Semantyka i metodyka oceny georóżnorodności : przegląd i propozycja badawcza

• Autorzy: Najwer A. , Zwoliński Z.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.026.011

Warianty tytułu

EN

Semantics and geodiversity assessment methods : review and research proposal

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Koncepcja georóżnorodności została opracowana stosunkowo niedawno, aczkolwiek bardzo szybko zyskała aprobatę naukowców na całym świecie. Jest to jednak wczesna faza rozpoznania problemu i w efekcie, pojęcie to nadal nie jest jednoznacznie rozumiane i definiowane. Niewielkie postępy zostały też poczynione w badaniach nad metodyką jej oceny oraz geowizualizacji. Istnieje wyraźna potrzeba stworzenia powszechnie akceptowanej metody oceny georóżnorodności. Głównym celem artykułu jest przedstawienie aktualnych koncepcji georóżnorodności oraz dotychczasowych dokonań w zakresie metodyki jej oceny. Przegląd ten, stanowić winien naukowe tło do prowadzenia szeroko zakrojonych, dalszych badań nad uniwersalną i przejrzystą metodyką oceny georóżnorodności. W przyszłości da to szansę jej szerokiej implementacji w wielu dziedzinach nauki. Ponadto w niniejszym artykule zaprezentowano nową metodę oceny georóżnorodności. Podstawą algorytmu analitycznego jest dobór odpowiednich cech środowiska przyrodniczego i parametrów geomorfometrycznych. Przygotowane mapy czynnikowe są poddawane standaryzacji, a następnie analizie wielokryterialnej przy wykorzystaniu metody hierarchicznej analizy procesów decyzyjnych. Obszar badań stanowi 5 zlewni rzecznych zlokalizowanych w Polsce i w Szwajcarii. Cztery z nich to zlewnie charakteryzujące się krajobrazem wysokogórskim: Derborence oraz Illgraben w Alpach Szwajcarskich, Sucha Woda w Tatrach oraz Wrzosówka w Karkonoszach. Zlewnia Dębnicy znajduje się na Niżu Polskim.

EN

The concept of geodiversity was created recently and has rapidly gained the approval of scientists around the world. However, the problem recognition is still at an early stage. Moreover, little progress has been made concerning its assessment and geovisualisation. Yet, the lack of a commonly accepted methodology is clearly noticeable. The main purpose of this paper is to present the current state of understanding the geodiversity concepts, discuss some research approaches and achievements in the field of its assessment methods. An overview should be found as a scientific framework for conduction of further studies especially focusing on establishing a commonly accepted and transparent assessment methodology. It will give an opportunity for its broad implementation across numerous disciplines. Furthermore a proposal of a new method of geodiversity assessment is presented. The basis for the assessment is a proper selection of the geographical environment features and geomorphometric parameters. Prepared factor maps are being standardized and resulted from map algebra operations carried out by multi-criteria evaluation with GIS-based analytic hierarchy process. The study areas consist of 5 peculiar catchments in Poland and Switzerland. Four are located in the high mountainious landscape (Derborence and Illgraben in the Swiss Alps, Sucha Woda in the Tatra Mts., and Wrzosówka in the Karkonosze Mts.) and one (Dębnica catchment) in the Polish Lowland area.

Słowa kluczowe

PL

georóżnorodność; geoochrona; ocena georóżnorodności; mapy georóżnorodności

EN

geodiversity; geoconservation; geodiversity assessment; geodiversity mapping

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2014
• Tom: Vol. 26
• Strony: 115--127
• Opis fizyczny: Bibliogr. 121 poz., rys.

Twórcy

autor

Najwer A.

• Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

autor

Zwoliński Z.

• Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• Alexandrowicz Z., 2003. Ochrona dziedzictwa geologicznego Polski w koncepcji europejskiej sieci geostanowisk. Przegląd Geologiczny 51(3): 224–230.
• Alexandrowicz Z., 2004. Perspektywy rozwoju geoochrony w krajach Wspólnoty Europejskiej. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 60: 87–99.
• Alexandrowicz Z., 2006. Framework of European geosites in Poland. Nature Conservation 62(5): 63–87.
• Alexandrowicz Z., 2007. Geoochrona w ujęciu narodowym, europejskim i światowym (ze szczególnym uwzględnieniem Polski). Biuletyn PIG 425: 19–26.
• Alexandrowicz Z., Margielewski W., 2010. Impact of mass movements on geo-and biodiversity in the Polish Outer (Flysch) Carpathians. Geomorphology 123: 290–304.
• Alexandrowicz Z., Poprawa D., 2000. Ochrona georóżnorodności w polskich Karpatach z Mapą chronionych i proponowanych do ochrony obszarów i obiektów przyrody nieożywionej 1:400 000. Min. Środ. i Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Australian Heritage Commission, 1996. Australian Natural Heritage Charter. 1st ed. Canberra.
• Australian Heritage Commission, 2002. Australian Natural Heritage Charter for the Conservation of Places of Natural Heritage Significance. Australian Heritage Commission in association with Australian Committee for IUCN. Sydney.
• Barthlott W., Biedinger N., Braun G., Feig F., Kier G., Mutke J., 1999. Terminological and methodological aspects of the mapping and analysis of the global biodiversity. Acta Botanica Fennica 162: 103–110.
• Bartkowski T., 1977. Metody badań geografii fizycznej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa-Poznań.
• Benito-Calvo A., Pe´rez-Gonza´lez A., Magri O., Meza P., 2009. Assessing regional geodiversity: the Iberian Peninsula. Earth Surface Process & Landforms 34(10): 1433–1445.
• Burek C., Potter J., 2006. Local Geodiversity Action Plans – Setting the Context for Geological Conservation. W: J.Larwood (red.), English Nature Research Report 560. Peterborough.
• Bródka S., 2010. Etapy oceny środowiska przyrodniczego w ujęciu praktycznym. W: S. Bródka (red.), Praktyczne aspekty ocen środowiska przyrodniczego. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań.
• Burnett M.R., August P.V., Brown J.H., Killingbeck K.T., 1998. The influence of geomorphological heterogeneity on biodiversity. I. A patch-scale perspective. Conservation Biology 12(2): 363–370.
• Comanescu L., Nedelea A., 2012. The assessment of geodiversity – a premise for declaring the geopark Buzaului County (Romania). Journal of Earth System Science 121(6): 1493–1500.
• Degórski M., 2001. Pedosfera – komponent środowiska łączący abiotyczną i biotyczną różnorodność. W: E.Roo-Zielińska, J.Solon (red.), Między geografią i biologią – badania nad przemianami środowiska przyrodniczego. Prace Geograficzne IG i PZ PAN 179: 227–238.
• Dixon G., 1996. Geoconservation: An International Review and Strategy for Tasmania. Occasional Paper 35, Parks & Wildlife Service, Tasmania.
• Duff K., 1994. Natural Areas: an holistic approach to conservation based on geology. Geological and Landscape Conservation: 121–126. London.
• Eberhard R., 1997. Pattern & Process: Towards a Regional Approach to National Estate Assessment of Geodiversity. Australian Heritage Commission, Canberra.
• Gawlikowska E., 2000. Ochrona georóżnorodności na Dalnym Śląsku z Mapą chronionych obszarów i obiektów przyrody nieożywionej 1:300 000. Min. Środ. i Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Gonera M., 2005. Zabytki przyrody nieożywionej, czyli dobro nie powszechnego użytku. Przegląd Geologiczny 53(3): 199–204.
• Gonera M., 2008. Geoochrona konserwatorska w realiach rzeczywistości rynkowej. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64(5): 127–142.
• Gordon J.E., 2012. Engaging with Geodiversity: ‘Stone Voices’, Creativity and Ecosystem Cultural Services in Scotland. Scottish Geographical Journal 128: (3–4).
• Gordon J.E., Barron H.F., 2011. Scotland’s geodiversity: development of the basis for a national framework. Scottish Natural Heritage. Scottish Natural Heritage Commissioned Report No. 417.
