Młyn Rothera w Bydgoszczy. Badanie dawnego obiektu przemysłowego w kontekście architektury i technologii

• Autorzy: Sochaczewski R.

Warianty tytułu

EN

Rother’s Mill in Bydgoszcz. Research of a former industrial object in the context of architecture and technology

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Tematem opracowania jest XIX-wieczny wodny, przemysłowy młyn Rothera w Bydgoszczy. Celem była szczegółowa analiza konstrukcji założenia, odczytanie układu technologicznego pracującego wewnątrz pierwotnej fabryki oraz odniesienie obiektu do całej grupy wodnych młynów przemysłowych w kontekście technologii oraz architektury. Omówiono genezę wodnych młynów przemysłowych oraz rozwój do połowy XIX wieku, kiedy wybudowano bydgoskie założenie. Wszystkie pracowały w oparciu o jeden, amerykański schemat technologiczny autorstwa Olivera Evansa. Różniły się jedynie pojedynczymi elementami. Konstrukcja i forma architektoniczna były bardziej urozmaicone, zależne od lokalizacji i inwestora. Z analizy materiału bibliograficznego wynika, że architektura młynów wodnych wymaga dalszych badań, a młyn Rothera nie był wcześniej przedmiotem jakichkolwiek badań naukowych. Powstanie zakładu w Bydgoszczy wiązało się z polityką państwa pruskiego. Wpływ na lokalizację miał Kanał Bydgoski. Twórcą młyna był inżynier Fridrich Wulff. Obiekt wzniesiono w latach 1846 1849. W Bydgoszczy zastosowano układ amerykańskiego młyna przemysłowego, typowy dla tamtego okresu. Zróżnicowany typ konstrukcyjny budynków wynikał z ich funkcji. W murowanym młynie zastosowano zaawansowaną technologię, a dwa szkieletowe skrzydła miały być pojemnymi magazynami. Forma architektoniczna młyna, zainspirowana budynkiem Bauakademie, obecnie już nieistniejącym, wiąże się z wpływem wybitnego niemieckiego architekta K.F. Schinkla i berlińską szkołą architektoniczną.

EN

The subject of this study is the 19Th century Rother’s industrial watermill in Bydgoszcz. The aim was a detailed analysis of its construction, determining the technological system operating within the original factory, and comparing the object with a whole group of industrial watermills in the context of technology and architecture. The genesis of industrial watermills has been discussed, as well as their development until the mid-19th century, when the complex was built in Bydgoszcz. They all worked on the basis of the same American technological principle designed by Oliver Evans. The only differences were individual elements. The construction and architectonic form were more varied, depending on their location and investor. The analysis of bibliographic material implies that architecture of watermills requires further research, and the Rother’s Mill has never before been the subject of any scientific research. Establishing the plant in Bydgoszcz was connected with the politics of Prussia, and the location was in fluenced by the vicinity of the Bydgoszcz Canal. The mill was designed by engineer Fridrich Wulff. The object was erected in the years 1846-1849. The layout of an American industrial mill, typical for that period, was applied in Bydgoszcz. Differing construction types of buildings resulted from their function. Advanced technology was to operate in the masonry mill, and two skeleton wings were to be capacious storehouses. The mill’s architectonic form was in fluenced by the outstanding German architect K.F. Schinkel and the Berlin school of architecture, inspired by the building of the Bauakademie, no longer existing.

Słowa kluczowe

PL

architektura Bydgoszczy; młyn wodny; architektura przemysłowa; dziedzictwo techniczne; architektura XIX w.

EN

architecture of Bydgoszcz; watermill; industrial architecture; technological heritage; architecture of 19th c.

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2014
• Tom: Nr 38
• Strony: 7--21
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Sochaczewski R.

