Rozmieszczenie „gatunków specjalnej troski" na tle warunków siedliskowych i zagospodarowania na przykładzie majątku Rogalin koło Poznania

• Autorzy: Ratyńska H. , Wachowiak E.

Warianty tytułu

EN

Distribution of species under special care in Majątek Rogalin on a background of habitat conditions and management

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Majątek Rogalin leży 17 km na południe od Poznania. Znane są przede wszystkim magnacka rezydencja i park przypałacowy oraz największe w Europie skupisko starych dębów, ponad 1400 osobników, które od 1991 r. są chronione jako pomniki przyrody. W jego skład wchodzi prawie 200 ha użytków zielonych, tradycyjnie zwanych Łęgami Rogalińskimi, leżących na terasie zalewowej Warty (siedliska potencjalnych lęgów wierzbowego i topolowego); rozległe kompleksy leśne o charakterze zbliżonym do naturalnego (lęg wiązowo-jesionowy i grąd), leśne zbiorowiska zastępcze, głównie z sosną, zlokalizowane na krawędzi doliny i na wysoczyźnie oraz pola uprawne o areale około 400 ha, poprzecinane alejami i zadrzewieniami śródpolnymi, związane z siedliskami gradowymi. Celem pracy była próba odpowiedzi na pytania, w obrębie jakiego typu krajobrazu skupiają się gatunki chronione i zagrożone oraz jakie działania, nie kolidujące z produkcją rolną, sprzyjają utrzymaniu ich stanowisk. Łącznie na terenie Majątku Rogalin zidentyfikowano 19 gatunków specjalnej troski. Najwięcej (15) jest ich na terasie zalewowej. Odnaleziono stanowiska 5 gatunków znajdujących się pod ochroną prawną, w tym 1 objętego ścisłą ochroną. Zagrożonych regionalnie jest 11 gatunków, a w skali kraju 9. W kompleksach leśnych takich taksonów jest 4, a po 2 są zagrożone w skali kraju i regionu. Większość stanowisk jest związana z lasami łęgowymi u podnóża skarpy i na krawędzi doliny. Na obrzeżach pól uprawnych odnaleziono tylko 2 gatunki znajdujące się na Polskiej czerwonej liście i jeden chroniony. Wyniki badań wskazują, że najmniej przekształcone antropogenicznie są siedliska łęgowe, gdzie prowadzona jest ekstensywna gospodarka pratotechniczna, bądź są pozostawione fragmenty lasów i tam właśnie skupia się większość stanowisk gatunków specjalnej troski. Najmniej takich roślin jest związanych z agrocenozami. Przyrodnicze i kulturowe walory, szczególnie rozległej terasy zalewowej w okolicach Rogalina, dostrzeżono już dawno, co znalazło swój wyraz w licznych publikacjach i propozycjach ochrony. Obecnie są to: Rogaliński Park Krajobrazowy, zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Łęgi Rogalińskie”, Obszary Natura 2000 - Rogalińska Dolina Warty PLH 300012 oraz, wraz z Wielkopolskim Parkiem Narodowym, „Obszar Specjalnej Ochrony - Ostoja Rogalińska" (PLB300010). Majątek Rogalin realizuje programy rolnośrodowiskowe, co oznacza, że działalność rolnicza jest podporządkowana celom ochrony przyrody. W odniesieniu do użytków zielonych są narzucone terminy i sposób wykonywania zabiegów pratotechnicznych. Czynna ochrona, utrzymanie tradycyjnego sposobu zagospodarowania, przyczyniają się do zachowania istniejących walorów przyrodniczych.

