Konceptualna wizja tramwaju w historycznym procesie rozwoju

• Autorzy: Krych Andrzej

Warianty tytułu

EN

Conceptual vision of the tram in a historical development process

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule zaprezentowano historię kształtowania się współczesnych sieci tramwajowych od początków postępu w kształtowaniu toru, poprzez problemy konstruowania pojazdów szynowych, poszukiwanie optymalnego napędu, miejsce transportu szynowego w sieciach transportu miejskiego aż do wielkiego krachu w sieciach tramwajów amerykańskich. Istotą innowacji jest nie tylko technologia, ale środowisko ekonomiczne, prawne, materialne i polityczne. W procesie rozwoju rodzi się wiele alternatywnych możliwości. Komunikacja szynowa jednak, na każdym etapie rozwoju, wykorzystywała swoje energetyczne walory dzięki intuicji i wyobraźni wynalazców, eksperymentatorów i producentów. Sprzyjał im splot wielu okoliczności, ale także przeszkody wynikające z bezwładności zastanych struktur prawnych, ekonomicznych i politycznych. W przeglądzie najważniejszych wydarzeń ważne jest ich tło: więzi między innowatorami, przepływ innowacji w świecie, uwarunkowania prawno-ekonomiczne, koszty i korzyści interwencji, uwarunkowania lokalne i zewnętrzne. Ostatni rozdział opisanej historii zawiera analizę regresu i załamania światowej ekspansji komunikacji tramwajowej pół wieku temu. Przesłanki tego kryzysu są daleko szersze niż jego współcześnie odczytywana narracja. Pozwalają się zastanowić, czy współczesny świat, a w nim i my sami, wyciągnął z niej jakieś wnioski i czy potrafimy odwrócić bieg zdarzeń.

EN

The article presents the history of the formation of contemporary tramway networks from the beginning of progress in track formation, through the problems of constructing rail vehicles, search for optimal propulsion, place of rail transport in urban transport networks to the great crash in American tramway networks. The essence of innovation is not only technology, but the economic, legal, material and political environment. In the process of development, many alternative possibilities are created. However, at every stage of development, rail transport has used its energetic qualities thanks to the intuition and imagination of inventors, experimenters and manufacturers. They were supported by a combination of many circumstances, but also by obstacles resulting from the inertia of existing legal, economic and political structures. In the review of the most important events, their background is important: links between innovators, the flow of innovation in the world, legal and economic conditions, costs and benefits of intervention, local and external conditions. The last chapter of the described history includes an analysis of the regression and collapse of global tramway expansion half a century ago. The rationale for this crisis is far broader than its contemporary narration. They allow us to reflect on whether the contemporary world, and ourselves in it, has drawn some conclusions from it and whether we can reverse the course of events.

Słowa kluczowe

PL

historia transportu; transport publiczny; tramwaj; innowacje

EN

history of transport; public transport; tramway; innovation

• Wydawca: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej
• Czasopismo: Transport Miejski i Regionalny
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 3
• Strony: 4--44
• Opis fizyczny: Bibliogr. 68 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Krych Andrzej

