Uwarunkowania rozwoju i wybrane właściwości gleb dolinki erozyjno - denudacyjnej Wieprzy w okolicach Mazowa

• Autorzy: Jonczak J. , Kuczyńska P.

Warianty tytułu

EN

Controls on the development of soils in a erosional-denudational valley of Wieprza near Mazów and selected soil properties

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem badań była analiza przestrzennego zróżnicowania procesów i czynników glebotwórczych oraz właściwości pokrywy glebowej głęboko wciętej dolinki erozyjno-denudacyjnej Wieprzy w okolicach Mazowa (Równina Sławieńska, Polska północna). Badania wykazały, że mimo niewielkich rozmiarów dolinki erozyjno-denudacyjnej, w jej obrębie występuje duża różnorodność czynników i procesów glebotwórczych. Gleby dolinki zaklasyfikowano do czterech typów (brunatne kwaśne, deluwialne brunatne, deluwialne próchniczne, torfiasto-glejowe). Wykazują one dużą zmienność przestrzenną zarówno pod względem pozycji systematycznej, jak i morfologii oraz właściwości fizycznych i chemicznych.Wobrębie dolinki wyraźnie zaznaczają się trzy strefy – część wysoczyznowa, stoki i dno. Z każdą z tych stref związany jest inny kompleks czynników i procesów glebotwórczych.Wrozwoju gleb, w skali całej dolinki, podstawową rolę odgrywa rzeźba terenu, a procesy glebotwórcze pozostają w ścisłym związku z jej morfogenezą.

EN

The aim of research was an analysis of spatial differentiation of soil-forming processes and factors, as well as of soil properties, in a deeply incised erosional-denudational valley of Wieprza near Mazów, northern Poland. Despite small size of the valley, there exists considerable variability of soil-forming factors and processes within its limits, hence soil systematic position, morphology, and physico-chemical properties vary across the valley. Soils in the valley belong to four types: acid brown soils (cambisols), deluvial brown soils, humic deluvial soils and peaty-gley soils. Three main landscape elements can be distinguished within the study area: upper surfaces, valley sides, and valley floor. Each zone is typified by its own complex of soil-forming factors. In the upper slope/plateau area soil properties reflect the characteristics of parent rock. Loamy deposits of former ice-dammed lakes support acid brown soils of low pH, high content of organic matter in the humic horizon, and completely depleted in carbonates. Slopes below are subject to erosion, hence the thickness of humic horizon and organic matter content are reduced in respect to soils present on the plateau. In slope concavities one can observe deposition of material brought down by slope wash and the build-up of deluvial soils. These soils show the development of cambic horizon, which typically contains large quantities of organic matter. In the valley floor mud deposition and the development of humic deluvial soils takes place. The latter are enriched in organic matter, nutrients, favourable C/N and C/P ratio, and have higher pH if compared with soils on the slopes and on the plateau. Their evolution remains under significant influence of water seeping from the truncated water-bearing horizons and, seasonally, water issued from drains. The surplus of water is conducive for peaty-gleyey soil development. At the entire valley scale, local relief is a key factor influencing soil evolution, whereas soil-forming processes remain in close correspondence with morphogenesis of the valley.

Słowa kluczowe

PL

gleby; gleby brunatne kwaśne; gleby deluwialne; erozja; denudacja; dolinka erozyjno-denudacyjna; Wieprza

EN

soils; acid brown soils (cambisols); deluvial brown soils; erosion; denudation; erosional-denudational valleys; Wieprza Rive

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 7
• Strony: 69--79
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys.