• Gordon J.E., Barron H. F., 2013. The role of geodiversity in delivering ecosystem services and benefits in Scotland. Scottish Journal of Geology 49(1): 41–58.
• Gordon J.E., Barron H.F., Hansom J.D., Thomas M.F., 2012. Engaging with geodiversity – why it matters. Proceedings of the Geologists’ Association 123: 1–6.
• Gordon J.E., Dvorak I., Jonasson C., Josefsson M., Kocianova M., Thompson D.B.A., 2002. Geo-ecology and management of sensitive montane landscapes. Geografiska Annaler 84 A: 193–203.
• Gray M., 2004. Geodiversity: Valuing and Conserving Abiotic Nature. John Wiley and Sons, Chichester.
• Gray M., 2008. Geodiversity: The origin and evolution of a paradigm. W: C.V.Burek, C.D.Prosser (red.), The History of Geoconservation, Geological Society of London. Special Publication 300: 31–36.
• Gray M., 2013. Geodiversity: Valuing and Conserving Abiotic Nature. 2nd Edition. John Wiley and Sons, Chichester.
• Gray M., Gordon J.E., Brown E.J., 2013. Geodiversity and the ecosystem approach: the contribution of geoscience in delivering integrated environmental management. Proceedings of the Geologists’ Association 124(4): 659–673.
• Hjort J., Heikkinen K., Luoto M., 2012. Inclusion of explicit measures of geodiversity improve biodiversity models in a boreal landscape. Biodiversity Conservation 21: 3487–3506.
• Hjort J., Luoto M., 2010. Geodiversity of high-latitude landscapes in northern Finland. Geomorphology 115(1–2): 109–116.
• Hjort J., Luoto M., 2012. Can geodiversity be predicted from space? Geomorphology 153–154: 74–80.
• Ibáñez J.J., Krasilikov P.V., Saldaña A., 2012. Archive and refugia of soil organisms: applying a pedodiversity framework for the conservation of biological and nonbiological heritages. Journal of Applied Ecolology 49: 1267–1277.
• IPCC, 2007. Zmiana klimatu 2007. Raport Syntetyczny. Pachauri R.K., Reisinger A. (red.), Wkład Grup roboczych I, II i III do Czwartego Raportu Oceniającego Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu,Wyd. IOŚ, Warszawa.
• Jačková K., Romportl D., 2008. The relationship between geodiversity and habitat richness in Šumava. National Park and Křivoklátsko Pla (Czech Republic): a quantitative analysis approach. Journal of Landscape Ecology 1: 23–38.
• Jania J., Zwoliński Zb., 2011. Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne, hydrologiczne i geomorfologiczne w Polsce. Landform Analysis 15: 51–64.
• Jaskulska A., Reynard E., Zwolinski Zb., 2013. Geodiversity assessment for environmental management of geomorphosites: Derborence and Illgraben, Swiss Alps. EGU General Assembly Conference Abstracts 15: 838.
• Jedicke E., 2001. Biodiversität, Geodiversität, Ökodiversität. Kriterien zur Analyse der Landschaftsstruktur – ein konzeptioneller Diskussionsbeitrag. Naturschutz und Landschaftsplanung 33(2/3): 59–68.
• Kiernan K., 1995. An Atlas of Tasmanian Karst, 2 vols, Report 10 (2 vols), Tasmanian Forest Research Council, Hobart.
• Kiernan K. 1996. The Conservation of Glacial Landforms. Hobart, Tasmania: Forest Practices Unit.
• Kistowski M., 2012. Prawne możliwości ochrony georóżnorodności i różnorodności krajobrazowej w warunkach polskich. Annales UMCS LXVII (2): 45–62.
• Kostrzewski A., 1993. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego w Polsce. W: A. Kostrzewski (red.), Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
• Kostrzewski A., 1998. Georóżnorodność rzeźby jako przedmiot badań geomorfologii. W: K.Pękala (red.), Główne kierunki badań geomorfologicznych w Polsce, IV Zjazd Geomorfologów Polskich. UMCS, Lublin, 11–16.
• Kostrzewski A., 2011. The role of relief geodiversity in geomorphology. Geographia Polonica 84, Special Issue Part 2: 69–74.
• Kostrzewski A., Kozacki L., Zwoliński Zb., 1997a. Georóżnorodność krajobrazu. Arch. Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Kostrzewski A., Kozacki L., Zwoliński Zb., 1998a. Georóżnorodność krajobrazu. Arch. Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Kostrzewski A., Mazurek M., Stach A., 1995. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego: zasady organizacji, system pomiarowy, wybrane metody badań. PIOŚ, Warszawa.
