Występowanie i reżim źródeł szczaw i wód kwasowęglowych w zlewni górnej Muszynki

Buczyński, S.; Modelska, M.; Wcisło, M.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Występowanie i reżim źródeł szczaw i wód kwasowęglowych w zlewni górnej Muszynki

Autorzy

Buczyński S. , Modelska M. , Wcisło M.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Buczynski_Wystepowanie_Prz.Geol._1_2017.pdf

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Occurrence and regimes of carbonated waters and carbonic acid water in the upper Muszynka River basin

Języki publikacji

Abstrakty

CO₂-reach springs are the natural treasure of the Polish Carpathians, including the research region (ca. 11.5 km²) of the Muszynka River basin, located in the areas of Tylicz-Spa and Krynica-Spa with developed mineral water industry. Previous investigations suggest that springs arepar- tially vanishing or their hydrochemical and hydrodynamic regime is disturbed. To clear this problem, the authors analyzed periodical or stationary measurements made in the course of documenting, water producer operation, and own observations within a period of good data availability (1973-2014) for CO₂-rich springs. The springs investigated in the Tylicz region are characterized by a variable and strongly time-dependent CO₂ content (rangingfrom 352 mg/dm³ to 3 g/dm³⁾. The discharge is relatively low and rarely exceeds 0.05 dm³/s. The research results show disappearance of two springs (T-10 and T-15) within the period of interest. Massive floods (in 1997, 1998, 2002-2004, 2010) are indicated as the probable main reason. In another three springs (T-13, T-14, T-17) the CO₂ content dropped below 250 mg/dm³. The stationary measurements of two springs (Zdrój Główny and Bradowiec in Tylicz) allow concluding about poor correlation between investigated parameters (temperature, pH, CO₂ content, electrical conductivity) and apparent influence ofmeteorological agents. Potential anthropogenic agents (borehole discharge, digging works) probably do not influence the CO₂-rich spring regime or it has not been detected yet.

Słowa kluczowe

sprężyny zawartość CO2 Karpaty Tylicz

springs CO2-rich water Carpathians Tylicz

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2017

Tom

Vol. 65, nr 1

Strony

23--31

Opis fizyczny

Bibliogr. 44 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Buczyński S.

sebastian.buczynski@uwr.edu.pl

Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski, pl. Maksa Borna 9, 50-204 Wrocław

autor

Modelska M.

Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski, pl. Maksa Borna 9, 50-204 Wrocław

autor

Wcisło M.

Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski, pl. Maksa Borna 9, 50-204 Wrocław

