Nagrobek Stanisława Staszica a polityka wizerunkowa Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk

• Autorzy: Getka-Kenig Mikołaj

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.21.017.14178

Warianty tytułu

EN

Stanisław Staszic’s tombstone and the image-building policy of the Warsaw Society of Friends of Sciences

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The article is devoted to the artistic setting of Stanisław Staszic’s (1755-1826) burial place, for which his main heir, the Warsaw Royal Society of the Friends of Sciences (TKWPN), was responsible. The inspiration to raise this topic was the discovery of two previously unknown Jakub Tatarkiewicz’s designs of Staszic’s unrealized neoclassical tombstone in the collections of the Central Archives of Historical Records in Warsaw (AGAD). However, the projects were never commissioned by TKWPN but were the sculptor’s proposal. By analysing the relationship between these artistic projects and the initiatives concerning Staszic’s tomb which stemmed directly from the Society (a big raw stone as memorial), the article highlights the problem of TKWPN’s participation in creating the posthumous cult of its long-time president and most important benefactor. The TKWPN’s seemingly paradoxical reluctance to glorify Staszic by means of traditional (artistic) forms of commemoration can be interpreter as a logical action calculated to benefit the Society’s image. Therefore, focusing on this single aspect of the posthumous cult of Staszic, directly related to the TKWPN, this article refers to the image-building policy of this institution, and thus to the ways of building its social status. At the same time, it tackles the issue of the prestige of science and scientific patronage as a new (from the early 19th-century perspective) form of public merit.

Słowa kluczowe

PL

Staszic Stanisław; Warszawa; pomnik; nagrobek; upamiętnienie; elita; towarzystwa naukowe

EN

Staszic Stanisław; Warsaw; memorial; tombstone; commemoration; elite; learned society

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2021
• Tom: T. 66, nr 3
• Strony: 31--49
• Opis fizyczny: Bibliogr. 48 poz., faks., fot.

