Polskie nazwiska pochodzące z nazewnictwa substancji chemicznych (część 2)

• Autorzy: Buszewski Bogusław , Chojnacka Katarzyna , Górecki Henryk , Dobrzański Zbigniew , Opaliński Sebastian

Identyfikatory

DOI

10.53584/WIADCHEM.2025.11.2

Warianty tytułu

EN

Polish surnames derived from chemical substance names (part 2)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Part 1 discusses Polish surnames derived from chemical elements. This section analyzes the etymology and statistics of Polish surnames derived from the names of substrates, chemical products, and raw materials. Three national surname databases were used for this purpose: the PESEL surname registry, the online dictionary of Polish surnames (ISNP), the online surname database ActaFlow, and two foreign surname databases: Forebears and Geogen. The large dictionary of the Polish language (PAN) and other source materials, including chemical literature, were also used. Forty five names were subjected to final analysis: Amon, Boraks, Blacha, Brąz, Bursztyn, Diament, Dym, Farba, Gaz, Gips, Glina, Glinka, Granit, Guma, Jantar, Kauczuk, Kreda, Kruszec, Kryształ, Kwas, Krzemień, Metal, Metan, Mosiądz, Para, Piasek, Popiół, Potaż, Ropa, Rubin, Ruda, Saletra, Sadza, Smog, Smoła, Soda, Sól, Stal, Surowiec, Wapno, Węgiel, Woda, Zasada, Żwir, Żywica. Among the 45 surnames presented as basic (primary), the most numerous in Poland is the surname Surowiec (aprox. 5.0 thousand people), while abroad it is Amon (76.7 thousand people). Most derived surnames come from: Glinka, Kwas, Potaż, Ruda, Saletra, Stal, Sól, Wapno. It turned out that among the chemical-sounding Polish surnames, not all of them have a chemical origin. Six surnames are in the process of disappearing, their number is very low (max. 10 people), and these are: Amon, Boraks, Farba, Gips, Granit, Kauczuk. Two other surnames (Sadza and Zasada) have no chemical etymology at all. Over the one-generation time horizon (2003-2025), the overall population of users of the analyzed surnames decreased by an average of 3.86%. In the opinion of the authors of the work, the most original Polish surnames derived from chemical names are: Diament, Gips, Guma, Kruszec, Ropa, Rubin, Mosiądz, Soda, Żywica. Abroad, many Polish surnames (derived from chemical names) denote either a female or male name. These include: Amon, Diament, Gips, Jantar, Metal, Para, Rubin, Ruda, Soda, Stal, Woda. Among Polish primary surnames, those with (physico)chemical names do not appear in the databases: Amber, Amoniak, Boksyt, Dynamit, Ciecz, Cynober, Galena, Gaz, Koks, Kwarc, Lakier, Lód, Metal, Metan, Minerał, Nawóz, Osad, Paliwo, Plastik, Płyn, Rdza, Stop, Szkło, Torf.

Słowa kluczowe

PL

nazwy chemiczne; nazwiska polskie; etymologia; onomastyka

EN

chemical names; Polish surnames; etymology; onomastics

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Chemiczne
• Czasopismo: Wiadomości Chemiczne
• Rocznik: 2025
• Tom: [Z] 79, 11-12
• Strony: 899--922
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., tab.

Twórcy

autor

Buszewski Bogusław

• Kujawsko–Pomorskie Centrum Naukowo–Technologiczne sp. z o.o. im. prof. Jana Czochralskiego w Toruniu, ul. Zygmunta Krasińskiego 4/4A, 87–100 Toruń
• Interdyscyplinarne Centrum Ekotechnologii, Politechnika Poznańska, Pl. Marii Skłodowskiej-Curie 5, 60-965 Poznań

• https://orcid.org/0000-0002-5482-7500

autor

Chojnacka Katarzyna

• Politechnika Wrocławska, Wydział Chemiczny, Katedra Zaawansowanych Technologii Materiałowych, ul. Smoluchowskiego 25, 50–372 Wrocław

• https://orcid.org/0000-0001-6897-9882

autor

Górecki Henryk

• Politechnika Wrocławska, Wydział Chemiczny, Katedra Zaawansowanych Technologii Materiałowych, ul. Smoluchowskiego 25, 50–372 Wrocław

autor

Dobrzański Zbigniew

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu Zwierząt, ul. Chełmońskiego 38C, 51–630 Wrocław