• Kostrzewski, A., Mazurek, M., Zwoliński, Zb., 1994. Dynamika transportu fluwialnego górnej Parsęty jako odbicie funkcjonowania systemu zlewni. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.
• Kostrzewski A., Starkel L., Zwoliński Zb., 1997b. Georóżnorodność rzeźby. Arch. Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Kostrzewski A., Starkel L., Zwoliński Zb., 1998b. Georóżnorodność rzeźby. Arch. Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Kot R., 2005a. Georóżnorodność fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia na przykładzie oceny budowy geologicznej i gleb. Acta Universitatis Nicolai Copernici Geografia 33: 105–128.
• Kot R., 2005b. Ocena georóżnorodności klimatu na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia w skali 1:25 000. W: A.Szponar, S.Horska-Schwarz (red.), Struktura przestrzenno-funkcjonalna krajobrazu, Problemy Ekologii Krajobrazu 17: 257–271.
• Kot R., 2005c. Ocena georóżnorodności rzeźby terenu na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia w skali 1:25000. W: A.Kostrzewski, R.Kolander (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów Polski w warunkach zmian klimatu i różnokierunkowej antropopresji, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań, 475–484.
• Kot R., 2006a. Georóżnorodność – problem jej oceny i zastosowania w ochronie i kształtowaniu środowiska na przykładzie fordońskiego odcinka Doliny Dolnej Wisły i jej otoczenia. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, UMK, Toruń.
• Kot R., 2006b. Ocena georóżnorodności wód na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia w skali 1: 25000. W: R.J.Klimko (red.), Restrukturyzacja i projektowanie systemów terytorialno-krajobrazowych, Problemy Ekologii Krajobrazu 15: 115–124.
• Kot R. 2012. Zastosowanie indeksu georóżnorodności dla określenia zróżnicowania rzeźby terenu na przykładzie zlewni reprezentatywnej Strugi Toruńskiej, Pojezierze Chełmińskie. Problemy Ekologii Krajobrazu 33: 87–96.
• Kot R. 2014. The Point Bonitation Method for Evaluating Geodiversity: A Guide with Examples (Polish Lowland). Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography 97(2): opublikowane online.
• Kot R., Leśniak K., 2006. Ocena georóżnorodności za pomocą miar krajobrazowych – podstawowe trudności metodyczne. Przegląd Geograficzny 78(1): 25–45.
• Kot R., Szmidt K., 2010. Ocena georóżnorodności rzeźby terenu fragmentu Basenu Świeckiego w skalach 1:10 000 oraz 1:25 000. Problemy Ekologii Krajobrazu 27: 189–196.
• Kozłowski S., 1997. Prognoza ochrony georóżnorodności w Polsce. Przegląd Geologiczny 45(5): 489–496.
• Kozłowski S., Migaszewski M.Z., Gałuszka A., 2004. Geodiversity conservation – conserving our geological heritage. Polish Geological Institute Special Papers 13: 13–20.
• Krasilnikov P.V., Garcia-Calderon N.E., Ibañez, A., 2009. Pedodiversity in mountainous tropical semideciduous forests of Sierra Madre Del Sur, Mexico. Eurasian Soil Science 42(13): 1435–1442.
• Kuratowski K., Mostowski A., 1978. Teoria mnogości. PWN, Warszawa.
• Leser H., 1997. Von der Biodiversität zur Landschaftsdiversität. Das Ende des disziplinären Ansatzes der Diversitätsproblematik. W: K.-H.Erdmann (red.), Internationaler Naturschutz, Springer, Berlin Heidelberg New York, 145–175.
• Macias A., Bródka S., 2014. Przyrodnicze podstawy gospodarowania przesrzenią. PWN, Warszawa.
• Malinowska E., Szumacher I., 2013. Aplication of landscape metrics in the evaluation of geodiversity. Miscellanea Geographica – Regional Studies on Development 17(4): 28–33.
• Mazurek M., Najwer A., Borysiak J., Gudowicz J., Zwoliński Zb., 2015. From geodiversity and biodiversity through geoheritage to geoconservation; case study for the Dębnica River drainage basin (Poland). EGU General Assembly 2015 Conference Abstracts 17: 7870.
• Melelli L., 2014. Geodiversity: a new quantitative index for natural protected areas enhancement. GeoJournal of Tourism and Geosites 1(13): 27–37.