EN

The Majątek Rogalin is situated 17 miles south of Poznań. The aristocratic residence and palace park as well as the largest cluster of old oaks, more than 1400 specimens, which are protected since 1991 and are natural monuments are the most known. It consist of nearly 200 hectares of grasslands, traditionally called 'Rogalin Łęgi', located on the Warta River floodplain (the habitat of potential flooded riparian forests: Salicetum albae and Populetum albae); wide complexes of forests similar to the natural character (riparian elm-ash and oak-hornbeam forest); forest secondary communities, mainly with pine, located on the edge of valley and on the upland and also fields with the area 400 hectares, with thick net of afforestations, related with oak-hornbeam forest habitat. The aim of the study was to answer to the questions: what type of landscape protected and endangered species focus on and what actions do not conflict with agricultural production contribute to maintaining their positions. In Majątek Rogalin have been found 19 species under special protection, in total. The largest number of species (15) were found within floodplain, dominated by grasslands. Five positions of protected species have been found here, including l under strict protection. There are 11 regionally endangered species, while in the whole country - 9. Also 4 protected taxa have been found in forest complexes: 2 species are endangered in the country and 2 in the region. Mostly positions is related with riparian forests at the foot of slope and on the edge of the valley. On the upland have been found only two location of species and also one described in the Polish Red List on the edge of fields. The results show that the riparian forest habitats with an extensive farming or some left forest fragments are the least anthropogenically transformed and majority of the species under special protection focuses there. The least species were on the fields. Natural and cultural values, especially the extensive floodplain in the Rogalin region, was noticed a long time ago and was reflected in numerous publications and proposals protection. Currently these are: Rogaliński Nature Park, Landscape-Nature Protected Complex of Łęgi Rogalin, Natura 2000 areas - Rogalińska Warta Valley and Special Protection Area: Rogalińska Ostoja with Wielkopolski National Park. The Majątek Rogalin implements environmental programs, which means that agricultural activity is subordinated to the nature conservation. In relation to grasslands are imposed deadlines and manner of pratotechnic practices. Active protection and the maintaining of traditional way of development, contribute to the preservation of existing natural values.

Słowa kluczowe

PL

Majątek Rogalin; gatunki chronione; flora; dolina Warty

EN

Majątek Rogalin; protected species; flora; Warta valley

• Wydawca: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe
• Czasopismo: Ekologia i Technika
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 23, nr 3
• Strony: 122--128
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Ratyńska H.

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Zakład Botaniki, Instytut Biologii Środowiska, 85-093 Bydgoszcz, Al. Ossolińskich 12

autor

Wachowiak E.

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Zakład Botaniki, Instytut Biologii Środowiska, 85-093 Bydgoszcz, Al. Ossolińskich 12

