Naturalne eksplozje w atmosferze ziemskiej i ich rejestracje w stacjach sejsmologicznych

• Autorzy: Ciechowska Helena , Fronczak Aleksandra , Karasewicz Maciej , Mocek Klaudia , Zawadzki Mikołaj , Grad Marek

Identyfikatory

DOI

10.32045/PG-2020-003

Warianty tytułu

EN

Natural Explosions in the Earth’s Atmosphere and their Records at Seismological Stations

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawione zostały wybrane cztery zjawiska naturalnych eksplozji w atmosferze Ziemi. Są to w porządku chronologicznym: katastrofa tunguska (1908), zjawisko w Jerzmanowicach (1993), superbolid czelabiński (2013) i bolid pomorski (2015). W przypadku zjawiska w Jerzmanowicach obserwacje wskazują na jedną lub dwie eksplozje pioruna kulistego. Pozostałe przypadki mają cechy bolidów, które wybuchły w atmosferze ziemskiej na wysokości 5-30 km, a efekty akustyczne zostały zarejestrowane przez stacje sejsmologiczne. Obiekt tunguski i bolid pomorski pochodziły prawdopodobnie z roju meteorów Taurydów, są więc pochodzenia kometarnego. Natomiast superbolid czelabiński został zakwalifikowany do chondrytów zwyczajnych (meteorytów kamiennych) o bardzo niskiej zawartości żelaza i niklu, i mógł być fragmentem planetoidy 2011 EO40.

EN

This paper presents four selected natural explosive events in Earth’s atmosphere. In chronological order: Tunguska Event (1908), Jerzmanowice Event (1993), Chelyabinsk superbolide (2013), and Pomorze bolide (2015). In case of Jerzmanowice Event, observations indicate on one or two explosions of ball lightning. The other cases have characterists of bolides which exploded in the atmosphere at height of 5-30 km. For those cases acoustic effects were recorded by seismic stations. Perhaps, Tunguska Event and Pomorze bolide were part of Taurides meteor swarm, which may mean that their origin is cometary. The Chelyabinsk superbolide was classified to ordinary chondrites (rock meteorites) containing small amount of iron and nickel, and could be a part of 2011 EO40 planetoid.

Słowa kluczowe

PL

katastrofa tunguska; zjawisko w Jerzmanowicach; superbolid czelabiński; bolid pomorski; sejsmogramy

EN

Tunguska Event; Jerzmanowice Event; Chelyabinsk superbolide; Pomorze bolide; seismograms

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2020
• Tom: Z. 1-2
• Strony: 41--54
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., fot., rys., wykr.