• Politechnika Poznańska, Instytut Inżynierii

Bibliografia

• 1. Lay M.G., Ways of the World. A History of the World’s Roads and of the Vehicles That Used Them, Rudgers University Press, 1992.
• 2. Laws B., 50 najsłynniejszych linii kolejowych w historii, Almapress, Warszawa 2013.
• 3. Dow A., The railway: British Trac Sinckle 1804, Pen&Swored Transport, 2014.
• 4. Wood N., A Practical Treatise on Rail-roads, and Interior Communication in General; with Original Experiments and Tables of The Comparative Value of Canals and Rail-Roads, Knight and Lacey, London 1825.
• 5. Palmer H.R., Description of a Railway on a New Principle with Observations on Those Hitherto Constructed. And a Table, Shewing the Comparative Amount of Resistance on Several Now in Use. Also an Illustration of a Newly Observed Fact Relating to the Friction of Axles, and a Description of an Improved Dynamometer, for Ascertaining the Resistance of Floating Vessels and Carriages Moving on Roads and Railways, printed for J. Taylor, at The Architectural Library, High Holborn London 1823.
• 6. Braudel F., Czas świata. Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm. XV–XVIII wiek, tom 3, PIW, Warszawa 2019.
• 7. Tredhold T., A practical treatise on rail-roads and carriages, shewing the principles of estimating their strength, proportions, expanse, and annual produce, and the conditions which render them effective, economical, and durable, with the theory, effect, and expanse of steam carriages, stationary engines, and gas machines, J. Taylor, London, 1825.
• 8. Minutes of Proceedings of the Institution of Civil Engineering, tom 3–4, Session 1845, Longman and Co., London 1845.
• 9. Chapman F.M., A History of Railways Locomotives down to the End of the Year 1831, Unikum Verlag, Barshinghausen, 2011.
• 10. McVey J.B., The Hopkins Project, Return to the Catalogue of Early Steam Locomotives, Dostęp 08.04.2018: http://www.thehopkinthomasproject.com/TheHopkinThomasProject/TheHopThomasProject.html.
• 11. Steamindex, Personal name index. Dostęp 21.03.2018: http://www.steamindex.com/sitemap/persname1.htm
• 12. Grace’s Guide British Industrial History. Dostęp 04.02.2020: https://www.gracesguide.co.uk
• 13. Gerlach K., Drewno Szkutnicze, Warszawska Firma Wydawnicza, Warszawa 2011.
• 14. Graunt J., Natural and political observations made upon the bills mortality of the city of London, 1662.
• 15. Acroyd P., Londyn. Biografia, Zysk i s-ka Wydawnictwo, Poznań 2011.
• 16. Rumin M., Les omnibus nantais, w: L’histoire des transports a Nantes. Les Annales de Nantes et du Pais Nantais. Nr 294, Revue de la Societe Academique de Nantes et de la Loire-Atlantique, 2004.
• 17. Musée des Transports Urbains, Paryż. Dostęp 14.06.2016: http://www.amtuir.0rg/03_htu_generale)
• 18. Kahn C., Rumin M., Le tramway nantais, w: L’histoire des transports a Nantes. Les Annales de Nantes et du Pais Nantais. Nr 294, Revue de la Societe Academique de Nantes et de la Loire-Atlantique, 2004.
• 19. Mc Shane C., Tarr J., Horse in the City: Living Machines in the Nineteenth Century, Baltimore, MD, USA, John Hopkins University Press, 2007.
• 20. The Joh Stephenson Car Co. Builders of Wooden Railway Cars... and some of other stuff, part 1 – 3, 2006. Dostęp 21.01.2020: https://www.midcontinent.org/rollingstock/builders/stephenson1.htm
• 21. White J.H. Jr., Horsecars, Cable Cars and Omnibuses. New York, NY: Dover Publications, Inc., 1974; Skrót także w: http://www.midcontinent.org/rollingstock/builders/stephenson3.htm – (dostęp 06.07.2014)
• 22. Wyszomirski O., Cykle Kondratiewa – Schumpetera a rozwój komunikacji miejskiej, w: Zagadnienia Transportu, PAN, Nr ½-3/4, 1989, PWiN, Warszawa 1989.
• 23. Bendikat E., Öffentliche Nahverkehrspolitik In Berlin Und Paris 1890–1914, Veröffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Band 76, de Gruyter, Berlin 1999.
