Relations between present relief on the border of lowlands and highlands and geological structures of the Paleozoic Platform – a case study from central Poland

• Autorzy: Szmidt Aleksander , Wachecka-Kotkowska Lucyna

Identyfikatory

DOI

10.7494/geol.2019.45.1.57

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article is an attempt to find relations between geology and the dynamics of the Mesozoic surface of the Łódź Synclinorium, the Radomsko Elevation and the Bełchatów Graben and the present relief on the border of the Polish Lowlands and Uplands in its central part. Fossil relief has been compared with the present one as related to the extent of the recession phases of the Saalian (Wartanian) ice-sheet. A significant convergence has been found between the Mesozoic surface plain and the main morphologic elements. The role of elevations and fossil valleys has been stressed as stable forms in the pre-Pleistocene and contemporary landscape. Also stressed has been the meaning of grabens and elevations enforcing longer stoppages of the Wartanian stadial of the Middle Polish Glaciations.

Słowa kluczowe

EN

Paleozoic Platform; sub-Quaternary surface; relief inheritance; contemporary relief; Central Poland

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geology, Geophysics and Environment
• Rocznik: 2019
• Tom: Vol. 45, no. 1
• Strony: 57--70
• Opis fizyczny: Bibliogr. 55 poz., rys.

Twórcy

autor

Szmidt Aleksander

• University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences; ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź, Poland

autor

Wachecka-Kotkowska Lucyna

• University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences; ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź, Poland