Twórcy

autor

Ciechowska Helena

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki, Warszawa, Polska

autor

Fronczak Aleksandra

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki, Warszawa, Polska

autor

Karasewicz Maciej

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki, Warszawa, Polska

autor

Mocek Klaudia

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki, Warszawa, Polska

autor

Zawadzki Mikołaj

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki, Warszawa, Polska

autor

Grad Marek

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki, Warszawa, Polska

Bibliografia

• [1] Asher D. J., Stell D. I., 1998, On the possible relation between the Tunguska bolide and comet Encke, Planetary and Space Science, 46 (2-3), 205-211, DOI: 10.1016/S0032-0633(97)00005-6.
• [2] Bąk K., Cabaj W., Haczewski G., 1995, Geomorfologiczno-geologiczna charakterystyka skutków zjawiska w Jerzmanowicach, Przegląd Geofizyczny, 40 (4), 377-390.
• [3] Bronshten V. A., 1991, Priroda anomal’nogo svechenija neba, svjazannogo s Tungusskim javleniem, Astronomicheskij Vestnik, 25 (4), 490-504.
• [4] Emel’yanenko V. V., Popova O. P., Chugai N. N., Shelyakov M. A., Pakhomov Yu. V., Shustov B. M., Shuvalov V. V., Biryukov E. E., Rybnov Yu. S., Marov M. Ya., Rykhlova L. V. Naroenkov S. A., Kartashova A. P., Kharlamov V. A., Trubetskaya I. A., 2013, Astronomical and physical aspects of the Chelyabinsk event (February 15, 2013), Solar System Research, 47 (4), 240-254, DOI: 10.1134/S0038094613040114.
• [5] Fast V. G., 1967, Statisticheskij analiz parametrov Tungusskogo vyvala, [w:] Problema Tungusskogo meteorita, Izdatelstvo Tomskogo Universiteta, Tomsk, 2, 40-61.
• [6] Fuente Marcos C., Fuente Marcos R., 2013, The Chelyabinsk superbolide: a fragment of asteroid 2011 EO40? arXiv:1307.7918.
• [7] Grad M., Krzyżanowska M., Pirhonen S. E., 1995, Inhomogeneities of the Eurasian mantle structure from traveltimes of the nuclear explosions recorded by the Finnish seismic network during 1961-1985, Geophysical Journal International, 121 (3), 863-872, DOI: 10.1111/j.1365-246X.1995.tb06444.x.
• [8] Grad M., Tiira T., Olsson S., Komminaho K., 2014, Seismic lithosphere – asthenosphere boundary beneath the Baltic Shield, GFF (Geologiska Föreningens i Stockholm Förhandlingar), 136 (4), 581-598, DOI: 10.1080/11035897.2014.959042.
• [9] Grad M., Polkowski M., Wilde-Piórko M., Suchcicki J., Arant T., 2015, Passive seismic experiment “13 BB star” in the margin of the East European Craton, Northern Poland, Acta Geophysica, 63 (2), 352-373. DOI: 10.1515/acgeo-2015-0006.
• [10] Gutenberg B., 1942, Propagation of sound waves in the atmosphere, Journal of the Acoustical Society of America, 14 (2), 151-155, DOI: 10.1121/1.1916211.
• [11] Ivanov K., 1964, Geomagnitnyj effekt Tunguskogo padenia, Meteoritika, 24, 141-151.
• [12] Jopek T., 2013a. Superbolidy: obiekt tunguski, Delta 10 (473), 10-11.
• [13] Jopek T., 2013b. Superbolidy: obiekt czelabiński, Delta 11 (474), 8-9.
• [14] Kirtskhalia V. G., 2012, Speed of sound in atmosphere of the Earth, Open Journal of Acoustic, 2 (2), 80-85, DOI: 10.4236/oja.2012.22009.
• [15] Krinov, E. L., 1949, Tungusskij meteorit, Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva, Leningrad.
• [16] Kulik L. A., 1927a, In search of the Tunguska Miracle, Krasnoyarsk, Krasnoyarsky Rabochy.
• [17] Kulik L. A., 1927b, K istorii bolida 30/VI 1908 g., Doklady Akademii Nauk SSSR, seria A, 23, 393-398.
• [18] Kułak A., 1995, Próba interpretacji zjawisk elektromagnetycznych towarzyszących niezwykłemu zjawisku atmosferycznemu w Jerzmanowicach, Przegląd Geofizyczny, 40 (4), 337-341.
• [19] Longo G., Di Martino M., Andreev G., Anfinogenov J., Budaeva L., Kovrigin E., 2005, A new unified catalogue and a new map of the 1908 tree fall in the site of the Tunguska Cosmic Body explosion, [w:] Asteroid-comet Hazard-2005, Institute of Applied Astronomy of the Russian Academy of Sciences, St. Petersburg, 222-225.
• [20] Manecki M., Manecki A., 1995, Mineralogiczno-geochemiczne wyniki badań skał i pyłów zebranych w miejscu wybuchu związanego ze zjawiskiem atmosferycznym w Jerzmanowicach 14 I 1993, Przegląd Geofizyczny, 40 (4), 391-400.
• [21] Mazur M., 1995, Informacja sejsmograficzna dotycząca wydarzenia jerzmanowickiego z 14 I 1993, Przegląd Geofizyczny, 40 (4), 375-376.
• [22] Mohorovičić A., 1910, Potres od 8.X.1909, Godišnje izvješće zagrebačkog meteorološkog opservatorija, 9 (4/1), 1-56 (również tłumaczenie angielskie w roku 1992: Earthquake of 8 October 1909, Geofizika, 9, 3-55).
• [23] Morawska-Horawska M., Ustrnul Z., 1995, Meteorologiczna interpretacja zjawiska atmosferycznego w Jerzmanowicach, Przegląd Geofizyczny, 40 (4), 343-354.
• [24] Olech A., Żołądek P., Wiśniewski M., Rudawska R., Bęben M., Krzyżanowski T., Myszkiewicz M., Stolarz M., Gawroński M., Gozdalski M., Suchodolski T., Węgrzyk W., Tymiński Z., 2016, 2015 Southern Taurid fireballs and asteroids 2005 UR and 2005 TF50, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 461 (1), 674-683. DOI: 10.1093/mnras/stw1261.
• [25] Płeszka J., Ślężor T., 1994, Zdarzenie w Jerzmanowicach w oczach miłośnika astronomii, Postępy Astronomii, 42 (3), 124-132.
• [26] Popova O. P., Jenniskens P., Emel’yanenko V., Kartashova A., Biryukov E., Khaibrakhmanov S., Shuvalov V., Rybnov Y., Dudorov A., Grokhovsky V. I., Badyukov D. D., Yin Q-Z., Gural P. S., Albers J., Granvik M., Evers L. G., Kuiper J., Kharlamov V., Solovyov A., Rusakov Y. S., Korotkiy S., Serdyuk I., Korochantsev A. V., Larionov M. Yu., Glazachev D., Mayer A. E., Gisler G., Gladkovsky S. V., Wimpenny J., Sanborn M. E., Yamakawa A., Verosub K. L., Rowland D. J., Roeske S., Botto N. W., Friedrich J. M., Zolensky M. E., Le L., Ross D., Ziegler K., Nakamura T., Ahn I., Lee J. I., Zhou Q., Li X.-H., Li Q.-L., Liu Y., Tang G.-Q., Hiroi T., Sears D., Weinstein I. A., Vokhmintsev A. S., Ishchenko A. V., Schmitt-Kopplin P., Hertkorn N., Nagao K., Haba M. K., Komatsu M., Mikouchi T., 2013, Chelyabinsk airburst, damage assessment, meteorite recovery, and characterization, Science, 342 (6162), 1069-1073, DOI: 10.1126/science.1242642.
• [27] Rubtsov V., 2009, The Tunguska Mystery, Astronomers’ Universe, Springer, 318 s., DOI: 10.1007/978-0-387-76574-7_2.
• [28] Svetsov V., Shuvalov V., 2008, Tunguska Catastrophe of 30 June 1908, [w:] Catastrophic events caused by cosmic objects, V. Adushkin, I. Nemchinov, (red.), Spinger, Dordrecht, Holandia, 227-266.
• [29] Włodarczyk K., 1994, Bolid nad Jerzmanowicami, Postępy Astronomii, 42 (3), 133-134.