Mikrorzeźba powierzchni ziaren kwarcowych frakcji piaszczystej osadów preglacjalnych serii kozienickiej jako wskaźnik warunków transportu i depozycji w południowej części Niziny Mazowieckiej

Woronko, B.; Bujak, Ł.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Mikrorzeźba powierzchni ziaren kwarcowych frakcji piaszczystej osadów preglacjalnych serii kozienickiej jako wskaźnik warunków transportu i depozycji w południowej części Niziny Mazowieckiej

Autorzy

Woronko B. , Bujak Ł.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Micromorphology of sand quartz grains from the preglacial Kozienice series as an indicator of transportation and deposition processes in the southern Mazovian Lowland

Języki publikacji

Abstrakty

W celu określenia charakteru osadów źródłowych, warunków transportu i depozycji osadów preglacjalnych akumulowanych na Nizinie Mazowieckiej, przeanalizowano je pod kątem mikromorfologii powierzchni ziaren kwarcowych frakcji piaszczystej (0,8–1,0 mm) analizowanej w skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM). Badaniom poddano osady ze stanowisk Stanisławice, Brzóza, Januszno i Mościska. Uzyskane wyniki pokazują, że niezależnie od położenia i wykształcenia facjalnego reprezentują one wyłącznie środowisko wysokoenergetyczne wodne. Najbardziej charakterystyczną cechą osadów preglacjalnych jest bardzo słaby, jednakowy dla wszystkich ziaren, stopień ich obtoczenia. Dominującym procesem kształtującym powierzchnię badanych ziaren było trawienie chemiczne postępujące w czasie ich transportu w środowisku wodnym. Efektem tego procesu jest powstanie błyszczącej, gładkiej powierzchni określanej jako dulled surface. Abrazja mechaniczną miała jedynie drugorzędne znaczenie w modelowaniu ich powierzchni. Najbardziej prawdopodobne jest, że dla utworów preglacjalnych źródłowe mogły być zwietrzeliny osadów o cechach wręcz identycznych do nich. Ich transport najprawdopodobniej odbywał się na stosunkowo krótką odległość.

Surface micromorphology of quartz sand grains (0.8–1.0 mm) of preglacial sediments from the Mazovian Lowland (Poland) was analysed under scanning electron microscopy (SEM) in order to determine characteristic features of source material, and conditions of transport and deposition of the sediments. Samples were taken from the Stanisławice, Brzóza, Januszno and Mościska sites. Research results show that all the analysed grains represent a high-energy aqueous environment, irrespective of location and facies setting. The most characteristic features of the preglacial sediments is a very poor grain rounding, equal in all cases. Chemical etching progressing during transportation of the sediments was a dominant process shaping the micromorphology of the grains. This process led to development of a shiny, smooth grain surface called „dulled surface”. Mechanical abrasion played only a secondary role. Most probably, the preglacial deposits sourced from weathered sediments which had apparently identical features as the analysed sediments. They were transported most probably over a very short distance.

Słowa kluczowe

mikromorfologia ziarn kwarcu SEM preglacjał Nizina Mazowiecka

quartz grain micromorphology SEM preglacial period Mazovian Lowland

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2010

Tom

nr 438

Strony

137--154

Opis fizyczny

Bibliogr. 63 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Woronko B.

bworonko@uw.edu.pl

Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, ul. Krakowskie Przedmieście 30, 00-927 Warszawa

autor

Bujak Ł.

lbujak@poczta.onet.pl

Politechnika Warszawska, Wydział Geodezji i Kartografii, pl. Politechniki 1, 00-661 Warszawa

