Dzieje latarni w Twierdzy Wisłoujście w świetle badań architektonicznych z roku 2018

• Autorzy: Samól Piotr , Hirsch Robert , Woźniakowski Arkadiusz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK66LIGHTHOUSE

Warianty tytułu

EN

History of the Lighthouse of the Wisłoujście Fortress in light of a 2018 architectural study

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W roku 2018 zespół autorski wykonał badania architektoniczne wieży w Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku w związku z planowanymi pracami konserwatorskimi. Pierwszy raz podjęto metodologiczne badania architektoniczne najstarszej struktury zespołu – wieży- latarni morskiej wzniesionej w 1482, a następnie rozbudowywanej w wiekach XVI–XX. Wyniki badań oraz weryfikacja źródeł historycznych i archeologicznych pozwoliły zrekonstruować 6 głównych etapów budowy. Ustalono, że obecne wejście do wieży jest wtórne, a forma jej zwieńczenia (krenelaż) jest ahistoryczną kreacją zrealizowaną pod koniec lat pięćdziesiątych XX stulecia, nieznajdującą historycznego uzasadnienia. Wyniki badań – pomimo nowych ustaleń – wskazują na wiele dalszych wątpliwości na temat historii, a zwłaszcza przekształceń twierdzy, które do tej pory nie zostały rozpoznane. Dowodzą też konieczności kontynuowania analiz twierdzy poprzez badania architektoniczne i archeologiczne w powiązaniu z badaniami archiwalnymi.

EN

In 2018, the authors performed architectural research of the tower in Wisłoujście Fortress, in Gdańsk, in connection with planned conservation works. For the first time, methodological architectural studies of the oldest structure of the complex were undertaken-focusing on the tower-lighthouse, which was erected in 1482, and which was extended in the sixteenth and twentieth centuries. The results of the research and verification of historical and archaeological sources allowed to identify six main stages of the structure’s construction. It was established that the current entrance to the tower is a secondary one, and the form that is placed at the top of the tower (battlements) is an ahistorical creation built at the end of the 1950s, with no historical justification. The results of the research-despite the new findings-indicate more uncertainties about the history and especially the transformation of the fortress, that have not been discovered yet. The study also proved the necessity to continue the analysis of the fortress by means of architectural and archaeological research, along with archival research.

Słowa kluczowe

PL

fortyfikacje; Twierdza Wisłoujście; Gdańsk; latarnia morska; badania architektoniczne

EN

fortifications; Wisłoujście Fortress; Gdańsk; lighthouse; architectural study

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 66
• Strony: 21--36
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys.