• Migoń P., 2012. Geoturystyka. PWN, Warszawa.
• Mihalasky M. J., Bonham-Carter G. F., 2001. Lithodiversity and its spatial association with metallic mineral sites, Great Basin of Nevada. Natural Resources Research 10: 209–226.
• Miśkiewicz K., 2009. Problemy badawcze georóżnorodności w geoturystyce, Geoturystyka 1–2: 3–12.
• Mizgajski A., 2001. Odniesienie georóżnorodności do wybranych pojęć w naukach o środowisku. W: A.Karczewski, Zb.Zwoliński (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych. Monitoring, ochrona, edukacja. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 369–375.
• Najwer A., Reynard E., Zwoliński Zb., 2014. GIS and Multi-criteria evaluation (MCE) for landform geodiversity assessment. EGU General Assembly 2014 Conference Abstracts 16: 906.
• Najwer A., Zwoliński Zb., 2014. The landform geodiversity assessment method – a comparative analysis for Polish and Swiss mountainous landscape. IGU 2014 Book of Abstracts: 1201.
• Najwer A., Zwoliński Zb., 2015. Geomorphometry-based method of landform assessment for geodiversity. EGU General Assembly 2015 Conference Abstracts 17: 980.
• Nichols F., Killingbeck K.T., August P.V., 1998. The influence of Geomorphological Heterogeneity on Biodiversity. Conservation Biology 12(2): 371–379.
• Panizza M., 2009. The geomorphodiversity of the Dolomites (Italy): a key of geoheritage assessment. Geoheritage 1: 33–42.
• Panizza M., 2011. The Dolomites and their geomorphodiversity. Geographia Polonica, 84. Special Issue Part 2: 107–115.
• Parks K.E., Mulligan M., 2010. On the relationship between a resource based measure of geodiversity and broad scale biodiversity patterns. Biodiversity and Conservation 19(9): 2751–2766.
• Pellitero R., González-Amuchastegui M.J., Ruiz-Flaño P., Serrano E., 2010. Geodiversity and Geomorphosite Assessment Applied to a Natural Protected Area: the Ebro and Rudron Gorges Natural Park (Spain). Geoheritage 3: 163–174.
• Pellitero R., Manosso F.C., Serrano E., 2014. Mid- and large-scale geodiversity calculation in Fuentes Carrionas (NW Spain) and Serra do Cadeado (Paraná, Brazil): methodology and application for land management. Geografiska Annaler Series A-Physical Geography. DOI: 10.1111/geoa.12057.
• Pereira P., Pereira D.I., Alves M.I.C., 2007. Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographica Helvatica 62(3): 159–168.
• Pereira D., Pereira P., Brilha J., Santos L., 2013. Geodiversity assessment of Paraná State (Brazil): an innovative approach. Environmental Management 52: 541–552.
• PGI [Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut], 2011. Georóżnorodność i atrakcje geoturystyczne województwa małopolskiego. Geoturystyczny przewodnik turystyczny, skala: 1:200000 – 1:10000. Wyd. Compass.
• PGI [Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy], 2014. Centralny Rejestr Geostanowisk Polski. Online: http://geostanowiska.pgi.gov.pl/gsapp/, accessed 20.08.2014.
• Prosser C., 2002. Terms of endearment. Earth heritage 17: 13–14.
• Prosser C.D., Burek C.V., Evans D.H., Gordon J.E., Kirkbride V., Rennie A.F., Walmsley C.A., 2010. Conserving geodiversity sites in a changing climate: management challenges and responses. Geoheritage 2: 123–136.
• Radwanek-Bąk B., Laskowicz I., 2012. Ocena georóżnorodności jako metoda określania potencjału geoturystycznego obszaru. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska LXVII(2): 77–95.
• Reynard E., Fontana G., Kozlik L., Scapozza C., 2007. A method for assessing “scientific” and “additional values” of geomorphosites. Geographica Helvetica 62: 148–158.
• Richling A., 1992. Kompleksowa geografia fizyczna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• Richling A., Solon J., 2011. Ekologia Krajobrazu. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• Ruban D.A., 2010. Quantification of geodiversity and its loss. Proceedings of the Geologists’ Association 121: 326–333.
• Saaty T. L., 1977. A Scaling Method for Prioritiesin Hierarchical Structures. Journal of Mathematical Psychology 15: 234–281.
