Żyć w intelektualnej aktywności : o profesorze Zdzisławie Liberze

• Autorzy: Stasiewicz-Jasiukowa I.

Warianty tytułu

EN

A life of intellectual activeness. Professor Zdzisław Libera (1913-1998)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W końcu lipca 1998 r„ gdy zastanawiałam się, od czego zacząć artykuł o Profesorze Zdzisławie Liberze, którego portret chciałam nakreślić - w miarę moich możliwości-jak najwierniej, otrzymałam od Jego Małżonki, p. Heleny Liberowej, świeżo opublikowaną monografię pióra Profesora o ulicy Królewskiej1. Ten piękny tekst, odznaczający się głęboką, wszechstronną erudycją i umiłowaniem Warszawy - rodzinnego miasta Autora, jest dedykowany znakomitemu varsavianiście - Juliuszowi Wiktorowi Gomulickiemu, zaprzyjaźnionemu od lat ze Zdzisławem Liberą, Monografia ta, moim zdaniem, znacznie bardziej niż inne publikacje Profesora odzwierciedla typ Jego osobowości i to właśnie zadecydowało, że postanowiłam przybliżyć czytelnikom jej treść, która przy tym zainteresuje z pewnością historyków różnych dyscyplin, tyle tu bowiem prawdziwych perełek informacyjnych. Studium o ulicy Królewskiej jest również bliskie mojemu sercu z tej przyczyny, że miałam rzadką okazję być świadkiem dojrzewania w myślach i ucieleśniania w słowach tego tekstu o jednej z głównych ulic Warszawy. W ciągu ostatniego roku, a może nawet i dwóch lat, nie zdarzyło się na żadnym z towarzyskich spotkań z Państwem Liberami, ażeby w rozmowie Profesora z moim Mężem Jerzym Jasiukiem, rozmiłowanym także w zabytkach Warszawy, nie pojawił się temat ulicy Królewskiej. Zdzisław Libera mówił, że chciałby, aby ta ulica miała swoją monografię podobną do napisanej przed laty o ulicy Marszałkowskiej przez Stanisława Herbsta2, którego jako uczonego i kolegę cenił Profesor wysoko. Życzliwy stosunek do kolegów ze środowisk naukowych, literackich i artystycznych był - chcę to podkreślić - piękną cechą Jego osobowości. Szczerze mówiąc, nie przypominam sobie, ażeby o kimkolwiek i kiedykolwiek mówił źle; co najwyżej anonimowo krytykował pewne postawy obce Mu psychicznie. Po tej dygresji, istotnej w szkicowaniu portretu Profesora, powracam do tekstu o ulicy Królewskiej. Jeden z biograficznych wątków, który zapamiętałam z rozmów podwieczorkowych, nie pojawił się w opublikowanym tekście. Przypomnę go więc. Był to fragment rozmowy o Ogrodzie Saskim, związanym wszak nierozłącznie z ulicą Królewską. Zdzisław Libera w latach dziecinnych wraz ze swoim bratem bawił się często właśnie w Ogrodzie Saskim pod opieką babci. Atrakcją było wówczas znajdujące się w Ogrodzie stoisko z kefirem z firmy Klaudii Sigaliny, której zakład kefirowy znajdował się na Królewskiej pod numerem 31. Pod numerem 27, naprzeciw Ogrodu Saskiego, mieszkał od urodzenia do 1940 r. Zdzisław Libera; jest to zresztą jedyna wzmianka autobiograficzna w całej publikacji. Dowiadujemy się natomiast wiele o najbliższych i dalszych sąsiadach. Autor nie ogranicza się bowiem do topografii, do opisu wyglądu ulicy w różnych okresach historycznych, poczynając od XVIII stulecia, lecz zagląda do poszczególnych domów i mieszkań, ukazując nieznane często lub mało znane szczegóły z życia wybitnych przedstawicieli świata nauki, literatury, techniki, gospodarki i polityki. Monografia ta jest kopalnią wiedzy o historii miasta w bardzo szerokim przekroju historycznym i tematycznym. Historyka nauki, oświaty i szeroko rozumianej kultury zainteresuje np. niewątpliwie opowieść o kamienicy na rogu Królewskiej i Marszałkowskiej, gdzie w końcu XIX w. i w początkach XX stulecia mieściła się jedna z najlepszych ówczesnych prywatnych szkół dla dziewcząt, tj. pensja Jadwigi Sikorskiej. Wykładali tu wówczas wybitni uczeni, jak Władysław Smoleński - autor znakomitego dzieła Przewrót umysłowy w Polsce XVIII wieku', Bronisław Chlebowski -historyk literatury polskiej, redaktor Słownika geograficznego Królestwa Polskiego', Ignacy Dąbrowski - literat, autor głośnych wtedy powieści Helka i Śmierć. Dużą uwagę zwracano tu na języki obce, na lekcjach robót ręcznych czytano Pana Tadeusza i gawędy Syrokomli. Do szkoły tej uczęszczały między innymi Maria Skłodowska, Iza Moszczeńska i Karolina Beylin. W 1918 r. przekazano szkołę władzom pruskim i przekształcono w Gimnazjum Królowej Jadwigi, zaś Jadwiga Sikorska została jego dyrektorką. Przy ulicy Królewskiej 27 (w tej samej kamienicy, gdzie spędził dzieciństwo i młodość Zdzisław Libera) mieszkał Ludwik Fryde, wybitny krytyk literacki, którego m.in. odwiedzał Gustaw Herling Grudziński. W kamienicy przy Królewskiej 37mieszkała od roku 1871 Jadwiga Łuszczewska-Deotyma. W jej salonie literackim bywali nie tylko znani przedstawiciele świata literackiego, jak np. Artur Oppman czy Hipolit Stemborowicz, lecz także wybitni historycy, tj. Tadeusz Korzon, Stanisław Kętrzyński i Aleksander Kraushar. Badaczy polskiego Oświecenia zainteresuje zapewne informacja o kamienicy przy Królewskiej 35, gdzie mieszkał Adam Smoliński, posiadający ostatni portret pośmiertny Stanisława Augusta Poniatowskiego3. Historykom techniki przypomina Zdzisław Libera, że ważną datą w dziejach ulicy Królewskiej był rok 1866, kiedy to w grudniu oddano do publicznego użytku „żelazną drogę konną czyli tramwaj konny". „[...] Długość trasy wynosiła około 6 km i przebiegała od Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego ulicą Marszałkowską, Królewską, Krakowskim Przedmieściem, przez Most Kierbedzia do Dworca Wschodniego (Terespolskiego), z trzema odnogami: 1. do Dworca Wileńskiego (Petersburskiego) i ulicą Wileńską do rogatek wileńskich; 2. do wybrzeża Wisły przy moście Kierbedzia [...] oraz 3. od rogu Marszałkowskiej i Królewskiej do Placu Grzybowskiego..."4. Sześćdziesiąt lat wcześniej, w roku 1806, również przy ulicy Królewskiej, w ogrodzie na tyłach Pałacu Bielińskich, opadł balon, którym wystartował ponoć z ulicy Foksal Jordaki Kuparenko. Pisząc o ulicy Królewskiej opowiada Zdzisław Libera co najmniej o kilkudziesięciu, a - być może - i o większej liczbie wybitnych postaci związanych z kamienicami tej tak interesującej historycznie warszawskiej ulicy - poczynając od Kazimierza Władysława Wójcickiego (1807 -1879) i hrabiego Leona Łubieńskiego (1812 - 1860) - jednego z redaktorów „Biblioteki Warszawskiej", kończąc zaś na zapisie dziejów z czasów Powstania Warszawskiego. Ożywiając w wyobraźni dzisiejszych czytelników dawnych mieszkańców ulicy Królewskiej, nie zapomniał Zdzisław Libera o barwnej postaci Lucyny Ćwierciakiewiczowej, autorce słynnej książki kucharskiej: 365 obiadów, lokatorce kamienicy pod numerem 3. Profesor Libera przywołał tu wspomnienia Józefa Galewskiego5, ,,[...]który zapamiętał jej olbrzymią tuszę (ważyła ponoć około 200 kilogramów) i sposób, w jaki schodziła ze schodów i w jaki ją wnoszono na górę. [...] Ćwierciakiewiczowa schodziła ze schodów tyłem, stopień po stopniu, co trwało pół godziny. Gdy wracała do domu wnoszono ją na specjalnym krześle [...] i trzeba było do tego dwóch silnych ludzi..."6.

