Genetyczna klasyfikacja dźwięków i struktura warstwy dźwiękowej w subpolarnym krajobrazie Spitsbergenu

• Autorzy: Rodzik Jan

Warianty tytułu

EN

Genetic classification of sound and structure of the sound layer in subpolar landscape of Spitsbergen

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Warstwa dźwiękowa stanowi uzupełnienie krajobrazu wizualnego i jest nowym przedmiotem badań, głownie w kontekście komfortu życia człowieka (Bernat, 2008). W środowisku nie zasiedlonym trwale przez człowieka, m.in. w obszarach polarnych, badania dźwięku są na etapie pionierskim (Quin, 2002/2003). Naukowych badań akustycznych nie prowadzono także na jednym z najlepiej poznanych lądow arktycznych, jakim jest Spitsbergen – od kilkudziesięciu lat teren wszechstronnych badań ekspedycji z rożnych krajów świata, w tym licznych wypraw polskich. Różnorodne, niekiedy bardzo intensywne, dźwięki towarzyszą tu dynamicznym procesom przyrodniczym, toteż strona akustyczna pełni ważną rolę w popularnych relacjach z wypraw badawczych, zwłaszcza wypraw pionierskich (Czeppe, 1958; Jahn, 1958; Rożycki, 1959; Birkenmajer, 1975). Naturalny krajobraz Spitsbergenu jest wyjątkowo zróżnicowany i mobilny (Czeppe, 1966; King 1994; Ziaja, 1994). Jest on przez to atrakcyjny także dla eksploracji turystycznych, sportowych oraz rekreacyjnych, ograniczanych przez administrację norweską poprzez wprowadzanie rygorystycznie przestrzeganych przepisów, dotyczących terytorialnych form ochrony przyrody (Mehlum, 1989; Schramm, 1994). W pobliżu stałych osiedli i stacji badawczych daleko posunęła się jednak dewastacja środowiska naturalnego (Krzyszowska, 1981), a związane z funkcjonowaniem tych obiektów dźwięki są trwałym, o wielokilometrowym nawet zasięgu, składnikiem krajobrazu. Istnienie stacji badawczych skłania do prowadzenia monitoringowych badań akustycznych. Podstawą do podjęcia badań może być genetyczna klasyfikacja dźwięków, sporządzona na podstawie ich znajomości, nabytej podczas kilku wy praw naukowych na Spitsbergen: trzech całorocznych ekspedycji Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk, zimujących w Polskiej Stacji Polarnej w Hornsundzie (1982/83, 1992/93 i 1994/95) oraz trzech pierwszych, sezonowych wypraw letnich (1986-88) Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie do Bellsundu. Mimowolnej „rejestracji” dźwięków dokonywano podczas obserwacji meteorologicznych, badań geomorfologicznych oraz udziału w rożnych pracach badawczych i logistycznych na lądzie, lodowcach i na morzu. Wykorzystano także opisy dźwięków zawarte w relacjach z innych wypraw, zwłaszcza z geologicznych eksploracji wnętrza Spitsbergenu (Rożycki, 1959; Birkenmajer, 1975).

EN

Spitsbergen is a mountain island located in significantly ice-covered Norwegian archipelago Svalbard. In spite of polar location, its climate is not very frosty but subpolar with ocean features. To a considerable degree, Icelandic Low and “warm” West Spitsbergen Current shape here thermal and rain conditions. Thanks to that, Greenland Sea nearby Spitsbergen shore doesn’t freeze whereas drift ice often appears here (Fig. 1). Dynamics of atmosphere, litosphere, cryosphere, hydrosphere, biosphere and human activity finds reflection in rich sound layer of landscape. On a basis of natural sounds’ origin, groups of them were distinguished: atmospheric, niveogenic, glacigenic, hydrogenic, zoogenic, anthropogenic and technical (Table 1). Sounds of resembling tone may be produced by variable components of geographical environment and on the other hand – variable sounds may derive from one source. Their diversity and intensity indicate not only on type and dynamics of home processes but also on a source of energy. In the Spitsbergen landscape, sounds are an effect of influence of: gravity (falling and flow), wind (causing a direct collision of centers and objects or through waving), living organisms (movement or activity of vocal system) and sudden blowing of carbohydrates and explosive agents (Fig. 2). Structure of Spitsbergen sound layer is characterized by distinct annual rhythm. Short summer period, connected with thawing of snow and ice cover and water flow, calving of glaciers, especially with functioning of numerous bird’s colony, stands out with sounds resource. In this part of Spitsbergen landscape, six zones in two parallel, arrange in tiers can be distinguished. Periglacial system build following zones: shore, tundra (plains) and subnival, including unfrozen mountain slopes. In a glacial system, these are zones: paraglacial (in front of glaciers), glacial (glaciers) and nival, including nunataks and frozen mountains’ slopes. “Openness” of this terrain causes that some sounds have over zonal extent but generally each zone has different sound layer (Table 2).