Bibliografia

1. BARANIECKA M.D., 1971 — Staroczwartorzędowe rowy tektoniczne i ich osady. Kwart. Geol., 15, 2: 358–372.
2. BARANIECKA M.D., 1975a — Znaczenie profilu z Ponurzycy dla badań genezy i wieku preglacjału Mazowsza. Kwart. Geol., 19, 3: 651–665.
3. BARANIECKA M.D., 1975b — Zależności wykształcenia osadów czwartorzędowych od struktur i dynamiki podłoża w środkowej części Niżu Polskiego. Biul. Inst. Geol., 288: 5–97.
4. BARANIECKA M.D., 1983 — Fazy małopolska, kujawska i mazowiecka jako fazy tektoniczne w czwartorzędzie Polski. W: Współczesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce, 4: 183–194. Materiały III Krajowego Sympozjum. Ossolineum, Wrocław.
5. BARANIECKA M.D., 1991 — Profil Różce na tle podstawowych profili osadów preglacjalnych na południowym Mazowszu. Prz. Geol., 39, 5–6: 254–257.
6. BARANIECKA M.D., 1995 — Quaternary tectonic structures of the margin of the Kujavian Ridge, Polish Lowland. Fol. Quatern., 66: 39–49.
7. BARCICKI M., CICHOSZ-KOSTECKA A., GOŹDZIK J., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., PRÓSZYŃSKA-BORDAS H., 1991 — Wiek i geneza osadów leja krasowego w Mirówku, w świetle badań sedymentologicznych. UAM Ser. Geogr., 50: 23–33.
8. BARCICKI M., CICHOSZ-KOSTECKA A., KWAPISZ B., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., SKAWIŃSKA-WIESER K., 1996 — Rozwój leja krasowego w Maziarzach k. Iłży w trzeciorzędzie i w czwartorzędzie. UAM Ser. Geogr., 57: 25–38
9. BER A., LINDNER L., MARKS L., 2007 — Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Prz. Geol., 55,2: 115–118.
10. BUJAK Ł., 2007a — Cechy teksturalne piaszczystych osadów preglacjalnych i warunki ich sedymentacji na przykładzie stanowisk Stanisławice k/Kozienic i Niwa Babicka k/Ryk. Prz. Geol., 55, 6: 485–493.
11. BUJAK Ł., 2007b — Środowisko preglacjału południowej części Niziny Mazowieckiej – zapis w cechach teksturalnych i strukturalnych osadów [Pr. doktor.]. Arch. WGiSR UW., Warszawa.
12. BULL P.A., CULVER S.J., GARDNER R., 1980 — Chattermark trails as paleoenvironmental indicators. Geology, 8: 318–322.
13. CAILLEUX A., 1942 — Les actions eoliennes periglaciaires en Europe. m. Soc. Geol. De France, 41.
14. FRIEDMAN G.M., ALI S.A., KRINSLEY D.H., 1976 — Dissolution of quartz accompanying carbonate precipitation and cementation in reefs: example from the Red Sea. J. Sediment. Petrol., 46: 970–973.
15. GOŹDZIK J., 1980 — Zastosowanie morfometrii i graniformametrii do badań osadów w kopalni węgla brunatnego Bełchatów. Studia Regionalne, 4, 9: 101–114.
16. HOCH M., WORONKO B., 2007 — Mikromorfologia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej podlegających wietrzeniu mrozowemu – wstępne wyniki badań. W: Rekonstrukcja dynamiki procesów geomorfologicznych – formy rzeźby i osady (red. E. Smolska, D. Giriat): 217–232. Wyd. WGiSR UW.
17. JAHN A., 1960 — The oldest periglacial period in Poland. Biul. Peryg., 9: 159–162.
18. JONES L.S., HUMPHREY N.F., 1997 — Weathering-controlled abrasion in a coarse-grained, meandering reach of the Rio Grande; implications for the rock record. GSA Bull., 109, 9: 1080–1088.
19. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1966 — Osady preglacjalne dorzecza środkowej Wisły. Pr. Muzeum Ziemi, 9: 223–296.
20. KRINSLEY D.H., DOORNKAMP J.C., 1973 — Atlas of quarto sand surface textures. Cambrige Univ. Press.
21. KRINSLEY D.H., TAKAHASHI T., SILBERMAN M.L., NEWMAN W.S., 1964 — Transportation of sand grains along the Atlantic shore Long Island, New York: an application of electron microscopy. Mar. Geol., 2: 100–120.
