Czy Warszawa mogła być inaczej odbudowywana – alternatywna historia miasta

• Autorzy: Chmielewski J. M. , Szczypiorska M.

Warianty tytułu

EN

Could Warsaw be differently rebuilt – alternative history of the city

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Zarysowując alternatywną koncepcję powojennej odbudowy Warszawy uznano za celowe przypomnieć, że w latach powojennych dyskutowano nad kształtem przyszłej Warszawy, a nawet nad jej stołecznym statusem. Z jednej strony występowali architekci pragmatycy, którzy nieźle funkcjonowali na prywatnym rynku zleceń projektowych i widzieli szansę odbudowy zniszczonych domów przez ich dotychczasowych właścicieli. Do tej grupy można zaliczyć także miłośników historycznego miasta pragnących odbudować zniszczone zabytki. Z drugiej strony silną grupę tworzyli radykałowie głoszący konieczność totalnych zmian w zabudowaniu miasta kapitalistycznego. Ci o socjalistycznych poglądach, domagali się natychmiastowego przejęcia terenów miejskich przez gminę, ponieważ ich zdaniem bez komunalizacji nie będzie możliwa przebudowa Warszawy. W artykule zestawiono dwie wstępne koncepcje odbudowy Warszawy z początku 1945 roku dla odzwierciedlenia rysujących się w owym czasie różnic w postawach, także społecznych w środowisku urbanistów i architektów. Omówiono podłoże ideologiczne, typowe nie tylko dla Polski, przyświecające koncepcjom przebudowy miast po zniszczeniach wojennych. Przedstawiono sytuację zniszczonej Warszawy i prowadzone działania Biura Odbudowy Stolicy (BOS). Przypomniano rozważania Lecha Niemojewskiego o odbudowie Warszawy oraz opinię Tadeusza Tołwińskiego o szkicowym planie Warszawy wykonanym przez BOS. Zarysowano prawdopodobne cechy przestrzenne jakie mogłaby uzyskać Warszawa gdyby jej odbudową sterowała inna grupa planistów. W podsumowaniu wymieniono – co w Warszawie bezpowrotnie utracono, co osiągnięto i czego nie udało się osiągnąć.

EN

While outlining an alternative concept of post-war reconstruction of Warsaw, it is expedient to recall that the future shape of Warsaw and even its capital status were discussed in the post-war years. On the one hand, there were architects pragmatists who functioned well in the architectural projects market and saw a chance to rebuild the destroyed houses by their current owners. This group included admirers of the historic city who wanted to rebuild damaged monuments. On the other hand, an influential group of radicals promoted the momentus changes of the capitalist city. Those with socialist views demanded immediate taking of urban land by the municipality, because they believed that without communalisation reconstruction of Warsaw was not possible. The article discusses two preliminary concepts for the reconstruction of Warsaw from early 1945 to reflect the differences in attitudes amongst urban planners and architects. It also discusses the ideological basis, not only typical for Poland, that guided the concepts of urban reconstruction after the World War II. The situation of destroyed Warsaw and ongoing activities of Bureau of Capital Reconstruction (BOS) were also portrayed. The opinion of Tadeusz Tołwiński about the sketch map of Warsaw made in BOS was recalled and the likely spatial characteristics were outlined for reconstruction of Warsaw to show potentially what it would look like if it was reconstructed by another group of planners. The final part summarises: what Warsaw irretrievably lost, what has been achieved and what could not be realized.

Słowa kluczowe

PL

Warszawa; odbudowa; koncepcje; realizacje

EN

Warsaw; reconstruction; concepts; implementations

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 60, z. 1
• Strony: 5--43
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., rys.

Twórcy

autor

Chmielewski J. M.

• Wydział Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej

autor

Szczypiorska M.

