Rozkład przestrzenny związków żelaza i manganu w osadach dennych Jeziora Goczałkowickiego

• Autorzy: Czaplicka A. , Ślusarczyk Z. , Bazan S. , Szarek-Gwiazda E.

Warianty tytułu

EN

Spatial distribution of iron and manganese compounds in bottom sediments of the Goczalkowice Dam Reservoir

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przeprowadzone badania składu osadów dennych w płytkim, polimiktycznym Jeziorze Goczałkowickim wykazały, że oznaczone ilości związków żelaza i manganu tylko w niewielkim stopniu przekraczały poziom ich tła geochemicznego. Na podstawie badań składu osadów dennych Jeziora Goczałkowickiego opracowano rozkład przestrzenny zawartości związków żelaza i manganu w czaszy zbiornika. Stwierdzono zarówno naturalne, jak i antropogeniczne pochodzenie obu tych pierwiastków. Opracowano współzależności między ich obecnością a zawartością frakcji granulometrycznych osadów, ilością związków organicznych, głębokością punktów pomiarowych, a także zawartością innych metali śladowych (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) w osadach. Za pomocą testów statystycznych wskazano na różną siłę statystyczną współzależności między zawartością żelaza i manganu a zawartością drobnych frakcji osadów dennych. Wydzielono trzy grupy punktów pomiarowych w zbiorniku zaporowym, istotnie różniących się między sobą zawartością związków żelaza i manganu w osadach dennych. Wykazano także zróżnicowanie zawartości tych metali w osadach wzdłuż podłużnych transektów zbiornika zaporowego.

EN

Analysis of the bottom sediment composition in the shallow, polimictic Goczalkowice dam reservoir demonstrated that the amounts of Mn and Fe compounds determined did to a small extent only exceed the level of their geochemical background. Spatial distribution of iron and manganese content in the Goczalkowice dam reservoir was developed on the basis of the bottom sediment composition studies for the reservoir. There is an evidence of both natural and anthropogenic origin of the two elements. Correlations between their presence and the content of granulometric bottom sediment fractions, organic matter amount, depth of the measuring points as well as concentration of other trace elements (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) in the sediments were developed. Statistical testing allowed for identification of varying statistical strength between the content of Fe and Mn and fi ne bottom sediment fractions. Three groups of measuring points identified in the dam reservoir substantially differed from each other by Fe and Mn bottom sediment content. In addition, differentiation in their concentration along longitudinal transects of the dam reservoir was demonstrated.

Słowa kluczowe

PL

Jezioro Goczałkowickie; osady denne; związki żelaza; związki manganu; rozkład przestrzenny; korelacje; analiza skupień

EN

Goczalkowice dam reservoir; bottom sediments; Fe and Mn compounds; spatial distribution; correlations; cluster analysis

• Wydawca: Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Oddział Dolnośląski
• Czasopismo: Ochrona Środowiska
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 39, nr 3
• Strony: 47--54
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Czaplicka A.

• Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Środowiska, Katedra Wodociągów, Kanalizacji i Monitoringu Środowiska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

autor

Ślusarczyk Z.

• Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Środowiska, Katedra Wodociągów, Kanalizacji i Monitoringu Środowiska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

autor

Bazan S.

• Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Środowiska, Katedra Wodociągów, Kanalizacji i Monitoringu Środowiska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

autor

Szarek-Gwiazda E.

• Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody, Zakład Biologii Wód, al. Adama Mickiewicza 33, 31-120 Kraków