• 24. Pewca W., Analiza obciążeń mechanicznych koni w zaprzęgach turystycznych do Morskiego Oka, ekspertyza, Łódź 2013.
• 25. Sterner W., Narodziny kolei, Książka i Wiedza, Warszawa 1964.
• 26. Hennick L.C., Charlton H.E., The Streetcars of New Orleans, Jackson Square Press, Gretna, 2005 (Hennick, L.C. , Charlton, H.E.).
• 27. Cohen M., World’s first streetcar began operation in lower Manhattan on November 14, 1832, Vilda Park, History Transportation, 2016. Dostęp 22.01.2020 w: https://www.6sqft.com/worlds-first-streetcar-began-operation-inlower-manhattan-on-november-14–1832/
• 28. The New York Times, Our City Railroad, 26 grudnia 1865.
• 29. Hyatt C.E., History of the New York & Harlem Railroad, Librarian of Congress, Washington, D. C., 1898.
• 30. Better Steel Train Rails, w: Industrial Revolution, Made up in Britain. Dostęp 24.01.2020 w : https://madeupinbritain.uk/Industrial_Revolution
• 31. List of town tramway systems, dostęp 12.02.2020 w: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_town_tramway_systems
• 32. List of town tramway systems in Europe – dostęp 12.02.2020 w:https://trams.fandom.com/wiki/List_of_town_tramway_systems_in_Europe
• 33. List of streetcar systems in the United States – dostęp
• 27.01.2020 w:https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_streetcar_systems_in_the_United_States
• 34. Kołodziej J., Krakowskie tramwaje, Eurosprinter, Rybnik 2010.
• 35. The Sprague Electric Railway System, Manufacturer and Builder / Volume 20, Issue 12, December 1888, w: Selected Articles from Manufacturer and Builder 1885 – 1 888 Page 1, Collected by Joe Thompson, My 19th Century Magazine Articles Page, Last updated 01-February-2013. Dostęp 05.06.2014 w: http://www.cable-car-guy.com/html/ccmanbl3.html#gravity
• 36. Elfi B., Öffentliche Nahverkehrspolitik In Berlin Und Paris 1890–1914, Veröffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Band 76, de Gruyter, Berlin 1999.
• 37. Rice W., Echevarria E., When Steam Ran on The Streets of San Francisco, Part II. Dostęp 5.07.2014: http://www.cable-car-guy.com/html/ccsfwhensteam2.html.
• 38. Morrison A., The Tramways of Brasil, dostęp 28.07.2014: http://www.tramz.com/br/tto/02.html, (list of link: Rio de Janeiro).
• 39. Benfey Ch., Degas in New Orleans: Encounters in the Creole World of Kate Chopin and George Washington Cable, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London 1999.
• 40. Medhurst G., A new system of inland conveyance, for goods and passengers, capable of being applied and extended throughout the country: and of conveying all kinds of goods, cattle, and passengers, with the velocity of sixty miles in an hour, at an expense that will not exceed the one-fourth part of the present mode of travelling, without the aid of horses or any animal power, T. Brettell, London 1827.
• 41. Hatfield Ch., Atmospheric Railways. A Victorian Venture in Silent Speed, David&Charles, Newton Abbot, 1967.
• 42. Prentice J., Compressed Air Trams, Tramway Information, dostęp 18.06.2014: http://www.tramwayinfo.com/Defair.htm
• 43. Iwaszko J., Pojazdy o napędzie pneumatycznym, w: „Pneumatyka”, 2011, nr 1(78).
• 44. Callwell R., Rice W. E., Of Cables and Grips San Francisco’s Cable Cars, Library of Congress, 2005.
• 45. Hefti W., Schienenseilbahnen in aller Welt, Birkhäuser, Basel, 1975.
• 46. Thompson J., A Cable Car Home Page, dostęp 25.07.2013: http://www.cable-car-guy.com/.
• 47. Piech R,. San Francisco cable Car, w: Infotram, 2009. Dostęp 12.02.2020: infotram.pl/san-francisco-cable-car_more_61873.html.
• 48. Combined Gravity and Cable System for the Operation of Elevated Railways in Cities, w: Manufacturer and Builder. Volume 20, Issue 10, October 1888, Skrót por.: Selected Articles from Manufacturer and Builder 1885 – 1888 Page 1, Collected by Joe Thompson, dostęp 04.06.2014: http://www.cable-car--guy.com/html/ccmanbl3.html#gravity.
