Rola zieleni w dawnych azylach dla psychicznie chorych i jej współczesne adaptacje na przykładzie pruskich prowincjalnych zakładów leczniczo-opiekuńczych

• Autorzy: Bręczewska-Kulesza Daria

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK70GREENERY

Warianty tytułu

EN

Role of greenery in former asylums for the mentally Ill and Its contemporary adaptations based on the example of Prussian provincial treatment and care facilities

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Jednym z ważnych elementów terapii dla psychicznie i nerwowo chorych stosowanej przez alienistów w XIX w. były praca i odpoczynek na świeżym powietrzu, w harmonijnie skomponowanych ogrodach i parkach. Nic więc dziwnego, że duże, zielone przestrzenie szybko stały się jedną z charakterystycznych cech zakładów psychiatrycznych. Ważnym powodem podjęcia niniejszego tematu było zwrócenie uwagi na tę ciekawą, ale mało znaną grupę zabytków, w których zarówno odpowiednio zaprojektowana architektura, jak i zieleń służyły medycynie. Parki i ogrody dawnych azylów nadal odgrywają ważną rolę. Mają znaczenie zarówno ze względów medycznych i rekreacyjnych dla pacjentów szpitali, jak i dla mieszkańców pobliskich osiedli, są istotnym składnikiem ekosystemów. Specyfika tej interesującej grupy zabytków ściśle skorelowanych z zielenią może być pomocna w projektowaniu nowych szpitali dla osób chorych psychicznie i nerwowo.

EN

Outdoor work and leisure in harmoniously designed gardens and parks was a major element of therapy for the mentally ill used by alienists in the nineteenth century. It is no wonder than that large, green spaces quickly became a distinctive trait of psychiatric facilities. Attracting attention to this interesting but little-known group of heritage sites, in which both suitable designed architecture and greenery served medicine, was an important reason behind engaging in this study. The parks and gardens of old asylums still play an important role. They are significant to hospital patients and the residents of nearby housing complexes both for medicinal and recreational considerations, and are essential elements of ecosystems. The specificity of this interesting group of heritage sites that are closely correlated with greenery can be of aid in the design of new hospitals for persons with psychiatric and psychological disorders.

Słowa kluczowe

PL

ogrody historyczne; szpitale psychiatryczne; rewaloryzacja; adaptacja

EN

historical gardens; psychiatric hospitals; restoration; adaptation

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 70
• Strony: 101--116
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Bręczewska-Kulesza Daria