Bibliografia

• 1. K. GWOŹDZIŃSKI, J. MAZUR, A. PIENIĄŻEK: Concentrations of metals in water of unmonitored lakes near a landscape park. Polish Journal of Environmental Studies 2014, Vol. 23, No. 4, pp. 1317–1321.
• 2. S. RYBORZ-MASŁOWSKA, K. MORACZEWSKA-MAJKUT, J. KRAJEWSKA: Metale ciężkie w wodzie i osadach dennych zbiornika w Kozłowej Górze na Górnym Śląsku. Archiwum Ochrony Środowiska 2000, vol. 26, nr 4, ss. 127–140.
• 3. M. WOJTKOWSKA: Content of selected heavy metals in water and riverbed sediments of the Utrata River. Environment Protection Engineering 2011, Vol. 37, No. 3, pp. 55–62.
• 4. E. SZAREK-GWIAZDA: Czynniki kształtujące stężenia metali ciężkich w rzece Rabie i niektórych karpackich zbiornikach zaporowych. Studia Naturae 2013, t. 60.
• 5. G. FORMICKI: Metale ciężkie w środowisku wodnym, właściwości toksyczne, biologiczne, dostępność i kumulacja w tkankach zwierząt. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2010.
• 6. J. KWAPULIŃSKI, D. WIECHUŁA, K. LOSKA: Migracja miedzi w zbiorniku Goczałkowice. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów 2001, vol. 35, nr 3, ss. 107–109.
• 7. A. CZAPLICKA-KOTAS: Zastosowanie hodowli synchronicznej Chlorella vulgaris w kontroli jakości wód. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN 2004, vol. 23.
• 8. J. KWAPULIŃSKI, E. SZILMAN, D. WIECHUŁA, A. DERYŁO: The occurrence of manganese in the Goczałkowice dam reservoir (southern Poland). Acta Hydrobiologica 1992, Vol. 34, No. 1/2, pp. 55–63.
• 9. E. SZALIŃSKA, A. KOPERCZAK, A. CZAPLICKA-KOTAS: Badania zawartości metali ciężkich w osadach dennych dopływów Jeziora Goczałkowickiego (Heavy metals in the bottom sediments of Lake Goczalkowickie tributaries). Ochrona Środowiska 2010, vol. 32, nr 1, ss. 21–25.
• 10. G. MÜLLER: Die Schwermetallbelastung der Sedimenten des Neckars und Seiner Nebenfl üsse. Chemiker-Zeitung 1981, Vol. 6, pp.157–164.
• 11. L. HÅKANSON: An ecological risk index for aquatic pollution control – a sedimentological approach. Water Research 1980, Vol. 14, pp. 975–1101.
• 12. D. PERSAUD, R. JAAGUMAGI, A. HAYTON: Guidelines for the Protection and Management of Aquatic Sediment Quality in Ontario. Ontario Ministry of the Environment, Toronto 1992.
• 13. T. LITYŃSKI, H. JURKOWSKA, E. GORLACH: Analiza chemiczno–rolnicza: Przewodnik metodyczny do analizy gleb i nawozów. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
• 14. J. LIS, A. PASIECZNA: Atlas Geochemiczny Polski w skali 1:2 500 000. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995.
• 15. A. STANISZ: Przystępny kurs statystyki w oparciu o program STATISTICA PL na przykładach z medycyny. Statsoft Polska Spółka z o.o., Kraków 1998.
• 16. E. GATNAR: Klasyfikacja danych za pomocą pakietu statystycznego SPSS for Windows. Wydawnictwo PLJ, Warszawa 1995.
• 17. P. GIERSZEWSKI: Koncentracja metali ciężkich w osadach Zbiornika Włocławskiego jako wskaźnik hydrodynamicznych warunków depozycji. Landform Analysis 2008, vol. 9, ss. 79–82.
• 18. K. PASTERNAK: Geological and pedological characteristics of the upper basin Vistula River. Acta Hydrobiologica 1962, Vol. 3–4, No. 4, pp. 277–299.
• 19. Dane archiwalne. Otwory nr 73–75, protokoły nr 77, 80, 87. Przedsiębiorstwo Wiertnicze K. Zieliński i S-ka, Bochnia (prace niepublikowane).
• 20. K. LOSKA, D. WIECHULA, J. PELCZAR, J. KWAPULIŃSKI: Occurrence of heavy metals in the waters of a heated reservoir (the Rybnik Reservoir, southern Poland). Acta Hydrobiologica 1994, Vol. 36, pp. 267–279.
• 21. P. S. HACHAJ, L. LEWICKI, E. NACHLIK, T. SIUTA: Efektywność modeli hydrodynamicznych w ocenie dynamiki zbiornika zaporowego. Gospodarka Wodna 2014, nr 8, ss. 286–288.
• 22. D. CHAPMAN [Ed.]: Water Quality Assessments. E&FN Spon, London 1998.
• 23. R. G. WETZEL: Limnology. Lake and River Ecosystems. Academic Press, 2002.
• 24. A. CZAPLICKA, S. BAZAN, E. SZAREK-GWIAZDA, Z. ŚLUSARCZYK: Spatial distribution of manganese and iron in sediments of the Czorsztyn Reservoir. Environment Protection Engineering 2016, Vol. 42, No. 4, pp. 179–188.
• 25. M. KOSTECKI, J. KERNERT, K. JANTA-KOSZUTA: Rola wód depresyjnych zasilających Zbiornik Goczałkowice w aspekcie bilansu azotu i fosforu. W: I. ZIMOCH, W. SAWINIAK [red.]: Aktualne zagadnienia w uzdatnianiu i dystrybucji wody, Politechnika Śląska, Gliwice 2013, ss. 69–81.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).