• 49. Przytulski A., Elektryczne środki komunikacji na przełomie XIX i XX wieku, w: „Napędy i sterowanie”, 2017, nr 7/8.
• 50. Brysson B., Krótka historia rzeczy codziennego użytku, tłum. Bieroń, T. Zysk i ska, Poznań 2013.
• 51. Rittenhouse M., Nowy Jork – od Mannahatty do Ground Zero, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.
• 52. Ciok Z., Królikowski L., Nowakowski R., Szymczak P., Michał Doliwo-Dobrowolski – współtwórca cywilizacji technicznej XX wieku, SEP, Szczecin, 2014.
• 53. Kołakowski T.E., Michał Doliwo-Dobrowolski (1862–1919) patronem roku 2012, dostęp 17.02.2020: http://elektroenergetyka.pl/upload/file/2012/1/Ko%C5%82akowski.pdf.
• 54. Milestones: Richmond Union Passenger Railway, 1888 IEEE Richmond Section, Richmond, VA Dedicated February, 1992.
• 55. The Sprague Electric Railway System, “Manufacturer and Builder” / Volume 20, Issue 12, December 1888, w: Selected Articles from “Manufacturer and Builder” 1885 – 1 888 Page 1, Collected by Joe Thompson, My 19th Century Magazine Articles Page, Last updated 01-February-2013, dostęp 05.06.2014: http://www.cable-car-guy.com/html/ccmanbl3.html#gravity.
• 56. Kirby E., Inventor Frank Sprague, w: Seldom Told Tales of Sharon, t. III, Sharon Historical Society, dostęp 6.05.2014: http://www.sharonhist.org/inventor-frank-sprague.pdf.
• 57. Rataj M., Zarządzanie transportem zbiorowym na obszarach zurbanizowanych za granicą, IGPiK, Warszawa 1999.
• 58. Buchanan C., Traffic in towns, for Her Majesty’s Stationary Office by Waterloo & Sons, London 1963.
• 59. Struktura miasta i system komunikacji, Referat Stałego Komitetu Komunikacji na MFMPP w Tokio (oprac. Dziewulski S., Ledworowski B.), IUiA, Warszawa 1966.
• 60. Krych A., Rychlewski J., Raport Buchanana 50 lat później, w: „Transport Miejski i Regionalny”, 2013, nr 12.
• 61. Snell B. C., American ground transport: a proposal for restructuring the automobile, truck, bus, and rail industries, Washington: U.S. Government Print Office. A report presented to the Committee of the Judiciary, Subcommittee on Antitrust and Monopoly, United States Senate, February 26, 1974, Document compiled by Car Busters from the original – March 2001, dostęp 20.06.2014:http://www.worldcarfree.net/resources/freesources/American.htm
• 62. Slater C., General Motors and the Demise of Streetcars, w: Transportation Quarterly Vol. 51. No. 3 Summer 1997, Eno Transportation Foundation. Inc. Lansdown, Virginia, 1997.
• 63. Davis D. F., Competition’s Moment. The Jitney-Bus and Corporate Capitalism in the Canadian City, 1914–1929, w: Urban History Reviev, vol. XVIII, no. 2, October 1989.
• 64. Miller J. A., Fares, Please!: A Popular History of Trolleys, Horsecars, Streetcars, Buses, Elevateds, and Subways. Dover Publications, New York 1960.
• 65. Swartz R., Streetcars Stop Classic: The PCC car – A Timelles Car, Curbside Classic, 2018, dostęp 20.02.2020: https://www.curbsideclassic.com/trackside-classic/streetcar-stop-classic--the-pcc-car/
• 66. Dybalski J., Rzeź tramwajów, czyli jak Ameryka odwróciła się od szyny, Transport Publiczny, 2018,. dostęp 18.02.2020: https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/rzez-tramwajowczyli-jak-ameryka-odwrocila-sie-od-szyny-2039.html
• 67. Bianco M. J., Kennedy, 60 Minutes, and Roger Rabbit: Understanding Conspiracy -Theory Explanations of The Decline of Urban Mass Transit, Center for Urban Studies College of Urban and Public Affairs Portland State University, Portland, 1998.
• 68. Roth R., Slater C., Dumb and Dumber: Why Honolulu Should Abandon Rail, Civil Beat, 2017,. dostęp 03.12.2019: https://www.civilbeat.org/author/cliff-slater/

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).