Historia zapisana w kamieniu romańskiej kolegiaty pw. św. Marcina w Opatowie

• Autorzy: Magiera Janusz , Bromowicz Jan

Identyfikatory

DOI

10.7306/2023.2

Warianty tytułu

EN

History recorded in the stones of the Romanesque collegiate church in Opatów

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Romanesque collegiate church in Opatów (south-eastern Poland) belongs to the best-preserved Early Mediaeval edifices in Poland. Its date of origin, founder, architects and history are still unclear despite numerous investigations carried out since the beginning of the 19 th century. It is clear that local sandstones were used in the construction of the impressive church. Present investigations resulted in the inventory of the stones used as a building material: their petrography, size of blocks and strange holes and striae on some of their surfaces. Dominant sandstones have different colours: white-greyish or grey-brownish. They are built of very fine-grained, well sorted quartz with siliceous-clayey binder. All sandstone blocks have similar heights (most frequent average 34–38 cm), but different lengths. Longer (up to 62 cm) are placed in the oldest parts of the edifice, shorter (up to 48 cm) form younger fragments and might have been reused after destruction of previous undefined buildups. The sandstones represent Lower Jurassic sediments exposed currently on the slopes of the Opatówka River valley in Podole, some 5 km NE of Opatów. Only a few sherry (reddish) sandstone blocks found in various parts of the walls are probably replacements during post-Romanesque reconstructions. They represent Lower Triassic sandstone from Lipowa, 3 km NE of Opatów. Lancetoidal grooves, 5–20 cm long, and hemispherical holes of 1–4 cm in diameter are apparently of anthropogenic origin (apotropaic marks); however, their purpose is unclear. It is supposed that the grooves are traces of tool sharpening or grinding, while the holes are places where sandy or dusty material was acquired for magical or medical purposes.

Słowa kluczowe

PL

okres romański; kamieniarstwo; piaskowiec dolnego triasu; piaskowiec dolnej jury; znaki apotropaiczne

EN

Romanesque period; masonry; Lower Triassic sandstone; Lower Jurassic sandstones; apotropaic marks

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2023
• Tom: Vol. 71, nr 1
• Strony: 12--18
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Magiera Janusz

• Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Adama Mickiewicza 30, 30–059 Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-2499-0251

autor

Bromowicz Jan

• Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Adama Mickiewicza 30, 30–059 Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-7179-9564

Bibliografia

• 1. BROMOWICZ J. MAGIERA J. 2022 - „Podjadane” kościoły. Nowy Kamieniarz, 129: 94-97.
• 2. DOWGIAŁŁO W.D. 1972 - Szczegółowa Mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, arkusz Opatów (854), wraz z objaśnieniami. Inst. Geol. FLOREK M. 2007 - Zagadki średniowiecznej historii Opatowa. Zesz. Sandomierskie, 25: 19-26.
• 3. GĄSSOWSKI J., MANTEUFFEL T., TOMASZEWSKI Z. 1954 - Sprawozdanie z badań przeprowadzonych w okresie od 7 do 30 maja 1953 r. nad osadnictwem średniowiecznym i architekturą romańską w Opatowie. Prz. Hist., 45: 691-721.
• 4. geoportal.gov.pl
• 5. JARZEWICZ J. 2009 - Opatów a Quedlingburg, czyli o wnioskach z analogii. [W:] Janik T. (red.), Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno 9-11 kwietnia 2008 r.: 323-340.
• 6. KAMIŃSKA M. 2009 - Kilka uwag na temat architektury romańskiej kolegiaty pw. św. Marcina w Opatowie. [W:] Janik T. (red.), Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno 9-11 kwietnia 2008 r.: 341-356.
• 7. ŁUSZCZKIEWICZ W. 1900 - Kościół kolegiacki św. Marcina w Opatowie. Studium zabytku romańszczyzny XII wieku w Polsce. Spraw. Kom. Hist. Sztuki w Polsce, 6: 29.
• 8. PIEŃKOWSKI G. 1983 - Środowiska sedymentacyjne dolnego liasu północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Prz. Geol., 31 (4): 223-231.
• 9. PIEŃKOWSKI G. 2004 - The epicontinental Lower Jurassic of Poland. Pol. Geol. Inst. Spec. Pap., 12: 1-154.
• 10. RICHLING A., SOLON J., MACIAS A., BALON J., BORZYSZKOWSKI J., KISTOWSKI M. (red.) 2021 - Regionalna geografia fizyczna Polski. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
• 11. ROMANEK A.1991 - Szczegółowa Mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Ostrowiec Świętokrzyski (818), wraz z objaśnieniami. Państw. Inst. Geol.
• 12. SAMSONOWICZ J. 1929 - Cechsztyn, trias i lias na północnem zboczu Łysogór. Spraw. Państw. Inst. Geol., 5 (1-2.): 1-281.
• 13. ŚWIECHOWSKI Z. 1954 - Kościelec, kościół p.w. św. Wojciecha. Opatów, kolegiata p.w. św. Marcina. Państw. Wyd. Techn. Pomniki Architektury Polskiej. Architektura romańska, 1: 37-41.
• 14. ŚWIECHOWSKI Z. 1985 - Architektura kolegiaty w Opatowie i jej geneza. [W:] Kiryk F. (red.), Opatów: materiały z sesji 700-lecia miasta. Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.
• 15. ŚWIECHOWSKI Z. 2009 - Katalog architektury romańskiej w Polsce. DiG, Warszawa.
• 16. TOMASZEWSKI A. 1974 - Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• 17. ŻELAŹNIEWICZ A., ALEKSANDROWSKI P., BUŁAZ., KARNKOWSKI P.H., KONON A., OSZCZYPKO N., ŚLĄCZKA A., ŻABA J., ŻYTKO K. 2011 - Regionalizacja tektoniczna Polski. Kom. Nauk Geol. PAN, Wrocław.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2024)