Przebudowa kościoła w Domachowie według projektu Lucjana Michałowskiego jako przykład działań konserwatorskich z okresu międzywojennego

• Autorzy: Tejszerska Anna

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK74REMODELING

Warianty tytułu

EN

Remodeling of the church in Domachowo to the design of Lucjan Michałowski as an example of interwar-period conservation measures

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Przedmiotem artykułu jest rozbudowa drewnianego, zabytkowego kościoła w Domachowie dokonana na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku pod kierunkiem poznańskiego architekta Lucjana Michałowskiego i nadzorem konserwatorskim Nikodema Pajzderskiego. Badania oparto na analizie dokumentacji archiwalnej pozyskanej z państwowych i niepublicznych zbiorów, z których najistotniejszy jest udostępniony autorowi dorobek architekta przechowany przez jego potomków. Poza techniczną dokumentacją projektową i budowlaną interesujące źródło stanowi korespondencja architekta z proboszczem domachowskiej parafii. Badania prowadzą do rozstrzygnięcia kwestii spornych, weryfikacji niedoprecyzowanych bądź rozbieżnych opinii, stanowią przyczynek do poznania historii przekształceń obiektu. Ważnym elementem opracowania jest prezentacja rozbudowy kościoła w Domachowie na tle kształtowania się polskiej teorii konserwatorskiej w dwudziestoleciu międzywojennym.

EN

The subject of this article is the extension of the wooden historical church in Domachowo carried out in the late 1920s and early 1930s under the direction of Poznań architect Lucjan Michałowski and the conservation supervision of Nikodem Pajzderski. The research was based on an analysis of archival documentation obtained from state and non-state collections, the most significant of which is the architect’s legacy made available to the author and stored by his descendants. In addition to the technical design and construction documentation, the correspondence between the architect and the parish priest of the Domachowo parish is an interesting source. The research leads to the settlement of disputed issues, the verification of vague or divergent opinions, and contributes to the knowledge of the history of the building’s transformation. An important element of the study is the presentation of the extension of the church in Domachowo on the background of the formation of Polish conservation theory in the interwar period.

Słowa kluczowe

PL

kościół w Domachowie; Lucjan Michałowski; Nikodem Pajzderski; drewniana architektura sakralna; konserwacja zabytków w dwudziestoleciu międzywojennym

EN

church in Domachowo; Lucjan Michałowski; Nikodem Pajzderski; wooden religious architecture; monument conservation in the interwar period

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 74
• Strony: 36--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 51 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Tejszerska Anna

• Wydział Nauk Przyrodniczych i Technicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000-0001-7872-4496