Bibliografia

• J. Andrzejewski, Warszawa 1939-1945, Wydawnictwo Państwowego Instytutu Wydawniczego, Warszawa 1946.
• Atlas Historyczny Warszawy, t. 2, Plany zagospodarowania przestrzennego z lal 1916-2002, Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy, 2004.
• E. Borecka, Portret Warszawy lat międzywojennych. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1974.
• A. Ciborowski, Warszawa, o zniszczeniu i odbudowie miasta. Wydawnictwo Interpress. Warszawa 1969.
• W. Czapliński, Problematyka reparacji wojennych w stosunkach polsko-niemieckich, ekspertyza BSiE nr 303 IP-105 P, 2003.
• W. Fałkowski, Straty Warszawy 1939-1945. Raport. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa, 2005.
• N. Gutschow, B. Klain, Zagląda i utopia: urbanistyka Warszawy w latach 1939-1945, Wydawnictwo Deutscher Werkbund e.V. Frankfurt/Main & Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Warszawa 1995.
• S. Jankowski, A. Ciborowski, Warszawa 1945, dziś, jutro. Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1979.
• Koncepcja zagospodarowania przestrzennego WZM dla okresu perspektywicznego - 1990, na tle planu kierunkowego, wariant 111, (maszynopis) 1973, BPRW, Warszawa.
• T. Kotasiewicz, Koncepcje przestrzennego rozwoju Warszawy w pracach Tadeusza Tołwińskiego 1916-1946. Gmina Warszawa Centrum, Warszawa 1994.
• J. Majewski, T. Markiewicz, Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952, Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2012
• J. Majewski, T. Markiewicz, Warszawa nieodbudowana. Wydawnictwo DiG, Warszawa 1998.
• R. Marcinkowski, Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy, Wydawnictwo „PANGEA”, Warszawa 2004.
• P. J. Martyn, Przedwojenny układ zabudowy śródmieścia Warszawy w świetle rezultatów spisu nieruchomości i mieszkań z 1919 roku. Wydawnictwo Zamku Królewskiego, Warszawa 1999.
• M. Nowakowski, Sto lat planowania przestrzeni polskich miast 1910-2010. Oficyna Naukowa, Warszawa 2013.
• Rocznik Statystyczny Warszawy, 2007, Urząd Statystyczny w Warszawie.
• S. Różański, Osadniczo a środowisko Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979, s. 172-187.
• J. Sigalin, Warszawa 1944-1980: z archiwum architekta, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.
• E. Szwankowski, Warszawa - rozwój urbanistyczny i architektoniczny. Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1952.
• S. Tołwiński, Czy byty wątpliwości co do budowy nowej Warszawy na dawnym miejscu?, Warszawa Stolica Polski Ludowej, z. 2, „Studia Warszawskie”, t. Xl, PWN, Warszawa 1972.
• A. Tomaszewski, Ku mojej filozofii dziedzictwa. Wydawnictwo Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2012.
• J. Trybuś, Warszawa niezaistniala. Niezrealizowane projekty urbanistyczne i architektoniczne Warszawy dwudziestolecia międzywojennego. Wydawnictwo Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Narodowe, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2012.
• Warszawa Stolica Polski Ludowej, Zeszyt 2, „Studia Warszawskie", t. XI, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1972.
• Warszawa u progu XXI wieku. Materiały sympozjum naukowego. Warszawa 24 czerwiec 1996, wypowiedź Stanisława Jankowskiego, str. 82, Wydawnictwo Akapit-DTP, Warszawa.
• B. Wyporek, „Warszawa odbudowana czy przebudowana”, wypowiedzi dyskusyjne na konferencji TUP, wyd. pokonferencyjne. Warszawa 2006.
• 400 lat stołeczności Warszawy w świetle statystyki 1596-1996, Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Statystyczne, Warszawa 1997.
• Źródła mapowe:
• Mapa zniszczeń Warszawy, skala 1 : 2 500, 1945, Biuro Odbudowy Stolicy, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.
• Ogólny plan zabudowania miasta stołecznego Warszawy, 1938 r., Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.
• Ogólny plan zabudowania Warszawy, 1931 r., Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.
• Plan m.st. Warszawy, skala 1 : 10000, 1939 r., Wydawnictwo Świt.
• Szkic wstępny planu regulacyjnego, 1916 r., Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.
• Warszawa - mapa miasta wraz z inwentaryzacją zniszczeń popełnionych przez Niemców w łatach 1939-1945, skala I : 20000, 1945 r., Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.
• Zdjęcia lotnicze Warszawy, 1935 r., Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.
• Zdjęcia lotnicze Warszawy, 1945 r., Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.