Rekonstrukcja ewolucji układu przestrzennego średniowiecznego miasta i portu Szczecin

• Autorzy: Krośnicka K. A.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc160401

Warianty tytułu

EN

Reconstruction of the spatial evolution of the medieval city and port of Szczecin

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Praca rekonstruuje ewolucję układu osadniczego Szczecina w okresie od połowy VIII w. do początku XIV w., w oparciu o interpretację dostępnej literatury naukowej dotyczącej historii i archeologii Szczecina oraz metodę analizy planistycznej. Bardzo istotnym elementem opisu struktury urbanistycznej wczesnośredniowiecznego Szczecina było określenie roli i położenia portu. W wyniku analizy zmian układu przestrzennego miasta w omawianym okresie wyłoniono sześć kolejnych etapów jego rozwoju: 1. Osada otwarta na Wzgórzu Zamkowym i jej przystań (2. poł. VIII w.– 2. poł. IX w.), 2. Gród i przystań grodu (2. poł. IX w.–2. poł. X w.), 3. Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy: gród, podgrodzie i port podgrodzia (2. poł. X w.–poł. XII w.), 4. Ośrodek wczesnomiejski: gród, podgrodzie słowiańskie i port podgrodzia, podgrodzie niemieckie i Havening, osady otwarte (2. poł. XII w.–koniec 1. ćw. XIII w.), 5. Średniowieczne miasto podwójne: „dolne miasto”, „górne miasto” (koniec 1. ćw. XIII w.–8. dekada XIII w.), 6. Proces wykształcania się miasta średniowiecznego (8. dekada XIII w.–koniec 1. ćw. XIV w.). Rozwój Szczecina w okresie wczesnośredniowiecznym i średniowiecznym odbywał się skokowo, poprzez przyłączanie kolejnych, autonomicznych funkcjonalnie i zorganizowanych przestrzennie osad. Tak przebiegający proces wzrostu miasta, polegający na istnieniu miast „podwójnych i wielokrotnych”, stanowić może ciekawą alternatywę dla rozwoju współczesnych aglomeracji, borykających się na co dzień ze zjawiskiem „urban sprawl”. Przedstawiona koncepcja w wielu miejscach bazuje na przypuszczeniach wynikających z logiki procesów osiedleńczych znanych z urbanistyki. Dlatego też do chwili zweryfikowania jej za pomocą nowych dowodów archeologicznych należy ją traktować jako hipotezę badawczą.

EN

The paper reconstructs the evolution of the urban growth of Szczecin between half of the 8th century and the beginning of the 14th century, basing on the interpretation of the available scientific literature on history and archeology of Szczecin, and on the method of planning analysis. A very important element of the description of urban structure of the early medieval Szczecin was a determination of the role and location of the port. The analysis of changes in the spatial layout of the city in the mentioned period allowed us to define the six successive stages of its development: 1. The open settlement on the Castle Hill and its’ haven (the 2nd half of the 8th century–the 2nd half of the 9th century), 2. The gord and its haven (the 2nd half of the 9th century–the 2nd half of the 10th century), 3. The early medieval urban complex: the gord, the slavic borough and its port (the 2nd half of the 10th century–half of the 12th century), 4. Town­like urban complex: the gord, the slavic borough and its port, German borough and its port Havening, open settlements (the 2nd half of the 12th century–the end of the first quarter of the 13th century), 5. The double city: “Lower town”, and “Upper town” (the end of the first quarter of the 13th century–the 8th decade of the 13th century), 6. The formation of the medieval city (8th decade of the 13th century–the end of the first quarter of the 14th century). The early medieval Szczecin was not growing simply in a linear manner, but it was developing in a step­wise manner, by attaching new, already spatially organized settlements. Such a model of an urban growth, consisting of the existence of “double” or even “multiple” cities, can be an interesting alternative for the development of contemporary urban areas, which are struggling with the phenomenon of “urban sprawl”. The presented concept is basing in many places on assumptions, resulting from logic of the settlement process, known from urban planning theory. Therefore, this work should be regarded as a research hypothesis, until finding new archaeological evidences will give a chance for its verification.

Słowa kluczowe

PL

Szczecin; miasto wczesnośredniowieczne; port wczesnośredniowieczny; dynamika rozwoju miasta; miasta wielokrotne

EN

Szczecin; early medieval city; early medieval port; dynamics of urban growth; multiple cities

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2016
• Tom: Nr 4 (48)
• Strony: 3--22
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., il.

Twórcy

autor

Krośnicka K. A.

• Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej/Faculty of Architecture, Gdansk University of Technology

Bibliografia

• [1] Filipowiak W., Labuda G. (red.), Dzieje Szczecina, T. 1: Pradzieje Szczecina, PWN, Warszawa–Poznań 1983.
• [2] Labuda G. (red.), Dzieje Szczecina, T. 2: Wiek X–1805, PWN, Warszawa–Poznań 1985.
• [3] Piskorski J.M., Pomorze plemienne. Historia, archeologia, językoznawstwo, Wydawnictwo SORUS, Poznań–Szczecin 2002.
• [4] Leciejewicz L., Główne fazy rozwoju Szczecina we wczesnym średniowieczu w świetle badań na Wzgórzu Zamkowym, [w:] E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (red.), Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983, 285–288.
• [5] Zaremba P., Orlińska H., Urbanistyczny rozwój Szczecina, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1965.
• [6] Kowalska A.B., Dworaczyk M., Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa, 2011.
• [7] Kozińska B., Katalog planów miasta Szczecina: 1590–1944, Archiwum Państwowe w Szczecinie, Szczecin 1989.
• [8] Borówka R.K., Wolny B., Próba rekonstrukcji topografii Starego Miasta w Szczecinie, [w:] A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2011, 28–39.
• [9] Słowiński S., Kilka uwag na temat wczesnośredniowiecznych obwałowań Szczecina, [w:] M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Szczecin–Wrocław 2006, 83–90.
• [10] Dworaczyk M., Zarys dziejów wczesnośredniowiecznego Szczecina, [w:] A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2011, 9–14.
• [11] Kowalska A.B., Szczecin we wczesnym średniowieczu z perspektywy archeologii, [w:] A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2011, 357–371.
• [12] Łosiński W., Pomorze Zachodnie we wczesnym średniowieczu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań 2008.
• [13] Dworaczyk M., Początki zasiedlenia na terenie obecnego Podzamcza, [w:] M. Dworaczyk, A. Kowalska, M. Rulewicz, Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wschodnia część suburbium, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Szczecin 2003, 269–272.
• [14] Dworaczyk M., Kowalska A.B., Organizacja przestrzenna zabudowy, [w:] A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2011, 199–215.
• [15] Chłopocka H., Leciejewicz L., Wieczorowski T., Okres wczesnofeudalny do roku 1237, [w:] G. Labuda (red.), Dzieje Szczecina. T. 2: Wiek X–1805, PWN, Warszawa–Poznań 1985, 39–45.
• [16] Leciejewicz L., Wieczorowski T., Wczesne średniowiecze do czasu ukształtowania się miasta, [w:] W. Filipowiak, G. Labuda (red.), Dzieje Szczecina. T. 1: Pradzieje Szczecina, PWN, Warszawa–Poznań 1983, 521–610.
• [17] Wachowiak B., Port średniowiecznego Szczecina, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław 1955.
• [18] Dworaczyk M., Organizacja przestrzenna wschodniej części suburbium. Umocnienia obronne, [w:] M. Dworaczyk, A. Kowalska, M. Rulewicz, Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wschodnia część suburbium, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Szczecin 2003, 288–294.
• [19] Filipowiak W., Wolin und Szczecin. Hafen und Topographie der Mittelalterlicher Stadt, [w:] J. Bill, B.L. Clausen (ed.), Maritime Topography and the Medieval Towns, Studies in Archeology and History, vol. 4, Publications from the National Museum (PNM), København 1999, 61–70.
• [20] Kowalska A.B., Zabudowa mieszkalno­gospodarcza, [w:] A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2011, 163–197.
• [21] Kowalska A.B., Życie codzienne mieszkańców wczesnośredniowiecznego Szczecina w świetle źródeł archeologicznych, [w:] A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum, FNP, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2011, 217–342.
• [22] Rębkowski M., Pierwsze lokacje miast w Księstwie Zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kołobrzeg 2001.
• [23] Lesiński H., Rozdrobnienie feudalne 1237–1478, [w:] G. Labuda (red.), Dzieje Szczecina. T. 2: Wiek X–1805, PWN, Warszawa–Poznań 1985, 78–80.
• [24] Blaschke K., Die Stellung der Vorstadt im Gefüge der mittelalterlichen Stadt, [w:] P. Johanek, Stadtgrundriss und Stadtentwicklung. Forschungen zur Entstehung mitteleuropäischer Städte, Köln 1997, 172–192.
• [25] Lemcke H., Fredrich C., Die älteren Stettiner Straßennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung, Leon Gauniers Buchhandlung, Stettin 1926.
• [26] Słoń M., Miasta podwójne i wielokrotne w średniowiecznej Europie, FNP, Wrocław 2010.
• [27] Piekalski J., Od Kolonii do Krakowa. Przemiana topografii wczesnych miast, Wydawnictwo Sudety, Wrocław 1999.
• [28] Krabath S., Piekalski J., Wachowski K. (red.), Ulica, plac i cmentarz w publicznej przestrzeni średniowiecznego i nowożytnego miasta Europy Środkowej/Strasse, Platz und Friedhof in dem öffentlichen Raum der Mittelalterlichen Stadt Mitteleuropas, Wratislavia Antiqua, 13, Wrocław 2011.
• [29] Piekalski J., Policentryczne struktury protomiast Europy Środkowo­Wschodniej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2015, R. 63, Nr 2, 201–217.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).