieku. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej.
• 8. Konopska B., Ostrowski J., Pasławski J., Weszpiński P.E. (red.), 2012, Dawne mapy jako źródła historyczne. „Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego” T. 3, Warszawa: Polskie Towarzystwo Geograficzne.
• 9. Krassowski B., 1973, Polska kartografia wojskowa 1918–1945. Warszawa: Wydawnictwo MON.
• 10. Kreutzinger J., 1928, Topografja. Pomiar i zdjęcie kraju, kartografja i wojskowe znaczenie terenu. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny.
• 11. Kuna J., 2014, Zmiany znaków na XX-wiecznych mapach topograficznych w skali 1:100 000. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 46, nr 1, s. 47–61.
• 12. Lange K., 2013, Kalibracja dawnych map zasięgu lodów morskich w Arktyce z zastosowaniem systemów informacji geograficznej. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 45, nr 4, s. 344–351.
• 13. Lewakowski J., 1920, Klucz znaków przyjęty dla map austriackich, rosyjskich i pruskich. Warszawa, Kraków: Księgarnia J. Czarneckiego.
• 14. Lewakowski J., 1921, Terenoznawstwo i kartografia wojskowa. Warszawa, Kraków: Księgarnia J. Czarneckiego.
• 15. Libiński H., 1912, Jak czytać austriackie mapy wojskowe i orientować się za ich pomocą w terenie? Kraków: Księgarnia Gebethner i Spółka.
• 16. Lorek D., 2012, Informacja topograficzna na Urmesstischblätter a objaśnienia w legendzie. W: Dawne mapy jako źródła historyczne. „Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego” Nr 3, Warszawa, s. 55–61.
• 17. Łagowski S., 2005, Szlakiem twierdz i ufortyfikowanych przedmości. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”.
• 18. Nieścioruk K., 2007, Analiza i ocena XVIII-wiecznego planu Lublina jako przykład kompleksowych badań dawnych materiałów kartograficznych. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 39, nr 2, s. 146–158.
• 19. Olszewicz B., 1921, Polska kartografia wojskowa (zarys historyczny). Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa.
• 20. Panecki T., 2014a, Creating a common symbol classification for a new historical geoportal of Poland. „Miscellanea Geographica” Vol. 18, no. 4, s. 34–40.
• 21. Panecki T., 2014b, Problemy kalibracji mapy szczegółowej Polski w skali 1:25 000 Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 46, nr 2, s. 162–172.
• 22. Pietkiewicz S., 1995, Analiza dokładności niektórych map z XVII, XVIII i XIX wieku, obejmujących Polskę w dawnych granicach. „Prace i Studia Geograficzne” T. 17, s. 103–109 (tłum. artykułu w jęz. Francuskim opublikowanego w 1960 r.).
• 23. Plit, J., Nita, J. (red.), 2012, Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” T. 16, Sosnowiec: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego.
• 24. Sobala A., 2012, Zastosowanie austriackich map katastralnych w badaniach użytkowania ziemi w połowie XIX wieku. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 44, nr 4, s. 324–333.
• 25. Szady B., 2008, Zastosowanie systemów informacji geograficznej w geografii historycznej. „Polski Przegl. Kartogr.” T. 40, nr 3, s. 279–283.
• 26. WIG, 1925, Zestawienie znaków topograficznych map austriackich, niemieckich i rosyjskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny.