Trzecie powstanie śląskie z Golonką. Wpływ kroju pisma na odbiór przekazu na przykładzie identyfikacji wizualnej obchodów 100. rocznicy trzeciego powstania śląskiego

• Autorzy: Łubocki Jakub Maciej

Warianty tytułu

EN

The Third Silesian Uprising with Golonka. The influence of the typeface on the message’s reception on the example of the Third Silesian Uprising’s 100th anniversary visual identification

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Po zagwarantowanym traktatem wersalskim plebiscycie mającym ustalić przebieg granicy polsko-niemieckiej na Górnym Śląsku, w 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskie. 100 lat później Polska obchodziła uroczystą rocznicę tych wydarzeń. Wychodząc z założenia, że użyty w projekcie graficznym krój pisma nie tylko łączy w sobie dualizm elementu znaczącego i znaczonego, z których składają się słowa, lecz sam w sobie może być także nośnikiem autonomicznych znaczeń, w oparciu o pojęcia typografii kongenialnej, wernakularnej, transparentnej i znaczącej, podjęto próbę oceny identyfikacji wizualnej materiałów towarzyszących uroczystościom obchodów 100. rocznicy wybuchu trzeciego powstania śląskiego. Zaproponowano trzy alternatywne drogi tworzenia takiej identyfikacji (1. świadomie nawiązująca do przeszłości, 2. świadomie zrywająca z przeszłością, 3. Bazująca na współczesnych trendach graficznych, odwołująca się jednak do pewnych reminiscencji) i podkreślono, że zbiory muzealne i biblioteczne są nieocenionym źródłem do opracowania wyważonej i świadomej koncepcji projektu graficznego.Po zagwarantowanym traktatem wersalskim plebiscycie mającym ustalić przebieg granicy polsko-niemieckiej na Górnym Śląsku, w 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskie. 100 lat później Polska obchodziła uroczystą rocznicę tych wydarzeń. Wychodząc z założenia, że użyty w projekcie graficznym krój pisma nie tylko łączy w sobie dualizm elementu znaczącego i znaczonego, z których składają się słowa, lecz sam w sobie może być także nośnikiem autonomicznych znaczeń, w oparciu o pojęcia typografii kongenialnej, wernakularnej, transparentnej i znaczącej, podjęto próbę oceny identyfikacji wizualnej materiałów towarzyszących uroczystościom obchodów 100. rocznicy wybuchu trzeciego powstania śląskiego. Zaproponowano trzy alternatywne drogi tworzenia takiej identyfikacji (1. świadomie nawiązująca do przeszłości, 2. świadomie zrywająca z przeszłością, 3. Bazująca na współczesnych trendach graficznych, odwołująca się jednak do pewnych reminiscencji) i podkreślono, że zbiory muzealne i biblioteczne są nieocenionym źródłem do opracowania wyważonej i świadomej koncepcji projektu graficznego.

EN

The Third Silesian Uprising broke out in 1921 after the plebiscite guaranteed by the Treaty of Versailles and regarding the Polish-German border in Upper Silesia. 100 years later, Poland celebrated the solemn anniversary of these events. Based on the concepts of congenial, vernacular, transparent and meaningful typography, an attempt was made to evaluate the visual identification of the materials accompanying the celebrations of the 100th anniversary of the outbreak of the Third Silesian Uprising, because – in the opinion of the article’s author – the typeface used in the graphic design (named Golonka) introduced too many redundant meanings, disturbing the message carried by the verbal and graphic elements. Three alternative ways of creating such identification have been proposed (1. consciously referring to the past; 2. consciously breaking with the past; 3. based on contemporary graphic trends, but referring to some reminiscences). It was also emphasized that museum and library collections are an invaluable source for developing a balanced and conscious concept for a graphic design.

Słowa kluczowe

PL

typografia; krój pisma; identyfikacja wizualna; historia plebiscytu; Górny Śląsk

EN

typography; type specimen; visual identification; history; Upper Silesia

• Wydawca: Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego
• Czasopismo: Acta Poligraphica
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 18
• Strony: 1--28
• Opis fizyczny: Bibliogr. 63 poz., rys.

Twórcy

autor

Łubocki Jakub Maciej

• Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Bibliografia

• 1. 100. rocznica wybuchu III Powstania Śląskiego, 22.04.2021, YouTube, użytkownik: Niepodległa. Dostępny: youtube.com/watch?v=xUTqss0RIYY [10.11.2021].
• 2. Abril. Dostępny: type-together.com/abril-font [30.11.2021].
• 3. Avenir (typeface) [hasło w:] Wikipedia. The free encyclopedia. Dostępny: en.wikipedia.org/w/index.php?title=Avenir_(typeface)&oldid=1050239935 [30.11.2021].
• 4. Bobowski Kaziemierz, Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław 1992.
• 5. Bohonos Maria, Hieronim Wietor [hasło w:] Słownik pracowników książki polskiej, pod red. Ireny Treichel, Warszawa 1972, s. 953.
• 6. Coolvetica. Dostępny: typodermicfonts.com/coolvetica/ [29.10.2021].
• 7. Czekaj Tadeusz, Górny Śląsk polski czy niemiecki? Okoliczności podziału w 1922 roku, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1997, s. 11-22. ISBN 83-907154-1-4.
• 8. Demostenes, Oratio pro Megalopolitis, excussum Cracouiae [1521].
• 9. Devroye Luc, Adolphe Mouron Cassandre. Dostępny: luc.devroye.org/fonts-26316.html [7.12.2021].
• 10. Devroye Luc, Exljbris [Jos Buivenga]. Dostępny: luc.devroye.org/fonts-70958.html [7.12.2021].
• 11. Encyklopedia powstań śląskich, zespół red. Franciszek Hawranek, Aleksander Kwiatek, Wiesław Lesiuk, Michał Lis, Bolesław Reiner, dodruk wyd. 1., Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1984.
• 12. Fleischer Michael, Design informacji i jej algorytmy, Kraków 2019.
• 13. Ginto. Dostępny: abcdinamo.com/typefaces/ginto [8.12.2021].
• 14. Golonka FA. Dostępny: typoteka.pl/pl/typeface/golonka-fa [12.11.2021].
• 15. Goniewicz Aleksandra, Rygus Piotr, Mapa powstań śląskich. Górny Śląsk w latach 1919-1922, [około 1:250 000], Katowice 2020.
• 16. Gotham (typeface) [hasło w:] Wikipedia. The free encyclopedia. Dostepny: en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gotham_(typeface)&oldid=1053660801 [5.11.2021].
• 17. Grenze. Dostępny: omnibus-type.com/fonts/grenze/ [1.12.2021].
• 18. Hyndman Sarah, Why fonts matter, London: Virgin Books 2016.
• 19. III powstanie śląskie w 1921 roku, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Dostępny: powstania.slaskie.pl/content/iii-powstanie-slaskie-w-1921-roku [28.10.2021].
• 20. Jagieła Przemysław, Na rozdrożu... Życie codzienne Górnoślązaków w okresie powstań śląskich i plebiscytu [w:] Na rozdrożu... Życie codzienne Górnoślązaków w okresie powstań śląskich i plebiscytu, oprac. red. Anna Matuszewska-Zator, Bytom: Muzeum Górnośląskie, 2019, s. 8-23. ISBN 978-83-65786-18-0.
• 21. Jean-Baptiste Levée. Dostępny: klingspor-museum.de/KlingsporKuenstler/Schriftdesigner/Levee/JBLevee.pdf [7.12.2021].
• 22. Kaczmarek Ryszard, Powstania śląskie 1919-1920-1921 [hasło w:] Encyklopedia województwa śląskiego, t. 6, red. nauk. Ryszard Kaczmarek, [Katowice] 2019. ISBN 978-83-64210-58-7 Dostępny: ibrbs.pl/mediawiki/index.php?title=Powstania_%C5%9Bl%C4%85skie_1919-1920-1921&oldid=10116 [28.10.2021].
• 23. Kaczmarek Ryszard, Powstania śląskie 1919-1920-1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019. ISBN 978-83-08-06841-0.
• 24. Klag Marcin, Wygląd litery jako komunikat [w:] Antropologia, media, komunikacja, pod redakcją Małgorzaty Czapigi, Michała Rydlewskiego, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2019, s. 129-138.
• 25. Konwencja niemiecko-polska dotycząca Górnego Śląska, podpisana w Genewie dnia 15 maja 1922 roku (Dz.U. 1922 nr 44 poz. 371).
• 26. Korniluk Izabela, Motywy na pieniądzach zastępczych rejencji legnickiej, Zielona Góra 2005.
• 27. Krój pisma Pischinger. Dostępny: medialabkatowice.eu/projekty/kroj-pisma-pischinger/ [30.11.2021].
• 28. Krzyżański Maciej, Orzeł powstańczy z Puszczykowa, 7.12.2017. Dostępny: blogdlapuszczykowa.blogspot.com/2017/12/orze-powstancy-z-puszczykowa.html [29.10.2021].
• 29. Lesiuk Wiesław, Plebiscyt i powstania śląskie z perspektywy osiemdziesięciolecia [w:] Powstania śląskie i plebiscyt z perspektywy osiemdziesięciolecia, pod red. Marka Masnyka, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2003. ISBN 83-7395-012-5.
• 30. Linek Bernard, Narodowe systemy kulturowe na Górnym Śląsku na początku XX wieku [w:] Bernard Linek, Dwa narody. Wyłanianie się nowoczesnych narodów na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku (wybór artykułów), Opole: Instytut Śląski, 2020, s. 17-27. ISBN 978-83-7126-368-2.
• 31. Linek Bernard, Tożsamość śląska w okresie państw narodowych 1918-1945 [w:] Bernard Linek, Dwa narody. Wyłanianie się nowoczesnych narodów na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku (wybór artykułów), Opole: Instytut Śląski, 2020, s. 28-59. ISBN 978-83-7126-368-2.
• 32. Malec-Masnyk Bożena, Plebiscyt na Górnym Śląsku, Opole: Instytut Śląski, 1991.
• 33. Meyer Hans, Das Papiernotgeld von Schlesien 1914-1924, Berlin 1975.
• 34. Mrowczyk Jacek, Pismo śląskie - próba stworzenia pisma regionalnego [w:] Pismo śląskie, red. katalogu Artur Frankowski, Cieszyn 2006, s. 3-17.
• 35. O projekcie [w:] Warszawskie Kroje. Nowe kroje dla Warszawy, koordynacja projektu Jan Franciszek Cieślak, Rene Wawrzkiewicz, [Warszawa]: Stowarzyszenie Kulturotwórcze Miastodwa, 2016. Dostępny: kroje.org/about/#czy-miasto-ma-swoj-charakter-pisma [15.11.2021].
• 36. O studio. Dostępny: studiochaotyczne.com/o-studio/ [1.12.2021].
• 37. Ogan Natalia, Ewolucja spojrzenia na powstania śląskie w XX i XXI wieku [w:] Spór o Górny Śląsk 1919-1922. W 90 rocznicę wybuchu III powstania śląskiego, pod red. Marka Białokura i Adriany Dawid, Opole: Narodowe Centrum Kultury, 2011, s. 80-87. ISBN 978-83-61587-75-0.
• 38. Oleński Józef, Ekonomika informacji. Podstawy, Warszawa 2001.
• 39. Renaud Phil, The secret lives of fonts, „Riot Industries”, 23.03.2013. Dostępny: riotindustries.com/words/the-secret-lives-of-fonts/ [2.12.2021]. Pierwodruk 12.03.2006.
• 40. Repucho Ewa, Bierkowski Tomasz, Typografia dla humanistów. O złożonych problemach projektowania edycji naukowych, Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich 2018.
• 41. Roboto Slab. Dostępny: fontsquirrel.com/fonts/roboto-slab [3.11.2021].