• https://orcid.org/0009-0009-7593-1866

autor

Opaliński Sebastian

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu Zwierząt, ul. Chełmońskiego 38C, 51–630 Wrocław

• https://orcid.org/0000-0003-3669-5994

Bibliografia

• [1] B. Buszewski, K. Chojnacka, H. Górecki, Z. Dobrzański, S. Opaliński. Polskie nazwiska wywodzące się z nazw substancji chemicznych (część 1). Wiad. Chem. (in press).
• [2] Nazwiska występujące w rejestrze PESEL - Dane Otwarte 2025, Ministerstwo Cyfryzacji, Warszawa (stan na 22. 01. 2025).
• [3] Internetowy Słownik Nazwisk Polskich (ISNP). Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 2025.
• [4] Z. Bronk. Agencja Informatyczna Acta Flow. Nazwiska Polskie, Rozkład występowania nazwisk w powiatach. Gdańsk 2002.
• [5] Forebears: Names & Genealogy Resources, internetowa platforma genealogiczna, Dubai ZEA, 2012-2022.
• [6] C. Stöpel - Geogen (Surname Mapping), Ludwigsfelde, Deutschland 2005-2025.
• [7] Wielki Słownik Języka Polskiego PAN (red. P. Żmigrodzki). Wyd. IJP PAN Kraków (wersja elektroniczna) https://Wielki słownik języka polskiego PAN (WSJP PAN).
• [8] S. Urbańczyk (red.). Słownik staropolski. T. 1-11, Wyd. Instytut Języka Polskiego PAN, Warszawa - Kraków 1953-2002.
• [9] Google tłumacz, https://translate.google.com/?sl=pl&tl=ar&op=tran.
• [10] IUPAC. Compendium of Chemical Terminology (“Gold Book”), 2 ed. Online ver., last update 2024. IUPAC, Research Triangle Park, USA 2024.
• [11] S. B. Linde Słownik języka polskiego. T. 1-6, Wyd. Drukarnia XX Pijarów, Warszawa 1807- 1814.
• [12] W. Boryś. Etymologiczny słownik języka polskiego. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005. [13] M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, K. Mrowcewicz. Słownik polszczyzny XVI wieku. t. 1-39, Instytut Badań Literackich PAN, Wrocław - Warszawa 1966-2021.
• [14] G. Knapiusz. Thesaurus polono-latino-graeceus. Wyd. II, Kraków 1643.
• [15] W. Doroszewski (red.). Słownik języka polskiego. T. 1-11. Wyd. Wiedza Powszechna oraz PWN, Warszawa 1958-1969.
• [16] W. M. Haynes (red.). CRC Handbook of Chemistry and Physics, 105 ed. CRC Press, Boca Raton, USA 2024.
• [17] W. Gruszczyński (red. nauk.). Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII wieku. Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 2010.
• [18] B. Dunaj (red.). Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2023.
• [19] F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1-5, Wyd. Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 1952-1982.
• [20] A. Bańkowski. Etymologiczny słownik języka polskiego. T. 1 i 2, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000.
• [21] A. Zdanowicz. i in. Słownik języka polskiego. Cz. I i II, Wyd. M. Orgelbrand, Wilno 1861.
• [22] W. A. Deer, R. A. Howie, J. Zussman. Rock-Forming Minerals, Vol. 5B: Non-silicates. Ed. Longman, London 1996.
• [23] ÚNMZ. ČSN/ 72 1425-1:2016 (EN 459-1) Vápno pro stavební účely - Vápno stavební - Část 1: Definice, požadavky a kritéria shody . Ed. ÚNMZ, Praha 2016.
• [24] European Commission. European Union Risk Assessment Report: Coal-Tar Pitch, High Temperature (CAS 65996-93-2). Institute for Health and Consumer Protection, European Chemicals Bureau, Luxembourg 2008.
• [25] IUPAC. Nomenclature of Organic Chemistry), online update 2021. Ed. Royal Society of Chemistry, Cambridge UK 2021.
• [26] J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedzwiecki (red.). Słownik języka polskiego. T. 1-8. Warszawa 1900-1927.
• [27] K. Rymut. Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny. Wyd. IJP PAN, Kraków 2001.
• [28] W. Witkiewicz, A. Kowalczyk, Z. Dobrzański (red.). Etymologia nazwisk polskich wywodzących się z terminologii biologiczno-medycznej. Monografia, Wyd. UPWr, Wrocław 2025 (in press).
• [29] Populationof.net. https://www.populationof.net/pl/poland/.