Twórcy

autor

Samól Piotr

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej

• https://orcid.org/0000-0001-6021-1692

autor

Hirsch Robert

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej

• https://orcid.org/0000-0002-5427-3202

autor

Woźniakowski Arkadiusz

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej

• https://orcid.org/0000-0003-0195-3009

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Państwowe w Gdańsku, sygn. 1121/153.
• 2. Polska Akademia Nauk – Biblioteka Gdańska, sygn. 5664.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 3. Braun Georg, Hogenberg Frans, Civitates orbis terrarum, Cologne 1588, vol. 4.
• 4. Weinreich Caspar, Caspar Weinreichs Danziger Chronik, [w:] Scriptores Rerum Prussicarum, red. Theodor Hirsch, Max Töppen, Ernst Strehlke, cz. 4, Leipzig 1889.
• Opracowania / Secondary sources
• 5. Balewski Zdzisław, Zarys dziejów Twierdzy Wisłoujście do 1945 roku, [w:] Twierdza Wisłoujście: historia, teraźniejszość, przyszłość, red. Jolanta Stecewicz, Gdańsk 2000.
• 6. Brykowska Maria, Metody pomiarów i badań zabytków architektury, Warszawa 2003.
• 7. Bukal Grzegorz, Fortyfikacje Gdańska i ujścia Wisły 1454– –1793, Sopot 2012.
• 8. Dąbal Joanna, Szczepanowska Karolina, Budując Twierdzę Wisłoujście. Charakterystyka detali architektonicznych, ceramiki budowlanej i zapraw, [w:] Gdańsk. Twierdza Wisłoujście. Badania archeologiczne w latach 2013–2014, Gdańsk 2015.
• 9. Foltz Max, Der Danziger Stadthaushalt am Ende 16. Jahrhunderts, „Zeitschrift des Westpreussisches Geschichtsvereins” 1907, z. 49.
• 10. Foltz Max, Geschichte des Danziger Stadthaushalts, Danzig 1912.
• 11. Hirsch Robert, Nowe wiadomości o Wieńcu twierdzy Wisłoujście, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1991, t. 36, z. 3.
• 12. Hirsch Robert, Wieniec Twierdzy Wisłoujście – budowla nie tylko obronna, [w:] Twierdza Wisłoujście: historia, teraźniejszość, przyszłość, red. Jolanta Stecewicz, Gdańsk 2000.
• 13. Köhler Gustav, Geschichte der Festungen Danzig und Weichselmünde bis zum Jahre 1814 in Verbindung mit des Kriegsgeschichte, t. 1: Bis zum Jahre 1734, Breslau 1893.
• 14. Lewicka Maria Ludwika, Mistrz Jan z Lindau – budowniczy XVI-wiecznych fortyfikacji w Gdańsku i Wrocławiu, [w:] Fortyfikacje Gdańska, red. Grzegorz Bukal, Gdańsk 2006.
• 15. Massalski Ryszard, Baszta Łabędź w Gdańsku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1968, nr 149 (Architektura IX).
• 16. Rees Abraham, The Cyclopedia or Universal Dictionary of Arts, Sciences and Literature, London 1819, vol. 27.
• 17. Samól Piotr, Młode Miasto Gdańsk (1380–1455) i jego patrymonium, Gdańsk 2018.
• 18. Slothouwer Dirk Frederik, Bouwkunst der Nederlandsche Renaissance in Denmarken, Amsterdam 1924.
• 19. Stankiewicz Jerzy, Nadmorska twierdza w Wisłoujściu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1956, t. 1, z. 2.
• 20. Szarszewski Adam, Piwek Aleksander, Samól Piotr, Dargacz Janusz, Darecka Katarzyna, Ubodzy, chorzy, sieroty. Szpitale dawnego Gdańska w okresie średniowiecza i nowożytności, Gdańsk 2019.
• 21. Twierdza Wisłoujście: historia, teraźniejszość, przyszłość, red. Jolanta Stecewicz, Gdańsk 2000.
• 22. Zbierski Andrzej, Badania archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu (Stanowisko 12, Wykop I Pracowni Archeologicznej w Gdańsku IHKM PAN), „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1968, nr 124 (Architektura IX).
• 23. Zbierski Andrzej, Badania archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu w 1969 r. (Stanowisko 12, Wykop I Pracowni Archeologicznej w Gdańsku IHKM PAN), „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1975, nr 237 (Architektura XII).
• 24. Zbierski Andrzej, Dalsze badania archeologiczno-architektoniczne w Twierdzy Nadmorskiej w Wisłoujściu w 1969 r. (Stanowisko 12, Wykop I Pracowni Archeologicznej w Gdańsku IHKM PAN), „Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej” 1970, nr 151 (Architektura X).
• 25. Zbierski Andrzej, Twierdza morska w Wisłoujściu w świetle badań kompleksowych Pracowni Archeologicznej IHKM PAN i Centralnego Muzeum Morskiego, [w:] Twierdza Wisłoujście: historia, teraźniejszość, przyszłość, red. Jolanta Stecewicz, Gdańsk 2000.
• 26. Zespół forteczny Gdańsk Wisłoujście: problemy ochrony zespołów pofortecznych, red. P. Molski, Gdańsk 1998.
• Inne / Others
• 27. Bukal Grzegorz, Samól Piotr, „Badania architektoniczne w Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku. Etap I: Kamieniczki oficerskie i elewacja domu komendanta”, Gdańsk 2020 (mps).
• 28. Czernichowski Jaromir, Tymiński Andrzej, Darecka Katarzyna, Przebirowska Elżbieta, „Badania architektoniczne i konserwatorskie oraz ekspertyza stanu technicznego dawnego budynku koszar napoleońskich na Szańcu Wschodnim Twierdzy Wisłoujście, przy ul. Stara Twierdza 9”, Gdańsk 2019 (mps).
• 29. Lewicki Jakub, „Badania architektoniczne Bastionu Artyleryjskiego Twierdzy Wisłoujście”, t. 1–4, 2004 (mps).
• 30. Samól Piotr, Hirsch Robert, Woźniakowski Arkadiusz, „Badania architektoniczne Wieży-Latarni w Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku”, Gdańsk 2018 (mps).
• 31. Samól Piotr, Woźniakowski Arkadiusz, Bukal Grzegorz, Hirsch Robert, „Badania architektoniczne w Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku. Etap II: Elewacje Wieńca”, Gdańsk 2020 (mps).
• 32. Tarnacki Janusz, Hirsch Robert, „Badania architektoniczne działobitni w Wieńcu”, Gdańsk 2004 (mps).
• 33. Tarnacki Janusz, Hirsch Robert, „Twierdza Wisłoujście. Dom Komendanta. Badania architektoniczne”, Gdańsk 2002 (mps).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).