Roślinne produkty lecznicze w koncepcji zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej

• Autorzy: Bilek Maciej , Staniszewski Paweł , Oktaba Jarosław , Kopeć Szczepan , Czerniakowski Zbigniew

Identyfikatory

DOI

10.15584/pjsd.2025.29.1.1

Warianty tytułu

EN

Herbal medicinal products in the concept of sustainable development of forest management

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kategoria roślinnych produktów leczniczych należy do zróżnicowanej grupy produktów i – w aspekcie prawnym – stanowi efekt współdziałania dwóch instytucji: Europejskiej Agencji Leków oraz Europejskiego Dyrektoriatu Jakości Leków i Ochrony Zdrowia. Roślinne produkty lecznicze realizują cenne wskazania terapeutyczne, niedostępne dla tzw. leków „syntetycznych”, co gwarantuje im istotne miejsce w nowoczesnej medycynie. Wytwarzane są zarówno z surowców zielarskich pozyskiwanych z plantacji, jak i z roślin pochodzących ze stanowisk naturalnych. Surowcom tym i otrzymywanym z nich lekom stawiane są przez „Farmakopeę Europejską” kompleksowe wymogi jakościowe w które wpisano nie tylko np. zawartość substancji czynnych gwarantujących pożądany efekt leczniczy, ale także troskę o środowisko przyrody i dbałość o zrównoważony rozwój. Pozyskiwanie surowców zielarskich ze stanu naturalnego z przeznaczeniem na produkcję roślinnych produktów leczniczych wpisuje się w postulaty zrównoważonego użytkowania lasu poprzez lepsze wykorzystanie i ochronę zasobów leśnych, zróżnicowanie i wzbogacenie źródeł dochodów dla zarządców lasów, zwiększenie możliwości zatrudnienia oraz wiedzy lokalnych społeczności na temat zasobów leśnych. Promocja tej formy zagospodarowania zasobów przyrodniczych wpisuje się zarówno w postulaty ochrony przyrody, politykę ograniczania emisji zanieczyszczeń, jak i cele polityki rozwoju obszarów wiejskich.

EN

The category of herbal medicinal products belongs to a diverse group of medicinal oneis the result of the cooperation of two institutions: the European Medicines Agency and the European Directorate for the Quality of Medicines and Healthcare. Herbal medicinal products offer valuable therapeutic indications unavailable to so-called "synthetic" drugs, guaranteeing them a significant place in modern medicine. They are produced from both herbal raw materials obtained from plantations and from plants originating from their natural habitats. The European Pharmacopoeia imposes comprehensive quality requirements on these raw materials and the drugs derived from them, including not only the content of active substances that guarantee the desired therapeutic effect, but also environmental protection and sustainable development, which, according to Article 5 of the Constitution of the Republic of Poland, constitutes the legal basis for the functioning of our country. Harvesting herbal raw materials from the wild for the production of herbal medicinal products aligns with the goals of sustainable forestmanagement through: better utilization and protection of forest resources, diversification and enrichment of income sources for forest managers, increased employment opportunities and increased knowledge of forest resources among local communities. Promoting this form of managing natural resources aligns with the goals of nature conservation, pollution control policies, and rural development policy objectives.

Słowa kluczowe

PL

roślinne produkty lecznicze; Europejska Agencja Leków; Farmakopea Europejska; zrównoważony rozwój; leśne surowce niedrzewne; użytkowanie lasu

EN

herbal medicinal products; European Medicines Agency; European Pharmacopoeia; sustainable development; non-wood forest products; forest utilisation

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej w Rzeszowie, Oddział Południowo-Wschodni ; Polskie Towarzystwo Gleboznawcze Oddział w Rzeszowie
• Czasopismo: Polish Journal for Sustainable Development
• Rocznik: 2025
• Tom: T. 29, nr 1
• Strony: 7--18
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz.

