Zegary słoneczne kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Gdańsku

• Autorzy: Jażdżewski T. , Piwek A.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc180401

Warianty tytułu

EN

Sundials of St Mary’s Church in Gdańsk

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł przedstawia najnowsze ustalenia na temat formy, funkcji i historii zegarów słonecznych kościoła Mariackiego w Gdańsku. Omawiane zegary znajdują się na ścianie południowej transeptu kościoła. Po stronie zachodniej okna zachodniego, przy krawędzi ściany znajduje się zegar, którego autorstwo przypisywane jest Lorenzo Zachau. Miał on powstać w 1533 r. Tarcza zegara rozdzielona jest poziomą linią na dwie części. W górnej zawarto gwiazdy i słońce z metalową wskazówką (polos). Dolna część ma podziały oznaczające godziny i półgodziny oraz cyfry i liczby. Badania prowadzone w związku z trwającymi pracami konserwatorskimi wykazały, że dotychczasowe nieregularne tynki na wschód od tego zegara, po lewej stronie centralnego okna, są reliktami drugiego zegara słonecznego. Jego tarczę wyznaczają dodatkowo nasieki na cegłach, a w górnej partii znaleziono otwór, w którym był osadzony polos. Umieszczony był pod rynną i spadająca woda spowodowała jego zniszczenie, porzucenie miejsca i zmianę lokalizacji (przy krawędzi). Z tych okoliczności można wnioskować o czasie powstania tego reliktu zegara. Prawdopodobnie zegar ten został wykonany w 2. połowie XV w. Byłby to najstarszy zegar słoneczny w Gdańsku. Wartość dwóch zegarów słonecznych na kościele Mariackim wynika z czasu ich powstania i z wyjątkowej formy.

EN

The paper presents contemporary research evidence of form, function and history of the sundials of St Mary’s Church in Gdańsk. The discussed sundials are located on the southern wall of the church transept. The sundial, which is believed to be made by Lorenzo Zachau in 1533, is placed on the west side of the western window, at the edge of the wall. The face of this sundial is separated by a horizontal line into two parts. The upper part is painted in stars and sun with metal bar (polos). The painting in the lower part has numbers and divisions denoting hours and half-hours. Researches, which have been conducted in connection to the conservational works allowed identifying irregular relics of plaster on the east side of this sundial and on the left side of the central window as relics of the second sundial. Outline of its face is marked by dents on the bricks. In the upper part a hole was found in which the polos was embedded. This sundial was located under the waterspout. Falling water caused its destruction, abandonment and foundation of the new sundial in a different place (near the edge of the wall). From these facts one can infer about the time of the foundation of this sundial. Probably it was made in the 2nd half of the 15th century as the first sundial in Gdańsk. Value of two sundials of St Mary church in Gdańsk arise from early origins and unique form.

Słowa kluczowe

PL

zegar słoneczny; kościół Mariacki; Gdańsk

EN

sundial; St. Mary’s Church; Gdańsk

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 4 (56)
• Strony: 3--12
• Opis fizyczny: Bibliogr. 11 poz., il.

Twórcy

autor

Jażdżewski T.

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej/Faculty of Architecture, Gdańsk University of Technology

autor

Piwek A.

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej/Faculty of Architecture, Gdańsk University of Technology

Bibliografia

• [1] Gdańsk. Główne Miasto, B. Roll, I. Strzelecka (red.), „Katalog Zabytków Sztuki w Polsce”, seria nowa, t. 8, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2006.
• [2] Błażej Śliwiński, Mirosław Gliński, Honorowe obywatelstwo miasta, [w:] Gedanopedia, Fundacja Gdańska, Gdańsk 2012–2015, https://www.gedanopedia.pl/ [accessed: 9.08.2018].
• [3] Mamuszka F., Rzemiosło artystyczne w Gdańsku – Aneks, [w:] Gdańsk, jego dzieje i kultura, Arkady, Warszawa 1969, 480.
• [4] Januszajtis A., Gdańskie zegary, dzwony i karyliony, Bernardinum, Pelplin 2003.
• [5] Jan Aleksander Przypkowski, Zegar słoneczny na południowej ścianie kościoła Najświętszej Marii Panny, [w:] Z. Prószyńska, E. Barylewska-Szymańska, D. Kaczor, K. Nawrocki, S.S. Mieleszkiewicz, W. Szymański (red.), Zegary gdańskie, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Gdańsk 2005, 207.
• [6] Januszajtis A., Zegar astronomiczny w Kościele Mariackim w Gdańsku, Marpress, Gdańsk 1998.
• [7] Zegar słoneczny. Karta ewidencji zabytku ruchomego, [w zbiorach Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków].
• [8] Gruber K., Keyser E., Die Marienkirche in Danzig, Deutscher Kunstverlag, Berlin 1929.
• [9] Jarosz A., Zegary słoneczne gdańskie i nie tylko, „Pismo PG” 1997, nr 10(39), 6.
• [10] Jan Aleksander Przypkowski, Zegar słoneczny z gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, [w:] Z. Prószyńska, E. Barylewska-Szymańska, D. Kaczor, K. Nawrocki, S.S. Mieleszkiewicz, W. Szymański (red.), Zegary gdańskie, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Gdańsk 2005, 208.
• [11] Jan Aleksander Przypkowski, Zegar słoneczny z Ratusza Głównego Miasta, [w:] Z. Prószyńska, E. Barylewska-Szymańska, D. Kaczor, K. Nawrocki, S.S. Mieleszkiewicz, W. Szymański (red.), Zegary gdańskie, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Gdańsk 2005, 210.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).