Twórcy

autor

Getka-Kenig Mikołaj

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

• https://orcid.org/0000-0002-1180-064X

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], zesp. Towarzystwo Królewskie Warszawskie Przyjaciół Nauk, sygn. 45, 56, 64.
• Źródła drukowane
• Aigner P., Budownictwo wiejskie z cegły glino-suszonej z plantami chałup wiejskich stosowne do gospodarstwa narodowego, Warszawa 1791.
• Albertrandi J., O muzach, „Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 1, 1802, s. 168-219.
• Dunin-Borkowski S., Podróż do Włoch w latach 1815 i 1816, Warszawa 1820.
• „Gazeta Warszawska” nr 98, 20 VI 1825 r.
• Grzymała A., Głos, [w:] Zbiór mów na obchodzie pogrzebowym X. Stanisława Staszica, Warszawa 1826, s. 21-31.
• Koźmian K., Pamiętniki, t. 2, Wrocław 1972.
• „Kurier Warszawski” nr 19, 22 I 1826 r.
• „Kurier Warszawski” nr 22, 26 I 1826 r.
• Leszczyński J.N., Elegija na zgon JW. Stanisław Staszica, ministra stanu prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Warszawa 1826.
• Niemcewicz J.U., Obraz życia i czynów Stanisława Staszica, „Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 20, 1828, s. 43-60.
• Pancer F., Myśli o piękności w Architekturze (Dokończenie), „Pamiętnik Warszawski Umiejętności Czystych i Stosowanych” t. 3, 1829, s. 97-114, 225-238.
• Potocki S.K., O sztuce u dawnych, czyli Winkelman polski, t. 1, Warszawa 1815.
• Sierakowski S., Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania, t. 1, Kraków 1812.
• Skarbek F., Mowa [...] na pogrzebie ś. p. Ministra Stanu Stanisława Staszica w kościele bielańskim miana, [w:] Zbiór mów na obchodzie pogrzebowym X. Stanisława Staszica, Warszawa 1826, s. 1-21.
• Staszic S., Krótki rys życia mego, [w:] S. Staszic, Pisma filozoficzne i społeczne, t. 1, oprac. B. Suchodolski, Warszawa 1954, s. 3-6.
• Staszic S., Pochwała Stanisława Potockiego, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 18, 1825, s. 84-134.
• Staszic S., Testament, [w:] Zawadzki W., Stanisław Staszic: szkic biograficzny, Lwów 1860, s. 107-111.
• Szweykowski W., Kazanie, [w:] Zbiór mów na obchodzie pogrzebowym X. Stanisława Staszica, Warszawa 1826, s. 6-21.
• Ustawy Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk, Warszawa 1814.
• Wójcicki K.W., Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, t. 3, Warszawa 1858.
• Wójcicki K.W., Typowe postacie i okolice dawnej Warszawy, „Biblioteka Warszawska” t. 4, 1876, s. 315-348.
• Literatura przedmiotu
• Barnett Deusner M., The Impossible Exedra. Engineering Contemplation and Convivality in Turn-of-the-Century America, [w:] Housing the New Romans. Architectural Reception and Classical Style in the Modern World, red. K. von Stackelberg, E. Macaulay-Lewis, Oxford 2017, s. 153-189, DOI 10.1093/acprof:oso/9780190272333.003.0006.
• Bartnicka K., Polskie szkolnictwo artystyczne na przełomie XVIII i XIX w.: 1764-1831, Wrocław 1971.
• Gajewski M., Metzell (Mecel) Ludwik Chrystian h. Trójgwiazd (1769-1848), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław 1975, s. 473-474.
• Gajewski M., Urządzenia komunalne Warszawy: zarys historyczny, Warszawa 1979.
• Gawarecki H., O dawnym Lublinie: szkice z przeszłości miasta, Lublin 1974.
• Getka-Kenig M., Wystawy sztuk pięknych w Warszawie jako narzędzie polityki artystycznej władz Królestwa Polskiego w latach 1815-1830, „Folia Historiae Artium” t. 16, 2018, s. 63-78.
• Główka J., Dzieje pomnika Stanisława Staszica w Kielcach, „Zeszyty Staszicowskie” t. 3, 2002, s. 237-251.
• Grześkowiak-Krwawicz A., O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego, Warszawa 2000.
• Jabłońska-Deptuła E., Przystosowanie i opór. Zakony męskie w Królestwie Kongresowym, Warszawa 1983.
• Jakubowski K., Stanisław Staszic jako geolog: refleksje rocznicowe, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 22, 1977, nr 2, s. 333-340.
• Janowski M., Narodziny inteligencji 1750-1831, Warszawa 2008.
• Jedlicki J., Szlachta, [w:] Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1979, s. 27-56.
• Johns Ch.M.J., Ecclesiastical Politics and Papal Tombs: Antonio Canova’s Monuments to Clement XIV and Clement XIII, „The Sculpture Journal” t. 2, 1998, s. 58-71, DOI 10.3828/sj.1998.2.1.8.
• Kotkowska-Bareja H., Pomnik Kopernika, Warszawa 1973.
• Kozakiewicz S., Malarstwo warszawskie na tle przemian gospodarczych, społecznych i politycznych w Królestwie Polskim (1815-1830), „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 14, 1952, nr 2, s. 33-61.
• Kraushar A., Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800-1832: monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych. Ks. 3, Czasy Królestwa Kongresowego: czterolecie przedostatnie, 1824-1828, t. 3, Kraków 1905.
• Łopaciński H., Grób Staszyca na Bielanach pod Warszawą (z powodu 80-tej rocznicy śmierci), „Nasz Kraj” t. 2, 1906, nr 5, s. 27-30.
• Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Warszawa 1953.
• Mikocka-Rachubowa K., Rzeźba włoska w Polsce około 1770-1830. Katalog, Warszawa 2016.
• Mościcki H., Pozgonna cześć dla księcia Józefa (pogrzeb - pomniki - pieśń i legenda), Warszawa [1922].
• Polanowska J., Ogród w Warklanach - dzieło właściciela Michała Jana Borcha i architekta Vincenza de Mazottiego, „Biuletyn Historii Sztuki” t. 74, 2012, nr 3-4, s. 551-599.
• Rudkowski T.M., Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Panteon Polski, Wrocław 2006.
• Stanisław Staszic i jego dzieło, red. J. Topolski, Poznań 1978.
• Szacka B., Stanisław Staszic, Warszawa 1966, s. 477-498.
• Tatarkiewicz W., Rzeźbiarz polskiego klasycyzmu, [w:] idem, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku: architektura i rzeźba, Warszawa 1966.
• Wesołowski A., Nieśmiertelny i dobroczynny. Historyczne badanie genezy i charakteru sławy Stanisława Staszica, „Kwartalnik Historyczny” t. 125, 2018, nr 1, s. 29-63, DOI 10.12775/KH.2018.125.1.02.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021)