Analiza dokumentów katastralnych jako metoda badania przekształceń własnościowych w Tatrach na przykładzie Hali Jaworzyna Rusinowa

• Autorzy: Bąk Piotr

Identyfikatory

DOI

10.15199/50.2023.05.3

Warianty tytułu

EN

Analysis of cadastral documents as a method of studying ownership transformations in the Tatra Mountains on the example of the Jaworzyna Rusinowa pastures

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Turystom zwiedzającym Tatry góry jawią się jako królestwo pierwotnej i dzikiej przyrody. Tymczasem w Tatrach już kilkaset lat temu obecne były górnictwo, hutnictwo, gospodarka leśna i pasterstwo wysokogórskie.Sołtysi z podhalańskich wsi na podstawie przywilejów królewskich otrzymywali prawa do korzystania z pastwisk na tatrzańskich halach. Autor wykorzystując archiwalne dokumenty katastralne i sądowe ustalił granice i obszar hali Jaworzyna Rusinowa, opisał użytkowanie gruntów i przemiany własnościowe na jej terenie w XIX i XX wieku. Udało się określić obszar objęty dawnymi uprawnieniami serwitutowymi zniesionymi w drugiej poowie XIX w. Dokonane wtedy rozstrzygnięcia nigdy nie zostały zaakceptowane przez właścicieli hali i stały się powodem sporów ciągnących się przez kilka pokoleń. Autor prześledził również proces likwidacji własności prywatnej na badanym terenie zakończony wywłaszczeniem w 1969 r. Zastosowanie nowoczesnychb technik kartograficznych i narzędzi GIS zwiększyło efektywność wykorzystania informacji zawartych w operacie katastru austriackiego oraz umożliwiło łatwe odszukanie śladów przeszlości w terenie. Życie na halach było kolebką i sercem podhalańskiej kultury. Poznanie historii własności sołtysiej pozwala lepiej zrozumieć źródła góralskiej tożsamości oraz uwarunkowania w jakich ona się kształtowala. Walka o prawo do korzystania z hal, polan i lasów była ważnym, a w literaturze historycznej często niedocenianym składnikiem goralskiej tożsamości.

EN

For tourists visiting the Tatras, the mountains appear as a kingdom of primeval and wild nature. Meanwhile, mining, metallurgy, forestry and high-mountain pastoralism were present in the Tatra Mountains several hundred years ago. On the basis of royal privileges, sołtyses from Podhale villages received the right to use pastures in the Tatra pastures. The author, using archival cadastral and court documents, determined the boundaries and area of the Jaworzyna Rusinowa, described the changes of land use and ownership in its area in the 19th and 20th centuries. It was possible to determine the area covered by the old servitude rights which were abolished in the second half of the 19th century. The decisions made at that time were never accepted by the owners of the pastures and became the cause of disputes lasting for several generations. The author also traced the process of liquidation of private property in the area of study, which ended with expropriation in 1969. The use of modern cartographic techniques and GIS tools increased the efficiency of the use of information contained in the Austrian cadastre report and made it possible to easily find traces of the past in the current situation. The pastures were the cradle and heart of Podhale culture. Getting to know the history of the property of the sołtys allows us to better understand the sources of the highlander identity and the conditions in which it was shaped. The fight for the right to use pastures, glades and forests was an important, and in the historical literature often underestimated, component of highlander identity.

Słowa kluczowe

PL

Tatry; Jaworzyna Rusinowa; majątek sołtysów; służebności; kataster austriacki

EN

Tatra Mountains; Jaworzyna Rusinowa; property of the sołtys; servitudes; Austrian cadastre

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przegląd Geodezyjny
• Rocznik: 2023
• Tom: R. 95, nr 5
• Strony: 19--23
• Opis fizyczny: Bibliogr. 10 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Bąk Piotr

• absolwent Akademii Rolniczej w Krakowie, geodeta. Biegły sądowy – Sąd Okręgowy w Nowym Sączu. Były burmistrz Zakopanego, obecnie Starosta Tatrzański

Bibliografia

• [1] Józef Rafacz: Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego za czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 1935.
• [2] Edmund Długopolski: Przywileje sołtysów podhalańskich, Rocznik Podhalański, Zakopane - Kraków 1914-1921.
• [3] Inż. M.A. Liberak, Regulacje serwitutów w drugiej połowie XIX wieku w Tatrach, Zakopane 1930.
• [4] Stanisław Sokołowski, Tatry jako Park Narodowy, Kraków 1923.
• Archiwalia:
• [1] Pierworysy map katastralnych, szkice indykacyjne, manualia, rejestry parcelowe, ostateczny opis granic gminy katastralnej Brzegi – dokumenty w zasobach Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Zakopanem.
• [2] Protokół parcelowy i alfabetyczny spis posiadaczy gminy Brzegi z 1846 r. – dokumenty w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie Ekspozytura Spytkowice, Zespół Archiwum Podworskiego Homolaczów i hr. Władysława Zamoyskiego.
• [3] Wykazy hipoteczne Lwh 305, 306, 307, 308, 311, 312, 313, 314, 316, 317, 319, 320, 321, 322, 323 oraz Lwh 749 dóbr tabularnych – gmina katastralna Brzegi, Sąd Rejonowy w Zakopanem V Wydział Ksiąg Wieczystych.
• [4] Inż. Stanisław Smólski, Napady górali podhalańskich na lasy państwowe w Tatrach Wschodnich, maszynopis w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie, Oddział w Spytkowicach, Zespół Archiwum Podworskiego Homolaczów i hr. Władysława Zamoyskiego.
• [5] Sprawa ks. Szymona Koszakiewicza w tym skarga pełnomocników gromady Groń na leśniczego, dokumenty w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie, Oddział w Spytkowicach, Zespół Archiwum Podworskiego Homolaczów i hr. Władysława Zamoyskiego.
• [6] Akta wywłaszczeniowe Hali Jaworzyna Rusinowa – Archiwum Zakładowe Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).