Bibliografia

• 1. Barabasz B., 1997. Zmiany roślinności łąk w północnej części Puszczy Niepołomicklej w ciągu 20 lat. Studia Naturae 43, ss.: 97.
• 2. Borysiak J., 1994. Struktura aluwialnej roślinności lądowej środkowego i dolnego biegu Warty. Seria Biologia 52, Wydawnictwo UAM, ss.: 254.
• 3. Chmiel J., 1998. Refuges of forest species in the agricultural landscape (exemplified by the Gniezno Lake District). Phytocoenosis 10 (N.S.) Supplementum Cartographiae Geobotanicae 9: 229-236.
• 4. ChmielJ., 2006a. Zróżnicowanie przestrzenne flory jako podstawa ochrony przyrody w krajobrazie rolniczym. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu. 14: 1-250. BoguckiWyd. Nauk.
• 5. Chmiel J., 2006b. Rośliny specjalnej troski i wartościowe obszary przyrodnicze w północno-wschodniej Wielkopolsce. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu. 15: 1-97. Bogucki Wyd. Nauk.
• 6. Dąmbska Ł, 1981. O powiększenie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Przyroda Polska 9: 14-15.
• 7. Denisiuk Z., 1978. Wielkopolski Park Narodowy - stan aktualny i perspektywy rozwoju. Chrońmy Przyrodę Ojczysta 34 (2): 5-20.
• 8. Denisiuk Z., Szoszkiewicz J., 1963. W sprawie ochrony zabytkowych dębów w Rogalinie i występującej tam roślinności. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 19 (4): 10-21.
• 9. Dzwonko Z., Loster S., 2001. Wskaźnikowe gatunki starych lasów i ich znaczenie dla ochrony przyrody i kartografii roślinności. Prace Geograficzne 178:119-132.
• 10. Jackowiak B., Celka Z., Chmiel J., Żukowski W., 2007. Red list of vascular flora of Wielkopolska (Poland). Biodiversity Research and Conservation, 5-8 (3-4): 95-127.
• 11. Jongman R.H.G., 1996. Ecological and landscape consequences of land use change - Introduction; 9-15. in: Ecological and landscape consequences of land use change in Europe. R.H.G. Jongman (ed.), Proceedings of the first ECNC seminar on land use change and its ecological consequences. 16-18 February 1995 Tilburg, The Netherlands. ECNC 2.
• 12. Kaczmarek A., 1992. Dęby w Rogalinie - żywe pomniki dziejów. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 48 (3-4): 70-72.
• 13. Kasprzak K., Pniewski Z., 1978. O ochronę tera¬sy zalewowej rzeki Warty koło Rogalina. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 34 (4): 33-41.
• 14. Kondracki J., 1998. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• 15. Kornaś J., Dubiel E., 1991. Land use and vegetation changes in hay -meadow in the Ojców National Park during the last thirty years. Verof. Geobot. Inst. ETH, Zurich, Stiftung Rubel 106: 209-231.
• 16. Król S., Antkowiak W., Bednorz L., Szczepanik-Janyszek M., 1993. Dęby Rogalińskie, ich stan obecny i perspektywy ochrony. Przegląd Przyrodniczy IV(3): 91-94.
• 17. Łakomiec J., Szafrański F., 1997. Rogaliński Park Krajobrazowy. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski 2 (4): 5-9.
• 18. Matuszkiewicz J.M., 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne IGiPZPAN, 158. ss.: 110.
• 19. Michalik S., 1990a. Przemiany roślinności łąko¬wej w toku sukcesji wtórnej na stałej powierzchni badawczej w Ojcowskim Parku Narodowym. Prąd¬nik, Prace Muzeum Szafera 2: 149-159.
• 20. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Babki 2009, na okres od l stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2018 r. (elaborat).
• 21. RatyńskaH., Szwed W., 1999. Waloryzacja przyrodnicza oraz wskazania ochronne dla terasy zalewowej Warty w parkach krajobrazowych środkowej Wielkopolski. Biuletyn Parków Krajobrazowych 46, (1). ss.: 115.
• 22. Ratyńska H., 2001. Roślinność Poznańskiego Przełomu Warty i jej antropogeniczne przemiany. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, ss.: 466.
• 23. Ratyńska H., 2003. Szata roślinna jako wyraz antropogenicznych przekształceń krajobrazu na przykładzie zlewni rzeki Głównej (środkowa Wielkopolska). Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, ss.: 392 + mapy.
• 24. Ratyńska H., Wojterska M., Brzeg A. (opracowanie merytoryczne), Kołacz M. (opracowanie techniczne i dydaktyczne)., 2010. Multimedialna encyklopedia zbiorowisk roślinnych Polski. NFOSiGW, UKW, IETI.
• 25. Ratyńska H., 2011. Szata roślinna towarzysząca szlakom komunikacyjnym. Ekologia i Technika 3A(112A): 5-15.
• 26. Ratyńska H., Wachowiak E., 2014. The vegetation of floodplain in "Majątek Rogalin" (central Wielkopolska) on a background of the management way. Botanika Steciana (w druku)
• 27. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. 2014 nr O póz. 1409).
• 28. Szafer W., 1972. Szata roślinna Polski Niżowej. In: Szata roślinna Polski, t. 2. Eds W. Szafer, K. Zarzycki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 17-188.
• 29. Szoszkiewicz J., 1966. Zbiorowiska trawiaste łąk łęgowych w dolinie Warty. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 66: 61-70.
• 30. Szoszkiewicz J., 1967. Zbiorowiska roślinne łąk łęgowych w dolinie Warty. A. Zbiorowiska klasy Phragmitetea i Plantaginetea. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leśnych, PTPN 23 (2): 465-501.
• 31. Szoszkiewicz J., 1968. Zbiorowiska łąk gradowych w dolinie Warty. B. Zbiorowiska roślinne klasy Molinio-ArrhenatheretecL Prace Komisji Nauk Rolni¬czych i Komisji Nauk Leśnych, PTPN 24: 283-325.
• 32. Szoszkiewicz J., 1969. Zbiorowisko łąkowe z Armeria elongata l Festuca ovina w dolinie Warty. Roczniki WSR Poznań, Wydział Rolny 11: 117-129.
• 33. Szoszkiewicz J., Denisiuk Z., 1965. Warunki gle¬bowe ważniejszych zbiorowisk łąk łęgowych w dolinie środkowego odcinka Warty. Rocz. Glebozn. 15:375-379
• 34. Wojtaszek M., 1989. Roślinność starorzeczy prawobrzeżnej doliny Warty w rejonie Rogalina. Badania Fizjograficzne Nad Polską Zachodnią S. B. 39: 105-117.
• 35. Woś A., 1994. Klimat Niziny Wielkopolskiej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• 36. Zarzycki K., Szeląg Z., 2006. Red list of the vascular plants in Poland. In: Red list of plants and fungi in Poland. Eds Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg. Szafer Institute of Botany, Polish Academyof Sciences, Kraków: 11-20.