The Ornamental Farm as a Large-Area Landscape Concept - New Findings in Research on the Cultural Landscape of Wilanów

• Autorzy: Sikora D.

Identyfikatory

DOI

10.30825/5.ak.148.2018.58.1

Warianty tytułu

PL

Wielkoobszarowa koncepcja krajobrazowa ferme ornée - nowe ustalenia do badań krajobrazu kulturowego Wilanowa

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

The landscape of Wilanów is usually perceived from the point of view of its baroque residence as its dominant architectural feature. But the generations of owners from the turn of the 18th and 19th centuries also exerted major influence upon its formation, by introducing the ornamental farm (ferme ornée) inspired by its English models. Their interventions mainly concerned the construction of formal and functional relations between the Wilanów residence and the grange, the village and its affiliate premises. They were perceived by their contemporaries as pioneering works on Polish territory. Unfortunately, the landscape relationships developed as their result are largely illegible today. However, due to great artistic value and significance for the development of Wilanów’s cultural landscape identity, their remaining relics should be duly taken into account in local planning. The research undertaken by the author concerned the central part of the Wilanów Estate, with the royal residence located in the middle, covering the area from the Vistula River in the east to the Warsaw Escarpment and the residences located on it in the west, Natolin and Powsinkowskie Lake in the south and Sielanka Lake and Morysin with its fields in the north. The research consisted of: recognition of the state of research in the field of the ferme-ornée phenomenon and the landscape of Wilanów in the literature on the subject, establishing, on the basis of the literature, the definition of a ferme-ornée and a set of features specific to this form of spatial development, archival research, recognizing the historical principles of shaping the Wilanów landscape in terms of the presence of elements representative of ferme-ornée, field work aimed at determining the current state of preservation of elements of the Wilanów fermeornée. The research is summarized by conclusions, emphasizing the need to protect the existing relics.

PL

Krajobraz Wilanowa zazwyczaj postrzegany jest przez pryzmat barokowej rezydencji, stanowiącej jego architektoniczną dominantę. Ale również pokolenia właścicieli z końca XVIII w. i 1. połowy wieku XIX miały ogromny wpływ na jego kształtowanie, wdrażając inspirowany wzorcami angielskimi model ferme ornée (ornamental farm). Ich działania dotyczyły głównie budowania formalnych i funkcjonalnych relacji pomiędzy wilanowską rezydencją a folwarkiem, wsią oraz obiektami filialnymi. Przez współczesnych były uważane za pionierskie na ziemiach polskich. Powstałe w ich wyniku obiekty i powiązania przestrzenne są w znacznej mierze już dziś nieczytelne. Z uwagi na ich ogromną wartość artystyczną i znaczenie dla budowania tożsamości krajobrazu kulturowego Wilanowa ich relikty powinny być uwzględniane w lokalnych działaniach ochronnych i planistycznych. Przeprowadzone przez autorkę badania dotyczyły centralnego fragmentu klucza wilanowskiego, z usytuowaną pośrodku rezydencją królewską, obejmującego obszar od Wisły na wschodzie po skarpę warszawską i leżące na jej koronie rezydencje na zachodzie, Natolin i Jezioro Powsinkowskie na południu i Jezioro Sielanka oraz Morysin wraz z sąsiadującymi z nim polami uprawnymi na północy i polegały na: rozpoznaniu stanu badań w zakresie zjawiska ferme-ornée i krajobrazu Wilanowa w literaturze przedmiotu, ustaleniu na podstawie literatury przedmiotu definicji ferme-ornée oraz zespołu cech właściwych dla tej formy zagospodarowania przestrzeni, kwerendzie archiwalnej, rozpoznaniu historycznych zasad kształtowania krajobrazu wilanowskiego pod kątem obecności elementów reprezentatywnych dla ferme-ornée, pracach terenowych mających na celu określenie obecnego stanu zachowania elementów wilanowskiej ferme-ornée. Badania podsumowano wnioskami, kładąc nacisk na potrzebę ochrony zachowanych reliktów.