Słowa kluczowe

PL

klasyfikacja dźwięków; struktura warstwy dźwiękowej; krajobrazie Spitsbergenu

EN

sound classification; structure of the sound layer; landscape of Spitsbergen

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2008
• Tom: nr 11
• Strony: 74--85
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., tab., rys.

Twórcy

autor

Rodzik Jan

• Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej; Instytut Nauk o Ziemi, Lublin, Polska

Bibliografia

• Baranowski S., 1977: Subpolarne lodowce Spitsbergenu na tle klimatu tego regionu. Acta Univ. Wratisl., 393, s. 1-157.
• Bernat S., 2008: Dźwięk jako element oceny i klasyfikacji krajobrazu [w:] Klasyfikacja krajobrazu – teoria i praktyka. Problemy Ekologii Krajobrazu, t. XX. WGiSR UW, PAEK, s. 265-272.
• Birkenmajer K., 1975: Polarne drogi i bezdroża. Wyd. Geol., Warszawa, s. 1-165.
• Czeppe Z., 1958: Listy zza kręgu polarnego. Poznaj Świat, 2, 3, 4, 5, s. 15-16, 37, 13, 13.
• Czeppe Z., 1966: Przebieg głównych procesów morfogenetycznych w południowozachodnim Spitsbergenie. Zesz. Nauk UJ, 127, Prace geogr., 13, Kraków.
• Ferens B., 1958: Badania ornitologiczne na Spitsbergenie. Przegląd Geofizyczny, 3(11), 2, 191-198.
• Ferens B., 1959: „Rzeź zwierząt”w Arktyce. Ochrona Przyrody, 26, Kraków, s. 65-94.
• Jahn A., 1958: W tundrze Spitsbergenu. Poznaj Świat, 1, s.3-7.
• Jahn A., 1967: Some features of mass movement on Spitsbergen slopes. Geografiska Annaler, 49, A, 2/4, s.213-225.
• Jania J., 1988: Zrozumieć lodowce. Wyd. “Śląsk”, Katowice.
• King L., 1994: Geomorphological process areas in High Arctic ecosystems Liefde- and Bockfjorden, Northwest Spitsbergen, XXI Polar Symposium, Warszawa, September 23-24, s. 135-148.
• Krzyszowska A., 1981: The degree of tundra degradation in the surroundings of the Hornsund Polar Station (Spitsbergen) – reaction of environment to human impact. Pol. Polar Res., 2, 1-2, s. 73-86.
• Marsz A. A., Styszyńska A. (eds.), 2007: Klimat Polskiej Stacji Polarnej w Hornsundzie – stan, zmiany i ich przyczyny. Wyd. Akademii Morskiej w Gdyni.
• Martyn D., 1985: Klimaty kuli ziemskiej. PWN, Warszawa.
• Mehlum F., 1989: Svalbard fugler og pattedyr. Polarhåndbok, 3. Norsk Polarinstitutt, Oslo.
• Pękala K., 1980: Rzeźba, współczesne procesy morfogenetyczne i utwory pokrywowe na nunatakach w rejonie Hornsundu (SW Spitsbergen). Rozprawa habilitacyjna, UMCS, Lublin.
• Quin D., 2002/2003: Antarctica: Austral Soundscapes. Soundscapes – The Journal of Acoustic Ecology, 3(2)/ 4(1), s. 30-34.
• Rodzik J., 1985: Morfogenetyczna rola pokrywy śnieżnej w strefie peryglacjalnej Hornsundu (SW Spitsbergen). Rozprawa doktorska, Zakład Geografii Fizycznej UMCS, Lublin.
• Rodzik J., Zagórski P., 2008: Shore ice and its influence on development of the shores of Southwestern Spitsbergen. Oceanological & Hydrological Studies, w druku.
• Różycki S. Z., 1957: Strefowość rzeźby i zjawiska peryglacjalne na Ziemi Torella (Spitsbergen), Biuletyn Peryglacjalny, 5, s. 51-87.
• Różycki S. Z., 1959: Wśród Lodów i Skał. Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa.
• Schramm R. W., 1994: Zmiany na Spitsbergenie wprowadzone działalnością człowieka w 35-leciu 1958-1992. XXI Polar Symposium, Warszawa, September 23-24, s. 361-371.
• Węsławski J. M., Adamski P., 1987: Cold and warm years in South Spitsbergen coastal marine ekosystem. Polish Polar Research, 8 (2), s. 95-106.
• Ziaja W., 1994: Environmental contrast between the eastern and western coast of Sørkapp Land, Spitsbergen, XXI Polar Symposium, Warszawa, September 23-24, s. 181-184.