Twórcy

autor

Jonczak J.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

autor

Kuczyńska P.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

Bibliografia

• Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U. 2002. Pedological aspects of variability. Ecological Questions, 1: 35–41.
• Borowiec J. 2002. Znaczenie lasu w ochronie gleby przed erozją na przykładzie ewolucji polskich czarnoziemów. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 487: 45–55.
• Buraczyński J. 1968. Typy dolin Roztocza Zachodniego. Ann. UMCS, Sec. B, 15.
• Buraczyński J. 1990. Rozwój wąwozów na Roztoczu Gorajskim w ostatnim tysiącleciu. Ann. UMCS, Sec. B, 44/45, 4: 95–104.
• Degórski M. 2006. Wpływ zjawisk ekstremalnych na funkcjonowanie megasystemu środowiska geograficznego Niżu Polskiego. [W:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym, Poznań–Storkowo, s. 20–25.
• Dziadowiec H., Czarnecki A., Jonczak J. 2000. Morfologia i właściwości gleb glebowej powierzchni testowej Stacji Bazowej ZMŚP w Koniczynce. [W:] G. Wójcik (red.), Raport za rok hydrologiczny 1999. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa w Koniczynce, Toruń.
• Dziadowiec H., Dobrzeniecki Z., Jachacy M., Jonczak J., Majewska A., Wróblewska M., Wrukowska M. 2004. Zmienność właściwości poziomu próchnicznego uprawnych gleb płowych i czarnych ziem Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Koniczynce. XIV Ogólnopolskie Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, Toruń, s. 271–279.
• Dziadowiec H., Jonczak J., Czarnecki A., Kejna M. 2003. Wieloletnie zmiany zawartości węgla organicznegow poziomie próchnicznym gleb intensywnie użytkowanych rolniczo. [W:] XIII Ogólnopolskie Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów Polski ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk ekstremalnych”, Szymbark, s. 166–172.
• Florek W., Jonczak J., Princ C. 2007. Wpływ spływu powierzchniowego na transport zawiesiny i chemizm wód lewobrzeżnych dopływów dolnej Wieprzy. [W:] A. Kostrzewski, A. Andrzejewska, (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego, Program Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania ochrony obszarów Natura 2000. Warszawa, s. 269–281.
• Janicki G., Zagórski P. 1997. Klasyfikacja i warunki rozwoju form rzeźby terenu w wyniku gwałtownego opadu. Materiały Seminarium Geomorfologicznego „Sedymentologiczny zapis powodzi –teraźniejszość, przyszłość”, Kraków 21–22 V 1997, s. 12–14.
• Kasprzak M. 2006. Przekształcenia rzeźby den dolin rzecznych podczas fluwialnych zdarzeń ekstremalnych na górskich dopływach Bobru w aspekcie zagospodarowania przestrzennego. [W:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym. Poznań–Storkowo, s. 127–129.
• Koćmit A., Podlasiński M. 2006. Erozja wąwozowa gleb jako skutek meteorologicznego zdarzenia ekstremalnego w Dolicach na Pojezierzu Choszczeńskim. [W:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym. Poznań–Storkowo, s. 34–39.
• Kołodyńska-Gawrysiak R. 2004. Ponadregionalne i lokalne uwarunkowania holoceńskiego rozwoju suchych dolin Wyżyny Lubelskiej. Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych. T. IV, s. 197–209.
• Kostrzewski A., Zwoliński Z., Tylkowski J., Domańska M., Stach A., Szpikowski J. 2006. Transport fluwialny ze zlewni górnej Parsęty w warunkach ekstremalnego wezbrania. [W:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym. Poznań–Storkowo, s. 76–80.
• Marcinek J. 2003. Problem genezy, ewolucji, właściwości i systematyki gleb den dolin rzecznych. [W:] A. Kostrzewski, J. Szpikowski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Poznań, s. 53–71.
• Niewiarowski W., Celmer T., Marciniak K., Pietrucień Cz., Proszek P., Sinkiewicz M. 1992. Przebiegwspółczesnych procesów denudacyjnych na młodoglacjalnej wysoczyźnie morenowej intensywnie użytkowanej rolniczo, na przykładzie okolic Koniczynki, na północny wschód od Torunia. [W:] A. Kotarba (red.), System denudacyjny Polski, PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Puchalski W. 1999. Funkcjonowanie dolin rzecznych jako złożonych systemów ekologicznych. [W:] A. Kostrzewski (red.), Funkcjonowanie ekosystemów dolin rzecznych, Powodzie rzek przymorza Bałtyku i innych regionów Polski – uwarunkowania, przebieg, skutki w środowisku przyrodniczym, Poznań,s. 279–296.
• Rachlewicz G. 2006. Zjawiska wezbraniowe i ich skutki geomorfologiczne w rzekach proglacjalnych – przykłady z doliny Ebby, Spitsbergen środkowy. [W:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym. Poznań–Storkowo, s. 59–61.
• Sinkiewicz M. 1998. Rozój denudacji antropogenicznej w środkowej części Polski Północnej. Wydawnictwo UMK, Toruń.
• Szpikowski J. 2006. Osady antropogeniczne jako wyraz gwałtownych przemian w środowisku geograficznym (zlewnia Parzenicy, Pojezierze Drawskie).[W:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym.Poznań–Storkowo, s. 82–89.
• Szpikowski J. 2007. Wpływ procesów niweo-eolicznych na przekształcanie antropogenicznych elementów rzeźby terenu (zlewnia Parzenicy, Pojezierze Drawskie). [W:] A. Kostrzewski, A. Andrzejewska (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Program Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania ochrony obszarów Natura 2000. Warszawa, s. 425–439.
• Twardy J. 1995. Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geogr. Lodz., 69: 1–213.
• Wachowski M. 1992. Geneza i ewolucja Doliny Niżankowickiej na Wyżynie Wieluńskiej. Acta Univ. Lodzenzis, Folia Geographica, 15: 131–144.