Zmiany zasobów złóż paliw kopalnych (kopalin energetycznych) w Polsce w ostatnim półwieczu

• Autorzy: Nieć M. , Salamon E.

Warianty tytułu

EN

Variation of fossil fuels resources in Poland during the last half century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Analiza stanu zasobów w przeszłości pozwala na poznanie czynników kształtujących jego zmiany i ułatwić może ich prognozowanie i oceny stopnia zabezpieczenia zapotrzebowania krajowego na surowce. Stan ewidencjonowanych zasobów złóż kopalin podlega stałym zmianom w wyniku eksploatacji, rozpoznawania nowych złóż, zmiany informacji o zasobach – w szczególności z tytułu lepszego rozpoznania złóż lub zmian kryteriów definiujących złoże (kryteriów bilansowości) – oraz likwidacji kopalń. Źródłem danych o zasobach jest Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce, publikowany corocznie. W rozpatrywanym czasie od 1960 r. występowały okresowo skokowe przyrosty zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego w wyniku odkryć złóż i po każdym chwilowym wyraźnym wzroście stopniowe zmniejszanie zasobów w następnych latach, z powodu ich sczerpywania, Wystarczalność zasobów przemysłowych ropy naftowej i gazu ziemnego przy aktualnym wydobyciu wynosi tylko kilkanaście lat, o ile nie nastąpią odkrycia nowych znaczących zasobów. Znaczne skokowe zmiany zasobów węgla brunatnego następowały w wyniku wprowadzania do bilansu zasobów dokumentowanych dużych złóż oraz od 2009 r. wielu złóż udokumentowanych w kategorii D. Zasoby złóż zagospodarowanych stanowią tylko kilka procent całości zasobów węgla brunatnego. Wyraźnie zauważalne jest ich zmniejszanie się w wyniku eksploatacji. Zasoby przemysłowe zapewniają wystarczalność tych zasobów do kilkunastu lat. Istnieje ogromna ich nadwyżka w złożach rezerwowych. Poważne ograniczenia możliwości ich wykorzystania spowodowane są wymaganiami ochrony środowiska przede wszystkim krajobrazu i głównych zbiorników wód podziemnych. Zmiany zasobów węgla kamiennego są złożone z powodu drastycznych zmian kryteriów bilansowości oraz skreśleń i przekwalifikowywań zasobów w związku z restrukturyzacją i likwidacją kopalń. Do 1990 r. miał miejsce stały ich przyrost w wyniku dokumentowania, a następnie, do 2005 r., systematyczny ich spadek, z powodu eliminacji zasobów poniżej 1000 m i tych zbyt słabo zbadanych oraz z powodu likwidacji kopalń. Od 2005 r. następuje wzrost zasobów wykazywanych jako bilansowe spowodowany zaliczeniem do nich wcześniej uznanych za pozabilansowe. Wykazywane zasoby przemysłowe zapewniają wydobycie węgla w okresie około 45 lat. Duże rezerwy zasobowe znajdują się w złożach niezagospodarowanych. Zasoby metanu w pokładach węgla systematycznie dokumentowane od lat 90. XX w. wykazywane są jako kopalina towarzysząca oraz w niektórych niezagospodarowanych złożach węgla kamiennego jako główna. Wydobyciu metanu w czynnych kopalniach towarzyszy znaczny jego ubytek w powietrzu wentylacyjnym.

EN

The time variation of reported resources of fossil fuels allows to point the factors affecting them, and may be useful for their future prediction as well as evaluation of their sufficiency for supply appropriate commodities. The demonstrated resources varies due to exploitation, exploration of new deposits or better exploration of already known, changes of deposit boundaries or parameters defining them or closing down existing mines. The data on mineral resources are systematically reported in Poland in standardized uniform manner and published since 1952 by Polish Geological Institute. During the analyzed period, since 1960 up to recent year periodically appeared sudden increase of reported resources due to the discoveries of new oil or gas fields, followed by stepwise their decrease in subsequent years by exploitation. The demonstrated oil and gas reserves allow their domestic supply during teens of years only. The instantaneous repeated increases of lignite resources were the consequence of reporting resources of the discovered huge new deposits (up to over 1 bln. t each) or since the year 2009 of reported inferred resources (in D category according to the polish resources classification), of several deposits formerly reported as prognosticated only. The lignite resources of exploited deposits consist only few percent of their reported total amount, and their constant decrease is observed following exploitation. The demonstrated lignite resources are sufficient for their mining during teens of years. There is vast surplus of resources in undeveloped lignite deposits, but exist strong opposition against their mining caused by environment protection exigencies: of landscape and underground aquifers with the good quality potable water. The variations of hard (black, bituminous) coal deposits are more composed because of drastic changes of criteria defining the deposit as mineable, and closing down of several mines. Up the year 1990 the constant increase of coal resources occurred, and afterwards, up to the year 2005 their systematic decrease. It was caused by the stepwise elimination from the official resources report, the coal resources encountered below the 1000 m depth, as well as the resources insufficiently explored. Beginning from the year 2005 increase of total coal resources is noticed, considered economically mineable, by including the resources formerly considered as uneconomic. The coal reserves allows their mining during about 45 years. Great coal resources occurs in undeveloped deposits. The coal bed methane resources since 1990 year are systematically reported as the coal accompanying component and in the few undeveloped coal deposits as the main commodity. In the active coal mines great amount of methane is lost as emitted with the ventilation air.

