Mechanik Uniwersytetu Jagiellońskiego Władysław Antoni Grodzicki i jego skraplarki gazów

• Autorzy: Wyka Ewa

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.21.004.13388

Warianty tytułu

EN

Mechanic of the Jagiellonian University Władysław Antoni Grodzicki and his gas liquefiers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

One of the significant achievements in Polish science was the liquefaction of oxygen, air, and other gases in 1883 by the Jagiellonian University professors - Zygmunt Wróblewski and Karol Olszewski. Over the next few years, Krakow became one of the leading units in researching the physicochemical properties of gases. The mechanical workshop of the Jagiellonian University, which produced custom-made laboratory devices for liquefying gases, also gained recognition. The devices were designed by Karol Olszewski, a professor of chemistry at the Jagiellonian University, who modelled them on the countercurrent condenser by William Hampson. The apparatuses were made by the university mechanic, Władysław Grodzicki (1864-1927), who held this post in the years 1897-1927. He offered three types of apparatuses: a cased apparatus, a demonstration apparatus for air liquefaction, and a universal apparatus for liquefaction of air and hydrogen. In order to test how they functioned, a complete gas liquefaction apparatus was installed in the laboratory (including purifiers, a compressor, etc.). These devices were bought by European research institutions, universities, and schools. Grodzicki’s activity contributed to the popularisation of research on low temperatures conducted at the Jagiellonian University. At the same time, it was one of the few Polish companies offering high-class scientific instruments.

Słowa kluczowe

PL

aparaty do skraplania gazów; Uniwersytet Jagielloński; warsztat; mechanik uniwersytecki; Grodzicki Władysław

EN

gas liquefier; Grodzicki Wladyslaw; Jagiellonian University; mechanical workshop; university mechanic; maker of scientific instruments

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2021
• Tom: T. 66, nr 1
• Strony: 109--134
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., il., faks., fot. (w tym kolor.)