Słowa kluczowe

EN

Wilanów; cultural landscape; ornamental farm; ferme ornée

PL

Wilanów; krajobraz kulturowy; zjawisko ferme-ornée

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
• Czasopismo: Architektura Krajobrazu
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 1
• Strony: 32--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz., rys.

Twórcy

autor

Sikora D.

• Katedra Sztuki Krajobrazu, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Bibliografia

• 1. Barlow Rogers E., 2001. Landscape design. A cultural and architectural history. Harry N. Abrams, Inc., New York.
• 2. Böhm A., Zachariasz A., 2000. Architektura krajobrazu i sztuka ogrodowa. Ilustrowany słownik angielsko-polski. Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa.
• 3. Czartoryska I., 1808. Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów. Drukiem Wilhelma Bogumiła Korna, Wrocław.
• 4. Fijałkowski W., 1973. Wilanów. PWN Warszawa.
• 5. Giżycki F.K., 1827. O przyozdobieniu siedlisk wiejskich, t. 2, t. 3. Warszawa.
• 6. Hobhouse P., 2005. Historia ogrodów. Arkady, Warszawa.
• 7. Jagielska E., Sikora D., 2015. Układ ruralistyczny dawnej wsi Wilanów wraz z krajobrazem kulturowym rezydencji wilanowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa. Materiał niepublikowany, dostępny w archiwach Muzeum Pałac Wilanowie i Stołecznego Konserwatora Zabytków.
• 8. Kaczyńska M., 2011. Wpływ założenia pałacowo-ogrodowego w Wilanowie i jego założeń filialnych na przemiany krajobrazu. Wydawnictwo Sztuka Ogrodu Sztuka Krajobrazu, Warszawa.
• 9. Lorenz S., 1948. Natolin. Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa.
• 10. Majdecki L., 1981. Historia ogrodów. PWN Warszawa.
• 11. Mitkowska A., Siewniak M., 1998. Tezaurus sztuki ogrodowej. Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa.
• 12. Polanowska J., 2009. Stanisław Kostka Potocki (1755-1821). Twórczość architekta amatora, przedstawiciela neoklasycyzmu i nurtu picturesque. Instytut Sztuki PAN, Warszawa.
• 13. Sikora D., Hanaka A., 2005. Opinia dotycząca postulowanych granic wpisu założenia wilanowskiego do rejestru zabytków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. Materiał niepublikowany, dostępny w archiwach Muzeum Pałac Wilanowie i Stołecznego Konserwatora Zabytków.
• 14. Sikora D., 2013. Rozwój i przemiany układu przestrzennego założenia pałacowo-ogrodowego w Ursynowie [w:] Służew i jego kościół. Parafia rzymskokatolicka św. Katarzyny, Warszawa.
• 15. Sikora D., 2017. Krajobraz kulturowy rezydencji wilanowskiej i powiązanego z nią układu ruralistycznego historycznej wsi Wilanów, Narodowy Instytut Dziedzictwa. Materiał niepublikowany, dostępny w archiwach Muzeum Pałacu Jana III Sobieskiego w Wilanowie i Wojewódzkiego Mazowieckiego Konserwatora Zabytków.
• 16. Smoleńska B.,1979. Z dziejów dóbr wilanowskich w XVI-XVIII w., Rocznik Warszawski II, t. XV, 289-320.
• 17. Strumiłło J., 1820. Ogrody Północne, Wilno.
• 18. Szafrańska M., 1998. Ogród polski w XIX wieku, Antologia tekstów. Studia i materiały. Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa.
• 19. Szpanowski P. (2015). Warstwy krajobrazu klucza wilanowskiego. Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa.
• 20. Wołoszyn W., 2006. Przedmowa [w:] W. Wołoszyn (red.), Krajobraz kulturowy - cechy, walory, ochrona. Zakład Ochrony Środowiska UMCS, Lublin, 7-8.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).