Bibliografia

1. BARTHOLY J. & PONGRÁCZ R. 2007 - Regional analysis of extreme temperature and precipitation indices for Carpathian Basin from 1946 to 2001. Glob. Planet. Change, 57: 83-95.
2. BAŚCIK M., CHEŁMICKI W., KORSKA A., POCIASK-KARTECZKA J., SIWEK J. & ŻELAZNY M. 2001 - Porównanie stanu źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej w latach 1973-1974 i 1999-2000. [W:] Balon J. & German K. (red.), Przemiany środowiska a jego funkcjonowanie, Problemy ekologii krajobrazu. Inst. Geogr. i Gosp. Przestrz. UJ, Kraków: 10: 383-388.
3. BAŚCIK M. & URBAN J. 2007 - Konserwatorska ochrona źródeł w Polsce. [W:] Jokiel P., Moniewski P. & Ziułkiewicz M.(red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydział Nauk Geograficznych UŁ, Wyd. Regina Poloniae, Częstochowa: 320-329.
4. BUCZYŃSKI S., OLICHWER T., TARKA R. & STAŚKO S. 2007 - Zawodnienie formacji fliszowej Karpat w oparciu o wyniki badań źródeł Beskidu Krynickiego w rejonie Tylicza. WPH., 12(2): 403-412. Kraków-Krynica.
5. BUCZYŃSKI S. & WCISŁO M.2013- Predicting climate-induced changes in groundwater resources on the basis of hydrogeological model research: Case study of the Carpathian flysch belt. Episodes, 36 (2): 105-114.
6. CHEŁMICKI W. (red.) 2001 - Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej. Zmiany w latach 1973-2000. Inst. Geogr. i Gosp. Przestrz. UJ, Kraków.
7. CHOWANIEC J., ZUBER A. & CIĘŻKOWSKI W. 2007 - Prowincja karpacka. [W:] Paczyński B. & Sadurski A. (red.), Hydrogeologia regionalna Polski, tom II, Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane. PIG Warszawa.
8. CHOWANIEC J. & FREIWALD P. (red.) 2010 - Atlas hydrogeoróżnorodności województwa małopolskiego. Departament Rolnictwa i Geologii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Kraków.
9. CIĘŻKOWSKI W., SCHMALZ A. & ŻAK S. 2001 - Charakterystyka krenologiczna zlewni Kryniczanki w Beskidzie Sądeckim. WPH, 10: 141-148. Wrocław.
10. CIĘŻKOWSKI W. (red.) 2007 - Współoddziaływanie wód zwykłych i leczniczych - zasady dokumentowania, ochrony i gospodarki wodnej. Oficyna Wydaw. Polit. Wroc., Wrocław.
11. DYNOWSKAI. & TLAŁKAA. 1982 - Hydrografia. PWN. Warszawa.
12. GARGINI A., DE NARDO M.T., PICCNINI L., SEGADELLI S. & VINCEZI V. 2014 - Spring discharge and groundwater flow system in sedimentary and ophiolitic hard rock aquifers: Experiences from Northen Appennines (Italy). [W:] John M. & Shapr Jr. (red.), Fractured Rock Hydrogeology. Selected papers on hydrogeology 20, IAH: 129-146.
13. GÓRSKI J. & PRZYBYŁEK J., 1997 - Wpływ suszy w latach 1989-1992 na warunki eksploatacji infiltracyjnych ujęć wody w dolinie Warty. WPH, 8: 1-8. Poznań.
14. GRANICZNY M., PIĄTKOWSKA A. & KOWALSKI Z. 2007 - Wykonanie mapy lineamentów (fotolineamentów) obszaru górniczego „Tylicz I”. Hydrokonos. Warszawa.
15. HERMANOWICZ W., DOJLIDO J., DOŻAŃSKAW., KOZIOROWSKIB. & ZERBE J. 1999- Fizyczno-chemiczne badanie wody i ścieków, Arkady.
16. HUMNICKI W. 2007 - Reżim hydrogeologiczny źródeł pienińskich na przykładzie źródła Balarówka w Tylce. [W:] Jokiel P., Moniewski P. & Ziułkiewicz M. (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydział Nauk Geograficznych UŁ, Wyd. Regina Poloniae, Częstochowa: 85-97.
17. JOKIEL P. 2007 - Źródła - wodne perełki na granicy Terry i Hadesu. [W:] Jokiel P., Moniewski P. & Ziułkiewicz M. (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydział Nauk Geograficznych UŁ, Wyd. Regina Poloniae, Częstochowa: 7-13.
18. KONDRACKI J. 2002 - Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
19. KOSTUCH M. 2003 - Odpływy podziemne i niskie w potokach górskich. Woda-Środowisko-Obszary wiejskie, t. 3, z. 1 (7): 193-203.
20. LIBER E. 2001 - Zmienność wydajności wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie ze złóż sudeckich. Praca doktorska. Raporty Inst. Gór. Ser. PRE nr 3. Politechnika Wrocławska.
21. LIBER E. 2007 - Współdziałanie pomiędzy źródłami wód termalnych w Lądku Zdroju. Górnictwo i geologia, 9: 81-88.
22. LIBER-MAKOWSKA E. 2011 - Dynamiczne oddziaływanie pomiędzy ujęciami wód termalnych Lądka-Zdroju. Technika Poszukiwań Geologicznych, 50 (1/2): 71-79.