Bibliografia

• 1. J. Adamczewski, Młynarstwo magiczne, Wrocław 2005, s. 11.
• 2. N. Davis, Europa: rozprawa historyka z historią, Kraków 1999, s. 727.
• 3. Historia Europy, red. A. Mączak, Wrocław – Warszawa – Kraków 1997 s. 511.
• 4. J. Strike, Construction into design, London 1991, s. 16-27.
• 5. P. Gerber, Architektura przemysłowa Wrocławia w początkach industrializacji, Wrocław 2007, s. 77-79.
• 6. Z. Wilke, Dzieje młynarstwa, Szreniawa 1997, s. 10.
• 7. A. Gładkowski, Historia techniki młynarstwa polskiego [w:] Inżynierowie polscy w XIX i XX wieku, t. XI, red. Z. Mrugalski, Warszawa 2008, s. 51.
• 8. B. Baranowski, Polskie młynarstwo, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977.
• 9. F.K.H. Wiebe, Die Mahlmühlen, Stuttgart 1861, s. 308 I 319.
• 10. Kühlmann, Beitrag zur Geschichte der Einführung und Verbreitung verbesserter Getreidemahlmühlen (Kunstmühlen) in Deutschland [w:] Mittheilungen des Gewerbe – Vereins fur das Königreich Hannover, Neue Folge, Hannover 1864, Heft 2, s. 53.
• 11. Industrie und Gewerbe in Bromberg, Bromberg 1907, s. 95.
• 12. F. Klonowski, Z historii i inwentaryzacji młynów wodnych na Warmii, Mazurach i Powiślu, Rocznik Olsztyński, t. 2, 1959, s. 173-193.
• 13. S. Trawkowski, Młyny wodne w Polsce w XII wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, nr 7, Warszawa 1959, s. 62-86.
• 14. K. Buczek, Z dziejów młynarstwa w Polsce średniowiecznej, Małopolskie Studia Historyczne, t. 12, z. 1. 1969, s. 17-51.
• 15. Z. Podwińska, Rozmieszczenie wodnych młynów zbożowych w Małopolsce w XV wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 18, nr 3, 1970, s. 373-402.
• 16. J. Bartyś, Zmiany w technice urządzeń mielących od XVII do początków XX wieku [w:] Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego, t. 12, 1970, z.1 s. 101-180.
• 17. D. Brykała, Uwarunkowania przyrodnicze lokalizacji młynów wodnych w zlewni Skrwy [w:] Przemiany środowiska przyrodniczego Polski i jego funkcjonowanie, red. K. German, J. Balon, Kraków 2001, s. 164-171.
• 18. G. Balińska, J.A. Baliński, Młyny ziemi łomżyńskiej, Wrocław 2003.
• 19. W. Długokęcki, J. Kuczyński, B. Pospieszna, Młyny w Malborku i okolicy od XIII do XIX wieku, Malbork 2004.
• 20. J. Święch, Wiatraki. Młynarstwo wietrzne na Kujawach, Włocławek 2001.
• 21. A. Licznerski, O dawnych wodnych młynach bydgoskich, Kalendarz Bydgoski, 1974, s. 52-56.
• 22. J. Szach, Perła na Wyspie, Kalendarz Bydgoski, 1979, s. 24-29.
• 23. M. Obremski, Wyspa Młyńska, Bydgoski Informator Kulturalny, 1991, nr 10 (206), s. 49-51.
• 24. K. Romeyko-Baciarelli, Wyspa jak nowa, Kalendarz Bydgoski, 2009.
• 25. I. Loose, Bydgoszcz 2009; A. Szybowicz, W. Ślusarczyk, M. Woźniak, Muzeum na wyspie. Nowa jakość bydgoskiego muzeum, Muzealnictwo, nr 50/2009, s. 104-115.
• 26. Historia Bydgoszczy, red. M. Biskup, Warszawa – Poznań 1991, s. 375.
• 27. Industrie und Gewerbe in Bromberg, Bromberg 1907.
• 28. J. Bartyś, Zmiany w technice urządzeń mielących od XVII do początków XX wieku [w:] Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego, t. 12, 1970, z. 1 s. 178.
• 29. Atlas Historyczny Miast Polskich, t. II, z. 1, red. A. Czacharowski, Toruń 1997.
• 30. F. Keil, Ueber die Mühlen-Anlagen bei Bromberg, namentlich über den Bau der Rother-Mühle, Zeitschrift für Bauwesen, Jg. 5, Berlin 1855, s. 11-32.
• 31. A. Majchrzak, „Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa”, mps, Bydgoszcz 1992.
• 32. M. Mislin, Industriearchitektur in Berlin 1840-1910, Berlin 2002, s.156.
• 33. L. Von Ronne, Die Baupolizei des Preussischen Staates, Breslau 1854, s. 171-173.