Twórcy

autor

Bilek Maciej

• Zakład Agroekologii i Użytkowania Lasu, Uniwersytet Rzeszowski

autor

Staniszewski Paweł

• Katedra Użytkowania Lasu, SGGW w Warszawie

autor

Oktaba Jarosław

• Katedra Użytkowania Lasu, SGGW w Warszawie

autor

Kopeć Szczepan

• Katedra Użytkowania Lasu, SGGW w Warszawie

autor

Czerniakowski Zbigniew

• Zakład Agroekologii i Użytkowania Lasu, Uniwersytet Rzeszowski

Bibliografia

• 1. Bilek M. 2019. Uprawa i pozyskiwanie roślin leczniczych w świetle wymogów systemu GACP. Podkarpackie Wiadomości Rolnicze. 12. 30-34.
• 2. Bilek M. 2020. Jakość farmakopealna wybranych leśnych surowców leczniczych. Podkarpackie Wiadomości Rolnicze. 7. 28-31.
• 3. Bilek M. 2023. Roślinne produkty lecznicze w zaleceniach Europejskiej Agencji Leków. Część 1. Aptekarz Polski. 4. 45-51.
• 4. Bilek J., Bilek M. 2023. Roślinne produkty lecznicze w czasie ciąży i karmienia piersią. Aptekarz Polski. 4. 35-44.
• 5. Bilek M., Ekiert R., Staniszewski P. 2019. Środowisko leśne źródłem surowców leczniczych. Las Polski. 20. 30-31.
• 6. Bilek M., Staniszewski P. 2020. Jak pozyskiwać leśne surowce niedrzewne? Zalecenia w świetle Zasad użytkowania lasu oraz norm i wytycznych przemysłu spożywczego i farmaceutycznego. Las Polski. 12. 26-29.
• 7. Bilek M., Staniszewski P. 2021. Szczęśliwe małżeństwo? O perspektywach współpracy nauk leśnych z naukami farmaceutycznymi. Las Polski. 24. 21-23.
• 8. Całus-Makowska K. 2022. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego przez farmaceutyki i ich metabolity. [w:] A. Rosińska, B. Karwowska, M. Madeła (red.). Inżynieria środowiska i biotechnologia - wyzwania i nowe technologie. Wyd. Politechniki Częstochowskiej. 2022. 35-45. [dok. elektr.: https://bibliotekanauki.pl/chapters/27321484.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 9. Communication from the Commission to the European Parliament, The European Council, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. A Green Deal Industrial Plan for the Net-Zero Age. COM/2023/62 final [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52023DC0062. data wejścia 16.05.2025].
• 10. Communication from the Commission to the European Parliament, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. A long-term Vision for the EU's Rural Areas - Towards stronger, connected, resilient and prosperous rural areas by 2040 COM/2021/345 final [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT /?uri=CELEX%3A52021DC0345. data wejścia 16.05.2025].
• 11. Doniec Z., Krauze-Baranowska M., Czerwionka-Szaflarska M., Kuchar E., Fecka I., Sybilski A., Woroń J., Mastalerz-Migas A. 2025. Produkty lecznicze roślinne w chorobach układu oddechowego – Stanowisko Polskiego towarzystwa FITOterapii – STANFITO PULMO II. Lekarz POZ. 1 (11). 21-35.
• 10. Dymowski W. 2000. Zasady rejestracji nowych leków pochodzenia naturalnego w Polsce. Postępy Fitoterapii. 3. 2-9.
• 11. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/24/WE z dnia 31 marca 2004 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu dotyczącego produktów leczniczych stosowanych u ludzi, w odniesieniu do tradycyjnych ziołowych produktów leczniczych. [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32004L0024/. data wejścia 16.05.2025].
• 12. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów. [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:309:0071: 0086: pl: PDF. data wejścia 16.05.2025].
• 13. Ekiert R., Bilek M., Staniszewski P. 2019. Na czym polega współpraca z firmą zielarską? Las Polski 22. 20-21.
• 14. European Pharmacopoeia 11. Strasbourg 2022.
• 15. European Union monographs [dok. elektr.: https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory-overview/herbal-medicinal-products/european-union-monographs-list-entries/. data wejścia 16.05. 2025].
• 16. Europejska konwencja o ochronie zwierząt kręgowych używanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych. Dz.U. L 222 z 24.8.1999. s. 31. [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:01999A0824(01)-20051202. data wejścia 16.05.2025]
• 17. Gołos P., Kaliszewski A. 2016. Ekonomiczne znaczenie wybranych niedrzewnych pożytków leśnych w Polsce. Sylwan. 4. 336-343.
• 18. Główny Inspektorat Sanitarny. 2023. Suplementy diety to nie leki. Co jeszcze warto o nich wiedzieć? [dok. elektr.: https://www.gov.pl/web/gis/suplementy-diety-to-nie-leki-co-jeszcze-warto-o-nich-wiedziec2/. data wejścia 16.05.2025].
• 19. Guideline on good agricultural and collection practice (GACP) for starting materials of herbal origin. 2006. [dok. elektr.: https://www.ema.europa.eu/en/documents/scientific-guideline/guideline-good-agricultural-and-collection-practice-gacp-starting-materials-herbal-origin_en.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 20. Herbal Medicinal Products [dok. elektr.: https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory-overview/herbal-medicinal-products/. data wejścia 16.05.25].