Bibliografia

• Baraniecka M.D., 1971. Dorzecze Widawki na tle obszaru marginalnego stadiału mazowiecko-podlaskiego (Warty) w Polsce. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 254, 11–36.
• Baraniecka M.D., 1975. Zależności wykształcenia osadów czwartorzędowych od struktur i dynamiki podłoża w środkowej części Niżu Polskiego. Biuletyn Instytutu Geologicznego,288, 5–97.
• Baraniecka M.D. & Sarnacka Z., 1971. Stratygrafia czwartorzędu i paleogeografia dorzecza Widawki. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 254, 157–269.
• Brzeziński H., 1992. Objaśnieniado Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000: arkusz Sulejów. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Ciuk E., 1980. Tektonika rowu Kleszczowa i jej wpływ na warunki powstania złoża węgla brunatnego. [in:] Barczyk W. (red.), Przewodnik LII Zjazdu Polskiego Towarzystwo Geologicznego: Bełchatów, 11–14 września 1980: praca zbiorowa,Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 38–55.
• Colleoni F., Krinner G., Jakobsson M., Masina S. & Peyaud V., 2011. The sensitivity of the Late Saalian (140 ka) and LGM (21 ka) Eurasian ice sheets to sea surface conditions. Climate Dynamics, 37, 3, 531–553.
• Dadlez R., 1989. Epikontynentalne baseny permu i mezozoiku w Polsce. Kwartalnik Geologiczny, 33, 2, 175–198.
• Dadlez R., 2001. Przekroje geologiczne przez bruzdę śródpolską 1:200,000. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Dylik J., 1948. Ukształtowanie powierzchni i podział podłódzkiego obszaru. Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 1, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Dylik J., 1953. O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 4, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Dylikowa A., 1973. Geografia Polski. Krainy geograficzne.Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
• Czubla P., 1988. Tektonika elewacji radomszczańskiej na podstawie metod mezostrukturalnych. Przegląd Geologiczny, 10, 560–566.
• Czubla P., 2015. Eratyki fennoskandzkie w osadach glacjalnych Polski i ich znaczenie badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Ehlers J. & Gibbard P.L., 2007. The extent and chronology of Cenozoic global glaciation. Quaternary International, 164–165, 6–20.
• Godlewska A. & Terpiłowski S., 2012. Transverse supraglacially-derived crevasse infillings in a Pleistocene ice sheet margin zone (eastern Poland): genesis and sedimentary record. Geomorphology, 161–162 , 73–81.
• Grzybowski K., 1968. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000: arkusz Lubień. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Klatkowa H., 1972. Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia,28, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Kobyłecki M., 1948. Kredowa niecka tomaszowska. Biuletyn – Państwowy Instytut Geologiczny, 41, 52–63.
• Kondracki J., 2011. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Krysiak S., 1999. Typy geokompleksów i kierunki ich użytkowania w środkowej części dorzecza Pilicy. Acta Geographica Lodziensia, 75, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Krzemiński T., 1988. Quaternary stratigraphy of the interfluve between the Warta and Widawka Rivers. Quaternary Studies in Poland, 8, 27–55.
• Krzemiński T., 1989. Powiązania form dolinnych środkowej Polski z obiegiem wody w małych zlewniach. [in:] Klatkowa H. (red.), Zagadnienia rozwoju sieci dolinnej w Środkowej Polsce, Acta Geographica Lodziensia, 59, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, 95–119.
• Krzemiński T., 1997. Cechy rozwoju i zaniku lądolodu warciańskiego w środkowej Polsce. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica, 1, 47–55.
• Krzyszkowski D., 1992. Czwartorzęd rowu Kleszczowa: litostratygrafia i tektonika: zarys problematyki na podstawie obserwacji w odkrywce KWB „Bełchatów”. Studia Geograficzne, 54, Acta Universitatis Wratislaviensis, 1252, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Kurkowski S. & Popielski W., 1991. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000: arkusz Gorzkowice. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Kwapisz B., 1983. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000: arkusz Przedbórz. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Lewiński I., 1928. Utwory peryglacjalne i glacjalne Piotrkowa i okolic. Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 21, 82–105.
• Lambeck K., Purcell A., Funder S., Kjær K., Larsen E. & Möller P., 2006. Constrains on the Saalian to Early Middle Weischelian ice sheet of Eurasia from field data and re-bound modeling. Boreas, 35, 539–575.
• Lindner L., 1970. Glacjalne tarasy marginalne lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego na północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Acta Geologica Polonica,20, 3, 635–645.
• Lindner L., 1971. Stratygrafia plejstocenu i paleomorfologia północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Studia Geologica Polonica,35, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Lindner L., 1977. Zlodowacenie plejstoceńskie w zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Studia Geologica Polonica,53, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Lindner L., Marks L. & Nita M., 2013. Climatostratigraphy of interglacials in Poland: Middle and Upper Pleistocene lower boundaries from a Polish perspective. Quaternary International, 292, 113–123.
• Łuniewski A., 1947. Z geologii okolic Radomska i cztery głęokie wiercenia na Kujawach: wydanie pośmiertne prac ze wspomnieniem. Biuletyn – Państwowy Instytut Geologiczny, 38, 1–48.
• Manikowska B., 2000. Trzeciorzędowe i plejstoceńskie elementy profilu wietrzeniowego Góry Chełmo koło Przedborza. [in:] Turkowska K. (red.), Przykłady badań geomorfologicznych w regionie łódzkim,Acta Geographica Lodziensia, 78, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, 43–71.
• Passendorfer E., 1927. Sprawozdanie z badań terenowych wykonanych w 1926 r. na arkuszu Przedbórz. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 16, 10 –12.
• Pożaryski W., 1971. Tektonika elewacji radomskowskiej. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 41, 1, 169–179.
• Pożaryski W. & Brochwicz-Lewiński W., 1979. O aulakogenie środkowopolskim. Kwartalnik Geologiczny,23, 2,271–289.
• Rdzany Z., 2009. Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia Warty w regionie łódzkim. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Różycki S.Z., 1972. Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Ruszczyńska-Szenajch H., 1966. Stratygrafia plejstocenu i paleomorfologia rejonu dolnej Pilicy. Studia Geologica Polonica, 22, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Samsonowicz J., 1937. Sprawozdanie z badań geologicznych na krawędzi niecki kredowej łódzkiej. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 48, 241–242.
• Sobolewska M., 1952. Interglacjał w Barkowicach Mokrych pod Sulejowem. [in:] Biuletyn – Państwowy Instytut Geologiczny, 66 (Z badań czwartorzędu w Polsce. T. 2), 245–284.
• Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S. & Ziaja W., 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91, 2, 143–170
• Stupnicka E., 1989. Geologia regionalna Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Stupnicka E. & Stempień-Sałek M., 2016. Geologia regionalna Polski. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Tokarski A., 1958. O typach struktur wału metakarpackiego. Kwartalnik Geologiczny,2, 4, 807–824.
• Turkowska K., 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wachecka-Kotkowska L., 2004. Ewolucja doliny Luciąży: uwarunkowania lokalne i klimatyczne. Acta Geographica Lodziensia,86, Łódzkie Towarzystwo Naukowe Łódź.
• Wachecka-Kotkowska L., 2006. Relacje między ukształtowaniem współczesnej powierzchni Równiny Piotrkowskiej i Wzgórz Radomszczańskich z planem strukturalnym podłoża. [in:] Czubla P. & Mizerski W. (red.), Geologia regionu łódzkiego i obszarów sąsiednich. Przeszłość dla przyszłości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 33–46.
• Wachecka-Kotkowska L., 2013. Budowa geologiczna form glacimarginalnych na Wyżynie Przedborskiej – studia przykładowe. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego,454, 103–120.
• Wachecka-Kotkowska L., 2015a. Rozwój rzeźby obszaru między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wachecka-Kotkowska L., 2015b. Badania ułożenia klastów w glinach morenowych jako element rekonstrukcji kierunków transportu lodowego w obszarze między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem. [in:] Turkowska K. (red.), Strefa marginalna lądolodu warty w środkowej i wschodniej Polsce, Acta Geographica Lodziensia, 103, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, 99–111.
• Wągrowski A., 1987. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000: arkusz Rzejowice. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Ziomek J., 1986. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000: arkusz Piotrków Trybunalski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Żelaźniewicz A., Aleksandrowski P., Buła Z., Konon A., Oszczypko N., Ślączka A., Żaba J. & Żytko K., 2011. Regionalizacja tektoniczna Polski. Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSWprzeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).