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Bydgoskiej

• https://orcid.org//0000-0002-9281-0312

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. AMEOS Klinikum Ueckermünde. Lenné Peter Joseph, Lengerich, Garten und Parkanlagen der zweiten Westfälischen Heil- und Pflegeanstalt, Entwurf 1863, SPSG, GK II (I)3525 (kopia planu).
• Opracowania / Secondary sources
• 2. Bręczewska-Kulesza Daria, Architektura w służbie medycyny. Ewolucja układów architektoniczno-urbanistycznych szpitali dla psychicznie chorych na przykładzie pruskich prowincjalnych zakładów leczniczo-opiekuńczych z XIX i początku XX stulecia, Bydgoszcz 2020.
• 3. Bręczewska-Kulesza Daria, Na styku medycyny, architektury i teatru – sale rozrywkowo-teatralne w zakładach dla psychicznie chorych na Pomorzu i w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX w., „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 59.
• 4. Bręczewska-Kulesza Daria, The role of gardens in the 19th century asylums for the mentally and neurotically ill. The theory and practice by the example of the Prussian asylums in the former Province of Posen, E3S Web Conf. 2018, vol. 49.
• 5. Deutsche Heil- und Pflegeanstalten für psychisch Kranke in Wort und Bild, red. Johannes Bresler, Halle a. Saale 1911, t. 1, 2.
• 6. Die Entwicklung des Irrenwesens in der Stadt Berlin, [w:] Deutsche Heil- und Pflegeanstalten für psychisch Kranke in Wort und Bild, red. Johannes Bresler, Halle a. Saale 1911, t. 2.
• 7. Funk Adolf, Irren-Anstalten, [w:] Handbuch der Architektur, red. Josef Durm, Darmstadt 1891, t. 4, cz. 5, z. 2.
• 8. Götz Aly, Obciążeni „Eutanazją” w nazistowskich Niemczech, tłum. Viktor Grotowicz, Wołowiec 2015. Hoffmann Ludwig, Irrenhaus, Berlin-Buch, [w:] Neubauten der Stadt Berlin, 1908, t. 7.
• 9. Irren-Heil-Anstalt, Owinsk, [w:] Bauausführungen des preußischen Staats, Berlin 1836, t. 2.
• 10. Kearns Robin, Milligan Christine, Placing therapeutic landscape as theoretical development in Health & Place, „Health & Place” 2020, vol. 61.
• 11. Reil Johann Christian, Rhapsodieen über die Anwendung der psychischen Curmethode auf Geisteszerrüttungen, Halle 1803.
• 12. Roller Christian Friedrich Wilhelm, Die Irrenanstaltnach allen ihren Beziehungen, Karlsruhe 1831.
• 13. Shorter Edward L., Historia psychiatrii. Od zakładu dla obłąkanych po erę prozacu, Warszawa 2005.
• 14. Staniewska Anna, Obłędne Ogrody. Terapeutyczne właściwości krajobrazu jako podstawa kompozycji zespołów szpitali psychiatrycznych XIX i na początku XX wieku, Kraków 2020.
• 15. Staniewska Anna, Ogrody szpitali psychiatrycznych z przełomu XIX i XX wieku – reinterpretacja, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2018, nr 53.
• 16. Wielgus Krzysztof, Środulska-Wielgus Jadwiga, Konserwacja założeń zieleni Twierdzy Kraków. Zarys problematyki, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, nr 62.
• Publikacje prasowe / Press publications
• 17. Förster Ludwig, Über den Bau und Organisation der Irrenanstalten, „Allgemeine Bauzeitung” 1855, 8.
• 18. Pamiętnik XXX-lecia Dziekanki, krajowego zakładu psychiatrycznego pod Gnieznem, „Nowiny Psychiatryczne” 1925, nr II.
• Projekty / Projects
• 19. Gilmore Renata, „Projekt techniczny rewaloryzacji zabytkowego pocysterskiego parku w Owińskach”, Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Nie-widomych im. Synów Pułku w Owińskach, Poznań 2004.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 20. Die Vision: Weltkulturerbe Lengerich Die LWL-Klinik Lengerich war in diesem Jahr Gastgeber für ein außergewöhnliches Kunstprojekt, https://www.agn.de/projekt/ansicht/lwl-klinik-lengerichhttps://www.lwl-pfle-gezentrum-lengerich.de/de/Unser-Haus (dostęp: 20 III 2021).
• 21. https://msit.gov.pl/pl/aktualnosci/5963,Konkurs-Polska-Pieknieje-7-cudow-Funduszy-Europejskich-rozstrzygniety.html (dostęp: 2 III 2021).
• 22. Ogród zmysłów w Owińskach, https://majawogrodzie.tvn.pl/333,Ogrod-zmyslow-w-Owinskach-odc-604,odcinek.html (dostęp: 10 III 2021).
• 23. Parkanlagen der LWL-Klinik Lengerich, „LWL-Geodaten-Kultur URL”, https://www.lwl.org/geodatenkultur/objekt/252585 (dostęp: 20 III 2021).
• 24. Rohde Michael, Wolschke-Bulmahn Joachim, Gärten der Heil- und Pflegeanstalten im 19. Jahrhundert Gartenkunst im Dienste der Krankenpflege, „Unimagazin
• 25. Gesundheit mit System” 2004, 3/4, a. 46–49, https://www.uni-hannover.de/fileadmin/luh/content/alumni/unimagazin/2004_gesund/04_3_4_46_49_wolschk.pdf (dostęp: 29 III 2021).
• 26. Wachsende Zustimmung und Begeisterung. Land-schaftskunstprojekt „Die Vision: Weltkulturerbe Lengerich” ist abgeschlossen, „Offensive Lengerich”, https://www.offensive-lengerich.de/de/projekte/die-vision-weltkulturerbe-lengerich/ (dostęp: 14 VIII 2021).
• 27. Wichniewicz Rafał, Park „Dziekanki” do rewitalizacji, https://www.gniezno24.com/gospodarka/item/22383-park-dziekanki-do-rewitalizacji (dostęp: 10 IV 2021).