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP)
• 1. Acta visitationum:
• 2. sygn. AV 4, 1610, 1619, Wizytacja kościołów miasta Poznania i archidiakonatu śremskiego przez Gaspara Hapa. k. 55–55v.
• 3. sygn. AV 16, 1667, Wizytacja dekanatu śremskiego i krobskiego, k. 76–78v.
• 4. sygn. AV 32, 1777–1778, Wizytacja archidiakonatu śremskiego, s. 342–344.
• 5. sygn. AV 38, 1797, Descriptiovisitatio particularis ecclesiarum dioccessis Posnaniensis per Decanatus, k. 48.
• Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP)
• 6. Domachowo – kościół parafialny, sygn. 53/905/133.
• 7. Karte von Doamchowo Dorf im Domaine Amte und Krei se Kroeben, sygn. 53/291/0/-/Rej. Pozn. II/337
• 8. Powiększenie kościoła katolickiego w Domachowie, sygn. 53/1042/0/-/5030.
• Archiwum Parafii Domachowo (APD)
• 9. Michałowski Lucjan, Listy do Proboszcza, Poznań: 19.01.1928; 28.11.1928; 2.11.1929.
• 10. Michałowski Lucjan, „Obliczenie miejsc”, Poznań 19.01.1928.
• 11. Opis poświęcenia kościoła parafialnego w Domachowie, mps/rps.
• Zbiory Prywatne Piotra Michałowskiego (ZPPM)
• 12. Ludwiczak Jan ks., list 14.01.1928.
• 13. Michałowski Lucjan, szkice listów do ks. Proboszcza 30.11.1927; 19.01.1928; 16.03.1928; 27.05.1930.
• 14. Michałowski Lucjan, rysunki „na powiększenie i wyposażenie kościoła w Domachowie”.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 15. Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce, z. 4a, Kościoły w Wielkopolsce XVI wieku, red. Ryszard Brykowski, oprac. Mateusz Pawlaczyk, Wrocław 1985.
• 16. „Kronika Parafii pw. św. Michała Archanioła w Domachowie”, Parafia Domachowo.
• 17. „Pan Przemysław Michałowski, historyk sztuki” – wywiad, mps w Instytucie Historii Sztuki UAM.
• 18. Rejestr zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego, oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa 2022.
• 19. Rocznik Archidiecezyj Gnieźnieńskiej i Poznańskiej, Poznań 1929.
• Opracowania / Secondary sources
• 20. Białłowicz-Krygierowa Zofia, Powiat gostyński, seria: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie, red. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 4, Warszawa 1961.
• 21. Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
• 22. Cybichowski Stefan, Konserwacja zabytków kościelnych oraz przebudowa i budowa kościołów, „Orędownik Kościelny dla Diecezji Chełmińskiej” 1928, nr 2.
• 23. Czubiński Jacek, Wawelski spór Stanisława Tomkowicza z Adolfem Szyszko-Bohuszem, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2013, nr 36.
• 24. Dettloff Paweł, Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918–1930. Teoria i praktyka, Kraków 2006.
• 25. Jankowski Aleksander, Kościoły drewniane o zdwojonej konstrukcji ścian w Wielkopolsce, Bydgoszcz 2009.
• 26. Jankowski Aleksander, Problemy interpretacji źródeł do dziejów budownictwa w Wielkopolsce w świetle najnowszych badań kościołów drewnianych z XVII–XVIII w.,
• 27. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2007, nr 2.
• 28. Kohte Julius, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 3, Berlin 1895.
• 29. Kopera Feliks, Ze wspomnień konserwatora, „Ochrona Zabytków” 1949, nr 2.
• 30. Kornecki Marian, Drewniana architektura sakralna w Polsce. Zagadnienie typów i form regionalnych w rozwoju historycznym, „Ochrona Zabytków” 1992, t. XLV, nr 1–2.
• 31. Kornecki Marian, Drewniane kościoły w Polsce i problem ich ochrony. Znaczenie – zagrożenie – perspektywy zachowania, [w:] Ars sacra et restauratio, red. Jerzy Kowalczyk, Warszawa 1992.
• 32. Korytkowski Joanne, Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis, Gniesnae 1888.
• 33. Łukaszewicz Józef, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 2, Poznań 1859.
• 34. Mikrut Agata, Sikorski Krystian, Przyczynek do badań nad historią konserwacji zabytków w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, nr 62.
• 35. Muczkowski Józef, Ochrona zabytków, Kraków 1914.
• 36. Pajzderski Nikodem, Budownictwo drewniane w Polsce. Dokończenie, „Literatura i Sztuka” 1911, nr 11.
• 37. Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Miłośników Ojczystych Zabytków w Krakowie w dniach 3 i 4 lipca 1911 roku, Kraków 1912.
• 38. Różański Artur, Jurek Tomasz, Marciniak Piotr, Łobodzińska Patrycja, Schaaf Ulrich, Wooden sacra architecture in Greater Poland. An interdisciplinary case study of the church in Domachowo, „Archaeologia Historica Polona” 2020, nr 28.
• 39. Ruszczyk Grażyna, Drewniane kościoły w Polsce 1918–1939. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2001.
• 40. Stefanowski Maryan, Przewodnik Duszpasterza. W sprawie odbudowy zrujnowanych przez wojnę świątyń, „Wiadomości Archidyecezyalne Warszawskie” 1916, nr 5.
• 41. Szabłowski Jerzy, Dzieje inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce: w dwudziestą rocznicę Centralnego Biura Inwentaryzacji Zabytków Sztuki, „Ochrona Zabytków” 1949, nr 2.
• 42. Szmygin Bogusław, Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2000.
• 43. Tomkowicz Stanisław, Znaczenie i zadania inwentaryzacji zabytków w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, z. 1–4, cz. 2.
• 44. Wojciechowski Jarosław, Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy, restauracji i konserwacji zabytków sztuki w latach 1919—1929, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, z. 1–4, cz. 2.
• 45. Wojciechowski Jarosław, Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, z. 1–4, cz. 1.
• 46. „Zabytki Wielkopolskie”, Poznań: z. 1–2, 1912–1913, tekst Pajzderski Nikodem; z. 3–5, 1915–1917, tekst Ulatowski Kazimierz.
• Dokumentacja / Documentation
• 47. Klyszcz Bożena, „Dokumentacja powykonawcza prac konserwatorskich dotyczących XVIII w. polichromii na deskowaniu ścian prezbiterium oraz nawy – kościół pw. św. Michała Archanioła w Domachowie, gmina Krobia”, Kraków 2001, mps, Parafia Domachowo.
• 48. Michałowski Lucjan, „Kosztorys na powiększenie kościoła katolickiego w Domachowie pow. Gostyński”, mps/rps, Poznań 13.12.1928, ZPPM.
• 49. Nawrocki Władysław, „Rozliczenie wykonanych prac przy powiększeniu kościoła katolickiego w Domachowie, które nie były uwzględnione w kosztorysie”, mps/rps, Gostyń 27 XI 1930, Parafia Domachowo.
• 50. Polichromja – Zakłady Artystyczne Witrażów, Malarstwa Kościelnego i Dekoracyjnego w Poznaniu, „Obliczenie”, 10.12.1930, Parafia Domachowo.
• 51. Polska Agencja Telegraficzna, Wydział Ogłoszeń, „Rachunek nr 7904/29”, Parafia Domachowo.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).