Morena szaflarska w świetle nowych danych z odsłonięć i wierceń w 100-lecie jej odkrycia

• Autorzy: Wójcik Antoni

Identyfikatory

DOI

10.7306/2022.15

Warianty tytułu

EN

Szaflary moraine in the light of new data from exposures and drilling on the 100th anniversary of its discovery

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

In the northern part of the Podhale Region, nearly 100 years ago, Matkowski (1924, 1928) described gravels exposed in a quarry in Szaflary and considered them to be moraine sediments - Szaflar moraine. Romer (1929) confirmed this interpretation of the sediments. Later studies of Halicki (1930), Klimaszewski (1948, 1988), Birkenmajer (1976) and Birkenmajer and Stuchlik (1975) completely excluded the possibility of moraines in this area and showed that these sediments have are of fluvioglacial origin. Comparing the quarry's ranges due to exploitation, it was found that the authors could observe various deposits exposed during the progress of exploitation towards the west. In the profiles of trenches for new buildings to the NW from the quarry, clays containing sands and gravels and individual boulders and blocks of quartzite and granite with a diameterof0.8 to 1.2m were found. The exposed erratics exactly correspond to the description of the moraine by Matkowski (1924, 1928) from the quarry in Szaflary. In addition, in the recently drilled Nowy Targ PIG-2 borehole, similarly developed pieces were found at a depth of19.7-69.5 m. Combining archival data and new facts from drilling and exposures, a view can be proposed that, during the Southern Polish Glaciations, the Tatra glaciers reached the Nowy Targ Basin and perhaps the foothills of the Gorce Mts, which was already suggested by Rehman (1895), Zapatowicz (1913) and Matkowski (1928).

Słowa kluczowe

PL

Czwartorzęd; Podhale; tatrzańskie lodowce; morena; kamieniołom w Szaflarach

EN

Quaternary; Podhale Region; Tatra glaciers; moraine; quarry in Szaflary

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 70, nr 6
• Strony: 458--467
• Opis fizyczny: Bibliogr. 47 poz.,fot., rys., wykr.

Twórcy

autor

Wójcik Antoni

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Karpacki, Centrum Geozagrożeń, ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków

Bibliografia

• 1. BAUMGART-KOTARBA M., KOTARBA A. 1979 - Wpływ rzeźby dna doliny i litologii utworów czwartorzędowych na wykształcenie koryta Białej Wody w Tatrach. Folia Geogr., ser. geogr. phys., 12: 49-66.
• 2. BER A., LINDNER L., MARKS L. 2007 - Propozycja podziału stratygraficznego Polski. Prz. Geol.,55: 115-118.
• 3. BIRKENMAJER K. 1958 - Przewodnik geologiczny po pienińskim pasie skałkowym, cz. I-IV. Wyd. Geol., Warszawa.
• 4. BIRKENMAJER K. 1968 – Nowa jaskinia na Podhalu. Wszechświat, 11: 274-277.
• 5. BIRKENMAJER K. 1976 - Plejstoceńskie deformacje tektoniczne w Szaflarach na Podhalu. Rocz. Pol. Tow. Geol.,46: 309-323.
• 6. BIRKENMAJER K. 1978 - Neogene to Early Pleistocene subsidence close to the Pieniny Klippen Belt, Polish Carpathians. Stud. Geomorph. Carpatho-Balcanica, 12: 17-28.
• 7. BIRKENMAJER K. 1979 - Przewodnik geologiczny po pienińskim pasie skałkowym. Wyd, II. Wyd. Geol., Warszawa.
• 8. BIRKENMAJER K., STUCHLIK L. 1975 – Early Pleistocene pollen-bearing sediments at Szaflary, West Carpathians, Poland. Acta Palaeobot., 16: 113-146.
• 9. BIRKENMAJER K., DERKACZ M., LINDNER L., STUCHLIK L. 2008 - Szaflary wapiennik - żwiry wodnolodowcowe zlodowacenia Mindel i starsze osady organiczne. Wycieczka 1. Stanowisko 1. [W:] Plejstocen Tatr i Podhala - zlodowacenia tatrzańskie. XV Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski. Zakopane 1-5 września 2008. Mat. konf. Państw. Inst. Geol.: 149-154.
• 10. BUTRYM J., LINDNER L., OKSZOS D. 1990 – Formy rzeźby, wiek TL osadów i rozwój lodowców ostatniego zlodowacenia w Dolinie Małej Łąki (Tatry Zachodnie). Prz. Geol., 38 (1): 20-26.
• 11. DYAKOWSKA J. 1928 - Historia torfowiska „Na Czewonem” pod Nowym Targiem w świetle analizy pyłkowej. Spraw. Kom. Fizjogr. PAU, 63: 129-150.
• 12. DYAKOWSKA J. 1932 - Analiza pyłkowa kilku torfowisk. Acta Soc. Bot. Pol.,9: 473-530.
• 13. DZIERŻEK J., LINDNER L., NITYCHORUK J. 1987 - Rzeźba i osady czwartorzędowe Doliny Pięciu Stawów Polskich (Tatry Wysokie). Prz. Geol., 35 (1): 8-14.
• 14. GĄDEK B. 1998 - Würmskie zlodowacenie Tatr w świetle rekonstrukcji lodowców wybranych dolin na podstawie prawidłowości glacjologicznych. Pr. Nauk. Uniw. Śląskiego w Katowicach, 1741: 1-151.
• 15. HALICKI B. 1930 - Dyluwialne zlodowacenie północnych stoków Tatr. Spraw. Państw. Inst. Geol., 5: 464-477.
• 16. HALOUZKA R. 1979 - Quaternary Mauntain Glaciation of the Tatra Mountains (the foreland of the West and High Tatrs). [W:] Quaternary Glaciations in the Northren Hemisphere, Ostrava, Czechoslovakia. Geol. Survey (ÚÚG), Prague (Praha): 85-98.
• 17. HALOUZKA R. 1989 - Nové poznatky o kvatérnej stratygrafii a zal’edneniach v Západných Tatrách ich predpolí (vo vzťahu k oblasti Vsokých Tatier). Region. Geol. Západ. Karpát. (Bratislava). Geol. Úst. D. Štúra, 25: 35-40.
• 18. HRYNOWIECKA-CZMIELEWSKA A. 2009 - Zarys badań paleobotanicznych czwartorzędu na terenie Tatr, Pienin i Podhala. Prz. Geol., 57 (8): 714-714.
• 19. KLIMASZEWSKI M. 1948 - Polskie Karpaty Zachodnie w okresie dyluwialnym. Pr. Wrocł. Tow. Nauk., B, 4, 7: 1-236.
• 20. KLIMASZEWSKI M. (red.) 1961 - Guide-book of Excursion. Fromthe Baltic to the Tatras, Part III, South Poland. INQUA, VI Congress, Poland, august-september 1961. PWN, Łódź.
• 21. KLIMASZEWSKI M. 1967 - Polskie Karpaty Zachodnie w okresie czwartorzędowym. [W:] R. Galon, J. Dylik (red.), Czwartorzęd Polski, PWN, Warszawa: 431-497.
• 22. KLIMASZEWSKI M. 1988 - Rzeźba Tatr Polskich. PWN, Warszawa.
• 23. LINDNER L. 1992 - Stratygrafia (klimatostratygrafia) czwartorzędu. [W:] Lindner L. (red.), Czwartorzęd: osady, metody badań, stratygrafia. Wyd. PAE: 441-633.
• 24. LINDNER L., DZIERŻEK J., NITYCHORUK J. 1990 – Problem wieku i zasięgu lodowców ostatniego zlodowacenia (Vistulianu) w Tatrach Polskich. Kwart. Geol., 34: 339-354.
• 25. LINDNER L., NITYCHORUK J., BUTRYM J. 1993 - Liczba i wiek zlodowaceń tatrzańskich w świetle datowań termoluminescencyjnych osadów wodnolodowcowych w dorzeczu Białego Dunajca. Prz. Geol., 41: 10-21.