EN

The article attempts to portray the person of Professor Zdzisław Libera, seen through his intellectual background, his multi-faceted research work, his teaching, and his activity in scholarly institutions. Zdzisław Libera belonged to a generation of scholars with very broad intellectual interests and he did not retsrict himself to some narrow area of research which could have limited his intellectual horizons. In this he followed his masters, Professor Tadeusz Kotarbiński, Józef Ujejski, Julian Krzyżanowski and Wacław Borowy. Although as a historian of literature and culture Zdzisław Libera had a special regard for the "siecle des Lumieres" and devoted most of his publications to that period, he also included the literature of the 19th and 20th centuries in his scope of interest, especially the works of Romanticist poets and Realist prose-wrietrs. Apart from belle-lettres, Professor Libera took an interest in the problems of science, philosophy, sociology and art. He was indeed a historian of culture who would enage in wide-ranging comparative research. He insisted on thoroughness in approaching the objects of his studies: be it literary work or cultural phenomena, and tried to link them with the realities of political, social and economic life; he presented specific Polish problems against the background of general Eureopean phenomena. The number of publications by Zdzisław Libera runs well into the hundreds, and all of the publications give testimony to the rich personality and the intellectual class of their author. Professor Zdzisław Libera never had any difficulties in choosing between his research work and his teaching. He was always strongly in favour of combining the two, as is the case of university professors. He was also very active as member of learned societies in Poland and abroad. Among the functions that he held, Professor Libera felt especially honoured to chair the Adam Mickiewicz Literary Society. He sat on Councils and Committees of the Polish Academy of Sciences, was a member of the Warsaw Learned Society, as well as of learned societies abroad, such as the Société Française d'Etude du XVIIII siecle and Société Européenne de la Cuture. He was editor-in-chief of the interdisciplinary journal "Wiek Oświecenia" [The Age of Enlightenment], published on an annual bais by the University of Warsaw. His intellectual activeness and active participation in research and cultural life were a hallmark of Professor Zdzisław Libera. Above all, however, he was a teacher, a man who has educated several generations of students of Polish literature and culture.

Słowa kluczowe

PL

historia literatury; filozofia; Oświecenie

EN

history of literature; philosophy; Enlightenment

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 1998
• Tom: R. 43, nr 3/4
• Strony: 7--30
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz.

Twórcy

autor

Stasiewicz-Jasiukowa I.

• Warszawa