Słowa kluczowe

PL

kopaliny energetyczne; zasoby; Polska

EN

fossil fuels; resources; Poland

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 96
• Strony: 201--227
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz.. rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Nieć M.

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków

autor

Salamon E.

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków

Bibliografia

• [1] Badera, J. 2010. Konflikty społeczne na tle środowiskowym związane z udostępnianiem złóż kopalin w Polsce. Gospodarka Surowcami Mineralnymi − Mineral Resources Managment t. 26, z. 1, s. 105−125.
• [2] Bąk, B. i Przeniosło, S. 1993. Zasoby perspektywiczne kopalin Polski wg stanu na 31.XII.1990 r. PIG, Warszawa.
• [3] Bolewski, A. i Gruszczyk, H. red. 1979. Zasady prognozowania i zasoby perspektywiczne kopalin Polski (stan na 1.01.1976). Warszawa: IG.
• [4] Bolewski, A. i Gruszczyk, H. red. 1986. Zasoby perspektywiczne Polski na 01.01.1986. Warszawa: IG
• [5] Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce, 1954−2013. Warszawa: PIG.
• [6] Cała i in. 2012 – Cała, M., Kasztelewicz, Z. i Tajduś, A. 2012. Węgiel kamienny i węgiel brunatny. [W:] Jeleń K., Cała M. (red.) Zarys stanu i perspektyw energetyki polskiej. Studium AGH. Kraków: Wyd. AGH, s. 19−111.
• [7] Gawlik, L. i Grzybek, I. 2002. Szacowanie emisji metanu w polskich zagłębiach (system węgla kamiennego). Studia, Rozprawy, Monografie nr 106, IGSMiE PAN, s. 3−98.
• [8] Grzybek, I. i Kuzak, R. 1997. Metodyka geometryzacji pola metanonośności złóż węgla na podstawie danych rozproszonych. Technika Poszuk. i Geotermia nr 1−2, s. 101−111.
• [9] Kasiński i in. 2006 – Kasiński, J. R., Mazurek, S. i Piwocki, M. 2006. Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego w Polsce. Prace PIG 187, Warszawa, s. 1−79.
• [10] Kasztelewicz, Z. i Ptak, M. 2012. Zabezpieczenie niezagospodarowanych złóż kopalin jako najważniejszy gwarant istnienia i rozwoju polskiego górnictwa odkrywkowego. Przegląd Górniczy Nr 8, s. 20−26
• [11] Kozimor i in. – Kozimor, T., Potera, J. i Nieć M. (w druku). Złoża węglowodorów z towarzyszącymi nagromadzeniami niekonwencjonalnymi (złoża hybrydowe) i ich dokumentowanie. (w druku).
• [12] Ney, R. 1988. Znaczenie małych złóż węgla brunatnego dla pozyskania pierwotnych nośników energii dla potrzeb lokalnych. [W:] Problematyka wykorzystania małych złóż węgla brunatnego dla potrzeb gospodarki lokalnej. Kraków: Wyd. AGH, s. 9−10.
• [13] Ney, R. i Matl, K. 1987. O konieczności wykorzystania małych złóż węgla brunatnego, gazu ziemnego i wód termalnych na potrzeby gospodarki lokalnej. Gospodarka Surowcami Mineralnymi − Mineral Resources Managment t. 3, z. 2, s. 225−228.
• [14] Nieć, M. 2016. Wczoraj i dziś dokumentowania geologicznego złóż kopalin i problemy prawa geologicznego i górniczego. Górnictwo Odkrywkowe r. 57, nr 2, s. 5−11.
• [15] Nieć, M. i Młynarczyk, M. 2014. Gospodarowanie zasobami węgla kamiennego w Polsce. Studia, Rozprawy, Monografie nr 187, IGSMiE PAN.
• [16] Nieć i in. 2014 – Nieć, M., Górecki, J., Chećko, J. i Sermet, E. 2014. Stan bazy zasobowej węgli w Polsce i jej problemy złożowo-środowiskowe w odniesieniu do eksploatacji metodą podziemnego zgazowania. Przegląd Górniczy nr 11, s. 28−37.