• 26. LINDNER L., DZIERŻEK J., MARCINIAK B., NITYCHORUK J., 2003 - Outline of Quaternary glaciations in the Tatra Mts.: their development, age and limits. Geol. Quart., 47: 269-280.
• 27. LINDNER L., DERKACZ M., GRANOSZEWSKI W. 2008a - Nowy Targ - Bór nad Czerwonem: żwiry wodnolodowcowe zlodowacenia würm i przykrywające je torfy holoceńskie. Wycieczka 1. Stanowisko 2. [W:] Plejstocen Tatri Podhala-zlodowacenia tatrzańskie. XV Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski. Zakopane 1-5 września 2008. Mat. konf., Warszawa. Państw. Inst. Geol.: 154-158.
• 28. LINDNER L., DZIERŻEK J., PLISZCZYŃSKA K. 2008b - O możliwości występowania śladów zlodowaceń środkowopolskich w dolinie Białki koło Jurgowa. [W:] Tatrzańskie mapy geologiczne. Mat. konf., Zakopane 27-29.05.2008. Państw. Inst. Geol.: 75-76.
• 29. LUKNIŠ M. (red.) 1973 – Reliéf Vysokých Tatier a ich predpolia. Vyd. SAV, Bratislava: 375.
• 30. MAŁKOWSKI S. 1924 - O morenie lodowca tatrzańskiego w okolicy Nowego Targu. Kosmos, 49: 1-8.
• 31. MAŁKOWSKI S. 1928 - Odsłonięcia utworów dyluwialnych w kamieniołomie szaflarskim pod Nowym Targiem. Zabytki Przyr. Nieożyw., 1: 62-64.
• 32. MARKS L., DZIERŻEK J., JANISZEWSKI R., KACZOROWSKI J., LINDNER L., MAJECKAA., MAKOSM., SZYMANEK M., TŁOCZKO-PASEK A., WORONKO B . 2016 - Quatenary stratigraphy and paleogeography of Poland. Acta Geol. Pol., 66: 403-427.
• 33. NIEDZIELSKI H. 1971 - Tektoniczne pochodzenie wschodniej części Kotliny Nowotarskiej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 41 (2): 397-408.
• 34. OBIDOWICZ A. 1990 - Eine Pollenanalytische und Moorkundliche Studie zur Vegetationsgeschichte des Podhale-Gebietes (West-Karpaten). Acta Palaeobot., 30: 147-219.
• 35. OLSZAK J., KUKULAK J., ALEXANDERSON H. 2016 - Revision of river terrace geochronology in the Orawa-Nowy Targ Depression, south Poland: insights from OSL dating. Proc. Geologists' Association, 127: 595-605.
• 36. OLSZAK J., KUKULAK J., ALEXANDERSON H. 2018 - Climate control on alluvial sediment in the northen foreland of Tatra Mountains since the late Pleistocene. Quater. Res., 91 (2): 520-533.
• 37. PAUL Z., POPRAWA D. 1990 - Dokumentacja wynikowa geologiczna otworu Nowy Targ PGI-1. Arch. Oddziału Karpackiego PIG-PIB, Kraków, nr inwent. 2498, nr kat. 5130/124.
• 38. PAUL Z., POPRAWA D. 1992 - Budowa geologiczna płaszczowiny magurskiej w strefie przypienińskiej w świetle wyników badań uzyskanych z wiercenia Nowy Targ PIG 1. Prz. Geol., 40 (7): 404-409.
• 39. PIOTROWSKA K. (red.)2015 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Tatr w skali 1:10 000. Państw. Inst. Geol.-PIB.
• 40. PLISZCZYŃSKA K. 20012 - Tarasy Białki w rejonie Jurgowa i ich związki z lodowcami tatrzańskimi. Prz. Geol., 60 (2): 103-109.
• 41. REHMAN A. 1895 - Ziemie dawnej Polski i sąsiednich krajów słowiańskich opisane pod względem fizyczno-geograficznym. Lwów. Cz. Karpaty, XII: 657.
• 42. ROMER E. 1929 - Najstarszy okres lodowcowy w Tatrach. Pam. II Zjazdu Słowiańskich Geografów i Etnografów w Polsce w roku 1927, 1: 343-344.
• 43. WATYCHA L. 1975 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, arkusz Nowy Targ (1049). Wyd. Geol., Warszawa.
• 44. WATYCHA L. 1976 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali1:50000, arkusz NowyTarg (1049). Wyd. Geol., Warszawa.
• 45. WÓJCIK A., NAWROCKI J., NITA M. 2004 - Plejstocen w profilu Kończyce (Kotlina Oświęcimska) - analiza genezy i wieku na tle schematów podziału stratygraficznego czwartorzędu. Biul. Państw. Inst. Geol., 409: 5-50.
• 46. ZAPAŁOWICZ H. 1913 - Dyluwjalno-lodowy okres w Karpatach Pokucko-Marmarowskich i w Patagonii. Kosmos, 38 (7-9): 643-740.
• 47. ZUCHIEWICZ W. 2011 - Pleistocene tectonic activity of the Polish Western Carpathians: insighst from fluvial terraces. Acta Geodyn. Geomater., 8 (163): 197-224.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).