• Saaty T. L., 1980. The analytic hierarchy process. McGraw-Hill, New York.
• Saaty T. L. 1994. Fundamentals of Decision Making. RSW Publications.
• Saldaña A., Ibáñez J.J., 2004. Pedodiversity analysis at large scales: an example of three fluvial terraces of the Henares River (central Spain). Geomorphology 62: 123–138.
• Serrano E., Ruiz-Flaño P., 2007. Geodiversity. A theoretical and applied concept. Geographica Helvetica 62: 1–8.
• Serrano E., Ruiz-Flaño P., 2009. Geomorphosites and Geodiversity. W: E.Reynard, P.Coratza, G.Regolini-Bissig (red.), Geomorphosites. Verlag Pfeil, Munich, s.: 51–63.
• Serrano E., Ruiz-Flaño P., Arroyo P., 2009. Geodiversity assessment in a rural landscape: Tiermes-Caracena area (Soria, Spain). Memorie Descrittive Della Carta Geoligica d’Italia 87: 173–180.
• Sharples C., 1993. A Methodology for the Identifi cation of Signifi cant Landforms and Geological Sites for Geoconservation Purposes. Tasmania, Australia, Forestry Commission.
• Sharples C., 1995. Geoconservation in forest management – principles and procedures. Tasforests 7: 37–50.
• Sharples C., 2002. Concepts and Principles of Geoconservation (Version 3). Department of Primary Industries, Parks, Water and Environment, Tasmania.
• Sidorczuk M., Ścibisz-Kosanowska M., 2013. Georóżnorodność Warmii i Mazur. Wydawnictwo Mantis. Olsztyn.
• Silva J.P., Pereira D., Aguiar A.M., Rodrigues C., 2013. Geodiversity assessment of the Xingu drainage basin, Journal of Maps 9(2): 254–262.
• Silva J.X., 2004. Geodiversity: Some simple geoprocessing indicators to support environmental biodiversity studies. Online: www.directionsmag.com/articles/geodiversity-some-simple-geoprocessing-indicators-to-support-environmental-/123803 – 09.08.2014.
• Sołowiej D., 1992. Podstawy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• Stanley M., 2001. Geodiversity strategy. Progeo News 1: 6–9.
• Testa B., Aldighieri B., Bertini A., Blendinger W., Caielli G., De Franco R., Giordano D., Kustatscher E., 2013. Geomorphodiversity of the San Lucano Valley (Belluno Dolomites, Italy): a Well-Preserved Heritage. Geoheritage 5(3): 151–172.
• Virtanen R., Luoto M., Rämä T., Mikkola K., Hjort J., Grytnes J-A., Birks H.J.B., 2010. Recent vegetation changes in the high-latitude tree-line ecotone are controlled by geomorphological disturbance, productivity and diversity. Global Ecology and Biogeography 19: 810–821.
• Wiedenbein F.W., 1993. Ein Geotopschutzkonzept für Deutschland. W: Geotopschutz Probleme: der Methodik und der Praktischen. Saarbrucken, Germany, University of Saarland.
• Wróblewski T., 2000. Ochrona georóżnorodności w Regionie Świętokrzyskim z Mapą chronionych obszarów i obiektów przyrody nieożywionej 1:200 000. Min. Środ. i Państ. Inst. Geol., Warszawa.
• Zadeh L. A., 1965. Fuzzy sets. Information and Control 8(3): 338–353.
• Zhang X., Chen J., Zhang G., Tan, M., 2003. Pedodiversity analysis in Hainan Island. Journal of Geographical Sciences 13 (2): 181–186.
• Zwoliński Zb., 2004. Geodiversity. W: A.S.Goudie (red.), Encyclopedia of Geomorphology, Vol. 1, Routledge, s.: 417–418.
• Zwoliński Zb., 2007. Georóżnorodność rzeźby Polski – metodologia i metodyka. Online: geoinfo.amu.edu.pl/gi/gisday2007/032007-GISDay-Zwolinski-geodiv-pdf.pdf – 09.08.2014.
• Zwoliński Zb., 2008. Designing a map of the geodiversity of landforms in Poland. IAG and AIGEO International Meeting Environmental Analysis and Geomorphological Mapping for a Sustainable Development, Addis Ababa, Ethiopia, February 26, 2008.Abstract Book s.: 18–22.
• Zwoliński Zb., 2009. The routine of landform geodiversity map design for the Polish Carpathian Mts. W: E. Rojan, A. Łajczak (red.), Geoecology of the Euroasiatic Alpids. Landform Analysis 11: 79–87.
• Zwoliński Zb., 2010. Aspekty turystyczne georóżnorodności rzeźby Karpat. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 14: 316–327.
• Zwoliński, Zb., Stachowiak J., 2012. Geodiversity map of the Tatra National Park for geotourism. Quaestiones Geographicae 31(1): 99–107.