Twórcy

autor

Wyka Ewa

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego

• https://orcid.org/0000-0003-3822-7377

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego [AUJ]:
• - Prace magisterskie, Maciej Gablankowski, Mechanicy Uniwersytetu Jagiellońskiego 1787-1939. Praca magisterska napisana pod opieką prof. dr hab. Andrzeja Banacha, Instytut Historii UJ, Zakład Historii Kultury i Oświaty, Kraków 2004;
• - sygn. SII 596, Mechanik uniwersytecki 1850-1897;
• - sygn. SII 620, Teczki osobowe pracowników administracyjnych 1850-1939. Władysław Grodzicki;
• - sygn. SII 815, Fizjologia 1849-1937;
• - sygn. Sp 219, Spuścizna Karola Olszewskiego.
• Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego [MUJ], listy i dokumenty Karola Olszewskiego i Tadeusza Estreichera, materiały nieopracowane.
• Źródła drukowane
• Anczyc W.L., Katalog wystawy Krajowej Wystawy Przemysłu Metalowego w Krakowie 1904 r. poprzedzony Monografią Przemysłu Metalowego w Galicji, Kraków, nakładem Komitetu Wystawy, Kraków 1904.
• Brenni P., 19th Century French instrument makers. X: The Richard family, „Bulletin of the Scientific Instrument Society” 1996, nr 48, s. 10-13.
• Crawhall T.C., Very low temperatures. Their attainment and uses, London 1936.
• „Dziennik IX. Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich pod redakcją doc. dr Jana Raczyńskiego specjalisty chorób dziecięcych” nr 1-5, 1900 oraz z 21 VII 1900 r.
• Dziennik X Zjazdu Lekarzy i Przyrodników we Lwowie pod redakcją Dr. Włodzimierza Sieradzkiego, Wystawa Przyrodniczo-Lekarska i Higieniczna,[w:] „Lwowski Tygodnik Lekarski” 1907, nr 52, z 26 XII 1907 r., s.733.
• Einrichtungen und Apparate für den Physikalischen Unterricht. E. Leybold’s Nachfolger, Cöln am Rhein po 1911 r.
• Gerlach G., G. Gerlach w Warszawie, Narzędzia geodezyjne, rysunkowe, Katalog nr 53, Warszawa 1905.
• Grodzicki W., Prospekt reklamowy: „W. Grodzicki MÉCHANICIEN DE L`UNIVERSITÉ, CRACOVIE (Autriche, Galicie). UNIVERSITÄTS-MECHANIKER, KRAKAU (Österreich, Galizien) Grodzka 53. SPÉCIALITÉ: APPAREILS POUR LIQUEFIER L’AIR ET L`HYDROGÉNE D’APRÉS M. LE prof. K. OLSZEWSKI. SPEZIALITÄT: APPARATE ZUR VERFLÜSSIGUNG DER LUFT U. DES WASSERSTOFFES nach prof. K. OLSZEWSKI, Kraków po 1908 r.
• Mierzejewski H., Polskie placówki badawcze, Warszawa 1925.
• Olszewski K., Skraplanie gazów. Szkic historyczny. Ciąg dalszy, „Chemik Polski” 1911, nr 18, s. 414-420.
• Olszewski K., Skroplenie wodoru przy całkowitym uchyleniu strat zimna (Notatka tymczasowa), „Chemik Polski” 1911, nr 20, s. 457-459.
• Travers M.W., The liquefaction of hydrogen, „Philosophical Magazine and Journal of Science” ser. 6, t. 1, 1901, nr 4, s. 411-423.
• Wytwórczość chemiczna w Polsce, Warszawa 1937.
• Źródła prasowe
• „Czas” r. 57, nr 192, z 23 VIII 1904 r.; r. 57, nr 195, z 26 VIII 1904 r.; r. 59, nr 22, z 27 I 1906 r.; r. 59, nr 291, z 20 XII 1906 r.; r. 79, nr 105, z 9 V 1927 r.
• „Ilustrowany Kurier Codzienny” nr 2, z 4 I 1912 r.; nr 126, z 9 V 1927 r.
• „Lwowski Tygodnik Lekarski” nr 52, z 26 XII 1907 r.
• „Przegląd Techniczny” 1904, nr-y 49-52; nr 19, z 9 V 1922 r.
• „Świat” 1908, nr 4.
• Literatura przedmiotu
• Klimas K., Tomasik P.J., Rozwój diagnostyki laboratoryjnej w polskich ośrodkach akademickich
• do 1939 r. Cz. II. Okres dwudziestolecia międzywojennego, „Sensus Historiae” t. 30, 2018, nr 1, s. 135-153.
• Kuzyk H., Burczyk-Marona D., Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski. 100-lecie skroplenia tlenu. Katalog wystawy, Kraków 1983.
• Rovenchak A., Department for Theoretical Physics, University of Lviv, in 1872-1939, Contributions to Biobibliography, „Journal of Physical Studies” t. 22, 2018, nr 4, 4002-1-4002-24, DOI 10.30970/jps.22.4002.
• Szczepaniec-Cięciak E., Konstruktorzy aparatury kriogenicznej w Polsce, [w:] Polscy twórcy aparatury naukowej, red. A. Strzałkowski, Kraków 2006 (Komisja Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności, Monografie, nr 10), s. 205-232.
• Wójcik Z.J., Międzynarodowe kongresy naukowe w Polsce w okresie międzywojennym, „Niepodległość i Pamięć” t. 5, 1998, nr 4 (13), s. 75-85.
• Wyka E., Calikowscy - krakowscy wytwórcy instrumentów naukowych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 64, 2019, nr 2, s. 79-103, DOI 10.4467/0023589XKHNT.19.015.10345.
• Strony internetowe
• Strona i album projektu „Polacy z wyboru”, www.polacyzwyboru.pl [dostęp 6.06.2020].
• Powstanie styczniowe 1863-1864. Miejsca pamięci. Województwo krakowskie i sandomierskie, powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=m11 [dostęp 6.06.2020].
• Metro Warszawa, metrowarszawa.gazeta.pl/metrowarszawa/1,141636,19981489, spojrzcie-na-te-witryny-takiego-krakowskiego-przedmiescia-juz.html [dostęp 6.06.2020].
• Polska-ORG.PL, polska-org.pl/7871962,Warszawa,Polskie_Zaklady_Optyczne_dawne.html [dostęp 6.06.2020].
• Krzysztof Szymański, „Kurier Galicyjski”, www.kuriergalicyjski.com/historia/postacie/114-w/4202-rudolf-weigl [dostęp 19.05.2020].
• Zbiory Science Museum w Londynie, collection.sciencemuseumgroup.org.uk/objects/co426135/component-from-two-liquefier-coils-each-with-expansion-valve-in-vacuum-vessel [dostęp 28.08.2020].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021)