Funkcjonowanie krzyża przydrożnego w krajobrazie kulturowym Polski

• Autorzy: Antolak M. , Szyszkowski W.

Warianty tytułu

EN

Roadside crosses in Poland’s cultural landscape

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Krzyż funkcjonuje w krajobrazie kulturowym Polski od wieków, pełniąc rolę strażnika sfery sakralnej i będąc swoistym totemem narodowym. Jest akcentem kulturowym sytuowanym na przecięciach osi kompozycyjnych. Podkreśla rangę punktów węzłowych. Jest czytelny w krajobrazie z dużych odległości i stanowi mistyczne wprowadzenie do sacrum. Krzyż jest obiektem kultu religijnego, miejscem odprawiania modlitw, pamiątką pielgrzymek, wypadków drogowych czy ważnych wydarzeń historycznych (np. "krzyż smoleński" pod Pałacem Prezydenckim w Warszawie). Pełni niekiedy rolę "opiekuna domu". Stanowi także wyróżnik przestrzeni wyznaniowej regionu. Wykonany z drewna, kamienia, żelaza lub innych materiałów, przyozdabiany i stawiany przez lokalną społeczność jest jej własnością i dumą. Celem pracy jest przedstawienie motywu krzyża we współczesnym krajobrazie kulturowym Polski w aspekcie sakralnym, krajobrazowym i społecznym.

EN

For ages, the cross has been a feature of the Polish cultural landscape. It has functioned as a guardian of the sacred sphere and a national totem. The cross is also a landmark, often erected at intersections of composition axes. It highlights the role of road junctions. A roadside cross is clearly visible in the landscape, even from a long distance, and serves as a mystic entry to the sacred sphere. The cross is an object of religious cult and a place where people pray. It can commemorate pilgrimages, road accidents or important historic events (for example, the Smolensk cross in front of the Presidential Palace in Warsaw). Sometimes, a cross is ‘a home guardian’. It is also a distinguishing feature of the region’s confession and religion. It can be made of wood, stone, iron or other materials. Mounted and adorned by a local community, it becomes an object that people own and take pride in. This article is a presentation of the cross as a motif in the contemporary cultural landscape of Poland, in the sacral, landscape and social context.

Słowa kluczowe

PL

krzyż przydrożny; Polska; krajobraz kulturowy; droga

EN

roadside crosses; Poland; cultural landscape; way

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 21
• Strony: 57--66
• Opis fizyczny: Bibliogr. 10 poz., fot.

Twórcy

autor

Antolak M.

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Olsztyn, Polska

autor

Szyszkowski W.

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk Społecznych, Olsztyn, Polska

Bibliografia

• Adamowski J., 2011: Motywacje stawiania krzyży i kapliczek przydrożnych [w:] Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, (red.): J. Adamowski, M. Wójcicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin: 17-36.
• Czerwiński T., 2012: Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, Sport i Turystyka MUZA SA, Warszawa: 6, 17, 26, 52-73.
• Górecki J., 2012: Przydrożne krzyże i kapliczki, http://www.montes.pl/Montes12/montes_nr_12_05.htm (28.05.2012 r.). http://wpolityce.pl/artykuly/20901-podatek-od-krzyza-nowe-oblicze-walki-zchrzescijanstwem(28.05.2012 r.). http://www.krbrd.gov.pl/stan_brd/stan_brd.htm (24.05.2012 r.).
• Kalinowski Z., 2012: Sacrum krzyża w dziejach Rejowca, http://kalinowski.weebly.com/uploads/4/9/1/6/4916495/sacrum_krzya_w_dziejach_rejowre.pdf (04.05.2012 r.).
• Nykiel M., 2012: Podatek od krzyża! Nowe oblicze walki z chrześcijaństwem? Polityka, wydanie internetowe z 4 stycznia 2012 r. (24.05.2012 r.).
• Pelcowa H., 2011: Kapliczki i krzyże przydrożne w ustnych przekazach ludowych [w:] Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, (red.): J. Adamowski, M. Wójcicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin: 93-95.
• Piechnik A., 2011: Miejsce krzyży i kapliczek przydrożnych w kulturze ludowej (na podstawie ustnych przekazów gwarowych) [w:] Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, (red.): J. Adamowski, M. Wójcicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin: 103, 106-107.
• Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. 1985 nr 14 poz. 60 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. 2010 nr 243 poz. 1623 z późn. zm.).
• Ziehr W., 1998: Krzyż symbol i rzeczywistość, WAM, PWN, Warszawa-Kraków: 8-522.