• 21. Herbal: European Union herbal monographs [dok. elektr.: https://www.ema.europa. eu/en/search?f%5B0%5D=ema_search_categories%3A85/. data wejścia 16.05.2025].
• 22. Instrukcja Ochrony Lasu. 2024. CILP. Warszawa 2024 [dok. elektr.: https://www.lasy.gov.pl/pl/publikacje/copy_of_gospodarka-lesna/ochrona_lasu/instrukcja-ochrony-lasu-1/instrukcja-ochrony-lasu-23-05-2024.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 23. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Nowa strategia leśna UE 2030. [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:52021DC0572 - COM/2021/572 final. data wejścia 16.05.2025].
• 24. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• 25. Kwaśny J. Zanieczyszczenie środowiska wodnego substancjami farmaceutycznymi. Strategiczne ujęcie problemu. Przemysł Chemiczny. 1(9). 72-76. http://doi.org/10.15199/62.2021.9.14.
• 26. Lesińska-Sawicka M., Waśkow M. 2012. Medycyna ludowa, gusła i zabobony jako metody lecznicze praktykowane w XXI wieku. Medycyna Rodzinna. 1. 10-14.
• 27. Matejczyk M.: Toksyczność wybranych farmaceutyków i ich mieszanin w ściekach w stosunku do Escherichia coli. 2022. Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej. Białystok 2022. [dok. elektr.: https://pb.edu.pl/oficyna-wydawnicza/wp-content/uploads/sites/4/2022/08/Toksycznosc-wybranych-farmaceutykow-1-1.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 28. Matławska I. 2020. Od tradycyjnego ziołolecznictwa do racjonalnej fitoterapii. Postępy Fitoterapii. 21(1). 55-57.
• 29. Najwyższa Izba Kontroli. 2016. Dopuszczanie do obrotu suplementów diety. Informacja o wynikach kontroli [dok. elektr.: https://www.nik.gov.pl/plik/id,13031,vp,15443.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 30. Oktaba J., Staniszewski P. 2017. Gospodarka leśna w strategii zmian wzorców produkcji i konsumpcji na sprzyjające realizacji zasad trwałego, zrównoważonego rozwoju - wyzwania edukacyjne SiM CEPL, Rogów. 1. 269-274.
• 31. PEFC PL 1003ver2:2024 - Zrównoważona gospodarka leśna – Wymagania [dok. elektr .: https://cdn.pefc.org/pefc.pl/media/2025-06/822902b8-ffb1-47be-9650-ea1144e75546/bcf9c980-3ca2-5cc4-a3f0-b7ea56f38998.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 32. Plotka-Wasylka J., Namiesnik J. 2019. Green Analytical Chemistry: Past, Present and Perspectives. Springer. Singapur 2014.
• 33. Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on establishing a framework of measures for strengthening Europe’s net-zero technology products manufacturing ecosystem (Net Zero Industry Act). COM/2023/161 final [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52023PC0161. data wejścia 16.05.2025].
• 34. Resolution L2 Pan-European Criteria, Indicators and Operational Level Guidelines for Sustainable Forest Management [dok. elektr.: https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2016/10/MC_lisbon_resolutionL2_with_annexes.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 35. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. 2014 poz. 1409 [dok. elektr.: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/ DocDetails.xsp?id=wdu20140001409. data wejścia 16.05.2025].
• 36. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylające dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG [dok. elektr.: https://eur-lex.europa.eu /LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:309:0001:0050:pl:PDF. data wejścia 16.05.2025].
• 37. Salicis cortex - herbal medicinal product. 2017. [dok. elektr.: https://www.ema.europa.eu/en/medicines/herbal/salicis-cortex/. data wejścia 16.05.2025].
• 38. Samochowiec L. 2001. Lek roślinny w świetle nowoczesnej farmakoterapii. Postępy Fitoterapii. 1(1). 2-6.
• 39. Sienkiewicz A. 2021. Poprodukcyjne odpady zielarskie jako surowce do produkcji biopaliwa [dok.elektr.:https://bazawiedzy.pb.edu.pl/info/projectmain/611a3db6a438d01a841241b7/Szczeg%C3%B3%C5%82y+rekordu+%E2%80%93+Projekty+%E2%80%93+Politechnika+Bia%C5%82ostocka?affil=&r=projectmain&ps=20&tab=&lang=pl&pn=1. data wejścia 16.05.2025].
• 40. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. [dok. elektr.: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/traktat-z-lizbony-zmieniajacy-traktat-o-unii-europejskiej-i-traktat-17581452. data wejścia 16.05.2025].
• 41. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach. Dz. U. 1991 Nr 101 poz. 444 [dok. elektr.: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19911010444/U/D19910444Lj.pdf. data wejścia 16.05.2025].
• 42. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. 2004 Nr 92 poz. 880 [dok. elektr.: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20040920880. data wejścia 16.05.2025].
• 43. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. Dz. U. 2004 Nr 11 poz. 94 [dok. elektr.: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20040110094/U/D20040094Lj.pdf. data wejścia 16.05.2025].

Uwagi

Błędna numeracja bibliografii.