• [17] Nieć i in. 1992 – Nieć, M., Salamon, E. i Kawulak, M. 1992. Kartograficzna prezentacja ograniczeń środowiska przyrodniczego dla poszukiwań, rozpoznawania i zagospodarowania złóż na przykładzie złóż węgla brunatnego. Górnictwo Odkrywkowe r. 34, nr 3–4, s. 66−75.
• [18] Patyńska, R. 2013. Prognoza emisji metanu z kopalń metanowych węgla kamiennego w Polsce. Polityka Energetyczna − Policy Energy Journal t. 16, z. 3, s. 157−170.
• [19] Paszcza, H. 2012. Ocena stanu zasobów węgla kamiennego w Polsce z uwzględnieniem parametrów jakościowych i warunków zalegania złóż w aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Zeszyty Naukowe IGSMiE PAN 83, s. 147−162.
• [20] Probierz, K. 2010. Ochrona zasobów kopalin w Polsce doby gospodarki rynkowej. Polit. Śląska, Gliwice 79 s.
• [21] Probierz, K. i Borówka, B. 2006. Ubytek zasobów węgla kamiennego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w latach 1989−2003; niepożądani skutek reform. Polityka Energetyczna − Policy Energy Journal t. 9, z. spec. s. 171−192.
• [22] Probierz, K. i Borówka, B. 2009. Prognoza wystarczalności zasobów węgla kamiennego w Zagłębiu Górnośląskim wraz z analiza przyczyn ubytku zasobów w niektórych kopalniach. Gospodarka Surowcami Mineralnymi − Mineral Resources Managment t. 25, z. 3, s. 7−16.
• [23] Przeniosło, S. 1994. Wymogi systemu gospodarki i ochrony złóż MIDAS odnośnie standaryzacji ich dokumentacji. Górnictwo Odkrywkowe R. 36, nr 6, s. 3−8.
• [24] Przepisy o ustalaniu zasobów złóż kopalin stałych. CUG, Warszawa: Wyd. Geol.,1968, 1980.
• [25] Przepisy o ustalaniu zasobów złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. CUG, Warszawa: Wyd. Geol., 1968, 1980.
• [26] Sieniawska, I. i Wierchowiec, J. 2016. Nowoczesne metody wykazywania zasobów złoża z punktu widzenia potrzeb inwestycji górniczych. Górnictwo Odkrywkowe R. 57, nr 2, s. 25−31.
• [27] Szuflicki i in. 2014 – Szuflicki, M., Malon, A. i Tymiński, M. red. 2014. Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce. Warszawa: PIG–PIB.
• [28] Szuflicki i in. 2016 – Szuflicki, M., Malon, A. i Tymiński, M. red. 2016. Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce. Warszawa: PIG–PIB.
• [29] Uberman, R. 1985. Ocena celowości zagospodarowania małych złóż węgla brunatnego w świetle analizy sytuacji paliwowo-energetycznej kraju. Gospodarka Surowcami Mineralnymi − Mineral Resources Managment t. 1, z. 2, s. 267−278.
• [30] Wołkowicz, S., Smakowski, T. i Speczik, S. red. 2011. Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski. Warszawa: PIG–PIB.
• [31] Wytyczne dokumentowania złóż kopalin stałych w kategoriach D1 do A. MOŚZNiL, Kom. Zasobów Kopalin, Warszawa 1992.
• [32] Zasady dokumentowania złóż kopalin stałych. Min. Środ., Kom. Zasobów Kopalin, Warszawa 1999, 2002 a.
• [33] Zasady dokumentowania złóż ropy naftowej, gazu ziemnego i metanu w pokładach węgla. Min. Środ., Kom. Zasobów Kopalin, Warszawa 1999, 2002 b.
• [34] Żółtowski, Z. 1954. Przepisy o ustalaniu zasobów złóż kopalin. Warszawa: Wyd. Geol.
• [35] Żółtowski, Z. 1964. Prawo geologiczne. Warszawa: Wyd. Geol.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).