23. ŁUPIKASZA E. & BIELEC-BĄKOWSKA Z. 2005 - Synoptyczne uwarunkowania dni ekstremalnych pod względem termicznym w Małopolsce w drugiej połowie XX wieku. Folia Geographica ser. Geographica-Physica, 35-36 (35-36): 93-112.
24. MAILLET E. 1905-Esais d’hydraulique souterraine et fluviale [Testing of groundwater and surface water]. Herman et Cie, Paris.
25. MONIEWSKI P. 2015 - Seasonal variability of discharge from selected springs in central Europe. Episodes, 38 (3): 189-196.
26. OSZCZYPKO N., MALATAE., OSZCZYPKO-CLOWES M. & DUŃCZYK L. 1999 - Budowa geologiczna Krynicy (płaszczowina Magurska). Prz. Geol., 47: 549-559.
27. OSZCZYPKO N. & OSZCZYPKO-CLOWES M.2010-The Paleogene and nearly Neogene stratigraphy of the Beskid Sądecki Range and Lubovnianska Vrchovina (Magura Nappe Western Outer Carpathians). Acta Geol. Pol., 60:317-348.
28. PILICH A., KULIKOWSKA J. & MADEYSKI A. 1979 - Ujęcia wód mineralnych i słabo zmineralizowanych w Polsce. Zbiór podstawowych danych hydrogeologicznych i technicznych. Zjednoczone Uzdrowiska Polskie, Warszawa.
29. PORWISZ B., RADWAN J., ZUBER A., KOWALSKI J., MĄDRY J. & CISEK J. 1995 - Określenie obszarów alimentacji złóż wód podziemnych (zwykłych, mineralnych i leczniczych) eksploatowanych otworami studziennymi przez Zakład Produkcji Wód Mineralnych „Multico”. Archiwum PG, Kraków.
30. PORWISZ B., RADWAN J., ZUBER A., KOWALSKI J., MĄDRY J. & CISEK J. 1998 - Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych ujętych dla potrzeb ZPWM „Multico” w Tyliczu. Przedsiębiorstwo Naukowo-Techniczne „OMEGA”, Kraków.
31. PORWISZ B. 2013 - Szlakiem wód leczniczych i termalnych w Małopolsce. Departament Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Kraków.
32. PULIDO-BOSCH A., PADILLAA., DIMITROV D. & MACHKOVA M. 1995 - The discharge variability of some karst springs in Bulgaria studied by time series analysis: J. Sci. Hydrolog., 40 (4): 517-532.
33. RAJCHEL L. 2007 - Fascynujące źródła Karpackie. [W:] Jokiel P., Moniewski P. & Ziułkiewicz M. (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydział Nauk Geograficznych UŁ, Wyd. Regina Poloniae, Częstochowa: 285-290.
34. RAJCHEL L. 2012a - Szczawy i wody kwasowęglowe Karpat polskich. Wydawnictwa AGH, Kraków.
35. RAJCHEL L. 2012b - Występowanie i wykorzystanie wód mineralnych i leczniczych na obszarze Karpat Polskich i ich przedpola. Możliwości wykorzystania zasobów wodnych na obszarze Karpat. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej. Tranów: 58-79.
36. RAJCHEL L. & RAJCHEL J. 1999 - Karpackie źródła wód mineralnych i swoistych - pomnikami przyrody nieożywionej. Prz. Geol., 47 (10): 911-919.
37. SADOWSKI M. 2001 - Zasoby i gospodarka wodna w warunkach globalnego ocieplenia. Warszawa: Gosp. Wod. nr 4 s. 140-142.
38. SIWEK J. 2004 - Źródła w zlewniach Prądnika, Dłubni i Szreniawy. Naturalne i antropogeniczne uwarunkowania jakości wód. Inst. Geogr. i Gosp. Przestrz. UJ, Kraków.
39. SIWEK J. & BAŚCIK M. 2013 - Przyrodnicze i antropogeniczne przemiany źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej oraz ich rola w krajobrazie naturalnym i kulturowym. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków.
40. STARKEL L. & KUNDZEWICZ Z. W. 2008 - Konsekwencje zmian klimatu dla zagospodarowania przestrzennego kraju. Nauka, 1: 85-101.
41. STAŚKO S., CIĘŻKOWSKI W., OSZCZYPKO N., MODELSKA M., BUCZYŃSKI S., OLICHWER T., TARKA R. & WCISŁO M. 2007 - Dokumentacja hydrogeologiczna w celu ustalenia zasobów zwykłych i mineralnych wód podziemnych dla górnej zlewni Muszynki. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
42. WĘCŁAWIK S. 1969 - The geological structure of the Magura Nappe between Ujście Gorlickie and Tylicz, Carpathians (Lower Beskid). Prace Geologiczne Komisji Nauk Geologicznych PAN Oddział w Krakowie, 59: 1-96.
43. WĘCŁAWIK S. & CHRZĄSZCZ K. 1973 - Dokumentacja geologiczna i projekt badań geologicznych dla ujęcia podziemnych wód mineralnych z utworów paleogeńskich płaszczowiny magurskiej w Tyliczu. AGH Kraków.
44. ŻAK S. 2005 - Oznaczanie zawartości dwutlenku węgla w wodzie za pomocą aparatu Karat. Pr. Nauk. Inst. Górn. Polit. Wroc. nr 113, Stud. Mat., 31: 207-218.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-1b25c127-a940-4a6e-81c4-685079a2462b