22. KRINSLEY D.H., SMALLEY I.J., 1972 — Sand. Am. Sci., 60,3: 286–291.
23. KRYGOWSKI B., 1964 — Graniformametria mechaniczna – zastosowanie, teoria. Pr. Kom. Geogr.–Geol. PTPN, 2, 4: 1–112.
24. LASKOWSKA-WYSOCZAŃSKA W., 1971 — Stratygrafia czwartorzędu i paleogeomorfologia Niziny Sandomierskiej i przedgórza Karpat rejonu rzeszowskiego. Stud. Geol. Pol., 34: 1–109.
25. LASKOWSKA-WYSOCZAŃSKA W., 1983 — Czwartorzędowe ruchy pionowe środkowej i wschodniej części Kotliny Sandomierskiej. W: Współczesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce, 4: 207–221. Materiały III Krajowego Sympozjum. Ossolineum, Wrocław.
26. LASKOWSKA-WYSOCZAŃSKA W., 1993 — Wpływ zjawisk neotektonicznych i glacjalnych na ewolucję morfostrukturalną brzeżnej strefy Karpat i Zapadliska Przedkarpackiego. Ann. Soc. Geol. Pol., 63: 119–151.
27. LASKOWSKA-WYSOCZAŃSKA W., 1995 — Neotectonic and glacial control on geomorphic development of middle and eastern parts of the Sandomierz Basin and the Carpathian margin. Fol. Quatern., 66: 105–122.
28. LEWIŃSKI J., 1928a — Preglacjał w dolinie Bystrzycy pod Lublinem. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydz. III Nauk. Matm. i Przyrod., 21, 3–5: 111–118.
29. LEWIŃSKI J., 1928b — Utwory preglacjalne i glacjalne Piotrkowa i okolic. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydz. III Nauk. Matm. i Przyrod., 21, 1–2: 49–66.
30. LINDNER L. (red.), 1992 — Czwartorzęd. Osady, metody badań, stratygrafia. Wyd. PAE, Warszawa.
31. LINDNER L., GOZHIK P., MARCINIAK B., MARKS L., YELOVICHEVA Y., 2004 — Main climatic changes in the Quaternary of Poland, Belarus and Ukraine. Geol. Quart., 48,2: 97–114.
32. LINDNER L., WOJTANOWICZ J., 1997 — Glacial and interglacial units in the Pleistocene of the South-Polish Uplands. Quatern. Stud. Poland, 14: 53–69.
33. MAHANEY W.C., 2002 — Atlas of sand grain surface textures and applications. Oxford University Press.
34. MAKOWSKA A., 1969 — Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Radom (50), wyd. A. Wyd. Geol. Warszawa.
35. MANICKAM S., BARBAROUX L., 1987 — Variations in the surface texture of suspended quartz grains in the Loire river: An SEM study. Sedimentology, 34, 495–510.
36. MANKER J.P., PONDER R.D., 1978 — Quartz grain surface features from fluvial environments of Northeastern Georgia. J. Sediment. Petrol., 48: 1227–1232.
37. MARGOLIS S., KENNETT J.P., 1971 — Cenozoic, paleoglacial history of Antarctica, recorded in subarctic deep-sea cores. Am. J. Sc., 271: 1–36.
38. MARGOLIS S., KRINSLEY D., 1974 — Processes of formation and environmental occurrence of microfeatures on detrital quartz grains. Am. J. Sci., 274: 449–464.
39. MOJSKI J.E., 1964 — Osady najstarszego plejstocenu w dolinie Wieprza koło Krasnegostawu. Kwart. Geol., 8, 2: 326–341.
40. MOJSKI J.E. (red), 1984 — Eoplejstocen. Niziny Polski i Wyżyny Środkowopolskie. W: Budowa geologiczna Polski. T. I. Stratygrafia. Cz. 3b. Kenozoik. Czwartorzęd (red. S. Sokołowski, J.E. Mojski): 50–82. Wyd. Geol., Warszawa.
41. MOJSKI J.E., 2006 — Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
42. MOJSKI J.E., RÜHLE E., 1965 — Czwartorzęd. Atlas geologiczny Polski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne. Z. 12. Inst. Geol., Warszawa.
43. MORAWSKI W., STUCHLIK L., 1987 — Preglacjał Mirowa i Opaczy w Warszawie, W: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (red. A. Jahn, S. Dyjor): 147–163. Ossolineum, Wrocław.
44. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1978 — Rozwój rzeźby fluwialnej północnej części Kotliny Sandomierskiej w świetle badań sedymentologicznych. Rozpr. UW, 120.
45. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1988 — Cechy urzeźbienia powierzchni ziarn kwarcu z wydm różnych regionów świata. W: Geneza osadów i gleb w świetle badań w mikroskopie elektronowym (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 47–53. Wyd. UW, Warszawa.
46. MYCIELSKIEJ-DOWGIAŁŁO E., WORONKO B., 1998 — Analiza obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej i ich wartość interpretacyjna. Prz. Geol., 46, 12: 1275–1281.
47. POŻARYSKI W., MARUSZCZAK H., LINDNER L., 1994 — Chronostratygrafia osadów plejstoceńskich i rozwój doliny Wisły środkowej ze szczególnym uwzględnieniem przełomu przez Wyżyny Południowopolskie. Pr. Państw. Inst. Geol., 147.
48. RÓŻYCKI S.Z., 1967 — Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Wyd. 1. PWN, Warszawa.
49. RÓŻYCKI S.Z., 1972 — Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Wyd. 2, rozszerzone. PWN, Warszawa.
50. RÜHLE E., 1955 — Stratygrafia czwartorzędu Polski w świetle publikacji w latach 1945–1953. Biul. Inst. Geol., 70: 13–52.
51. SARNACKA Z., 1978 — Plejstocen doliny Wisły między Magnuszewem i Górą Kalwarią. Biul. Inst. Geol., 300: 5–96.
52. SARNACKA Z., KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ M., 1974 — Osady eoplejstoceńskie okolic Magnuszewa na południowym Mazowszu. Biul. Inst. Geol., 286: 165–188.
53. STUCHLIK L., 1973 — Opracowanie palinologiczne osadów starszego czwartorzędu na tle górnego trzeciorzędu z profili wiertniczych rejonu Otwocka. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
54. STUCHLIK L., 1975 — Charakterystyka palinologiczna osadów preglacjalnych z Ponurzycy (rejon Otwocka). Kwart. Geol., 19, 3: 667–678.
55. STUCHLIK L., 1978 — Palinologiczna charakterystyka starszego czwartorzędu z profili wiertniczych okolic Grójca. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
56. SUBRAMANIAN V., 1975 — Origin of surface pits on quartz as revealed by scanning electron microscopy. J. Sediment. Petrol., 45: 530–534.
57. SZALEWICZ H., 1988 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Grodzisk Mazowiecki (558). Wyd. Geol. Warszawa.
58. WILIAMS A.T., THOMAS M.C., 1989 — Analysis of barrier island surface sediments by scanning electron microscopy. Mar. Geol., 86, 101–118
59. WORONKO B., 2001 — Znaczenie analizy obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej w interpretacji genetycznej osadów czwartorzędowych. W: Eolizacja osadów czwartorzędowych jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 33–38. Pracownia Sedymentologiczna WGiSR UW, Warszawa.
60. WORONKO B., OSTROWSKA M., 2009 — Wpływ środowiska fluwialnego na charakter powierzchni ziarn kwarcowych – dyskusja. V Seminarium „Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych” (red. Kostrzewski A., Paluszkiewicz R.): 605–622. Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
61. WRIGHT J., SMITH B., WHALLEY B., 1998 — Mechanisms of loess-sized quartz silt production and their relative effectiveness: laboratory simulation. Geomorphol., 23: 15–34.
62. ŻARSKI M., 1996 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Kozienice (673). Wyd. Geol. Warszawa.
63. ŻARSKI M., 1998 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Puławy (710). Wyd. Geol. Warszawa.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-2630a564-8a1d-4105-bc79-a662fea8222c