• 42. Rokita Zbigniew, Więcej obywateli Polski służyło w Wehrmachcie niż w AK, rozm. przep. Kaja Puto, „Krytyka Polityczna”, 14.11.2020. Dostęp: krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/kaja-puto-zbigniew-rokita-slask-wywiad/ [1.12.2021].
• 43. Ryżewski Wacław, Trzecie powstanie śląskie 1921. Geneza i przebieg działań bojowych, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977.
• 44. Saussure Ferdinand de, Cours de linguistique generale, Lausanne: Payot 1916.
• 45. Saussure Ferdinand de, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1961.
• 46. Shaw Paul, Lead soldiers [w:] Texts on type. Critical writings on typography, ed. by Steven Heller and Philip B. Meggs, New York: Allworth Press 2001, s. 77-81.
• 47. Słownik języka polskiego, t. 1-11, red. nacz. Witold Doroszewski, Warszawa: Wiedza Powszechna; Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958-1969
• 48. Spiekermann Erik, Ginger E. M., Stop stealing sheep and find out how type works, Berkeley: Adobe Press, 2003.
• 49. Szydłowska Agata, Misiak Marian, Paneuropa, Kometa, Hel. Szkice z historii projektowania liter w Polsce, Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2015.
• 50. Szydłowska Agata, Od solidarycy do TypoPolo. Typografia a tożsamości zbiorowe w Polsce po roku 1989, Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2018.
• 51. Śliwiak Tadeusz,Widnokres, Warszawa 1971.
• 52. Tomaszewski Andrzej, Architektura książki dla wydawców, redaktorów, poligrafów, grafików, autorów, księgoznawców i bibliofilów, Warszawa: Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego 2011.
• 53. Tomaszewski Andrzej, Leksykon pism drukarskich, Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka 1996.
• 54. Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku (Dz.U. 1920 nr 35 poz. 200).
• 55. Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. o ratyfikacji traktatu pokoju (Dz.U. 1920 nr 35 poz. 199).
• 56. Warde Beatrice, The crystal goblet or printing should be invisible [w:] The crystal goblet. Sixteen essays on typography, selected and edited by Henry Jacob, London: Sylvan Press, 1955, s. 11-17.
• 57. Warszawskie Kroje. Nowe kroje dla Warszawy, koordynacja projektu Jan Franciszek Cieślak, Rene Wawrzkiewicz, [Warszawa]: Stowarzyszenie Kulturotwórcze Miastodwa 2016. Dostępny: kroje.org/about/#czy-miasto-ma-swoj-charakter-pisma [15.11.2021].
• 58. Wielki słownik języka polskiego PAN, red. Piotr Żmigrodzki, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. Dostępny: wsjp.pl [15.11.2021].
• 59. Wielki słownik języka polskiego PWN, t. 1-5, redaktor naukowy Stanisław Dubisz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018
• 60. Wojciech Korfanty // portret filmowy, 20.04.2021, YouTube, użytkownik: Niepodległa. Dostępny: youtube.com/watch?v=K7c82U63Zxk [10.11.2021].
• 61. Wystawa historyczna „Ex Silesia Lux”. Dostępny: cameralis.art.pl/aktualnosci/mobilna-wystawa-historyczna-ex-silesia-lux [1.12.2021].
• 62. Zabdyrska Anna, Wskazówki dla kolekcjonerów liter [w:] Typopolo. Album typograficzno-fotograficzny, koncepcja wydawnictwa Rene Wawrzkiewicz, Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2014, s. 13-21.
• 63. Zieliński Władysław, Polska i niemiecka propaganda plebiscytowa na Górnym Śląsku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.