Utracone dziedzictwo – historyczna zabudowa Zaleszczyk w świetle inwentarzy miasta z końca XVIII wieku

• Autorzy: Ślusarek Krzysztof

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK72LOST

Warianty tytułu

EN

Lost heritage: historical development of Zaleszczyki in the light of town Inventories from the late eighteenth century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule podjęto próbę odtworzenia zabudowy Zaleszczyk, powstałej po założeniu miasta w połowie XVIII stulecia. Opierając się na inwentarzach miasta z lat 1783 i 1791, umiejscowiono na planie i opisano powstałe w tym czasie budowle publiczne, m.in.: ratusz, odwach, siedzibę urzędu cyrkularnego, oraz gospodarcze: fabrykę sukienniczą, browar, gorzelnię, woskobojnię i młyn. Szczególnie interesujący był ratusz, dwukondygnacyjna budowla na planie kwadratu, która pełniła zarówno funkcje użytkowe (lokale handlowe), jak i reprezentacyjne (najbardziej okazały budynek w obrębie rynku). W artykule scharakteryzowano również miejską zabudowę mieszkaniową. Rekonstrukcja historycznej zabudowy Zaleszczyk jest o tyle istotna, że w wyniku I wojny światowej i działalności władz sowieckich po II wojnie światowej większość obiektów zbudowanych w drugiej połowie XVIII wieku zniknęła z krajobrazu miasta.

EN

This paper presents an attempt to reconstruct the development of Zaleszczyki that was built in the first decades after the town’s founding in the mideighteenth century. Based on the town’s inventories from 1783 and 1791, public buildings—including the town hall, guardhouse and circuit administration office, as well as industrial and commercial ones: a broadcloth factory, brewery, distillery, wax workshop and mill—that built at the time were described and located on the town’s plan. The town’s residential development was also characterized. The reconstruction of Zaleszczyki’s historical development is essential as due to the Frist World War and the Soviet government’s actions, most of its buildings to be built in the late eighteenth century were completely destroyed and disappeared from the town’s landscape after the Second World War.

Słowa kluczowe

PL

Zaleszczyki; inwentarz ekonomiczny; zabudowa; ratusz

EN

Zaleszczyki; economic inventorie; building; town hall

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 72
• Strony: 48--61
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Ślusarek Krzysztof

• Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego

• https://orcid.org/0000-0002-2387-649X

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie
• 2. fond 19: Metryka józefińska, o. 10, spr. 137
• 3. fond 134: Kolekcja dokumentów dotyczących majątków szlacheckich z terytorium ruskiego, wołyńskiego, podolskiego i innych województw, o. 2, spr. 48
• 4. fond 146: Namiestnictwo Galicyjskie, o. 78. spr. 1, 378; o. 88. spr. 183; o. 18. spr. 1248
• 5. fond 159: C.k. Galicyjska Prokuratura Skarbowa we Lwowie, o. 9. spr. 903
• 6. fond 165: Wydział Krajowy we Lwowie, o. 12. spr. 4 Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka im. Wasyla Stefanyka
• 7. f. 141: Rękopisy Aleksandra Czołowskiego, o. 1. spr. 2429
• Teksty źródłowe / Source texts
• 8. Bigo Józef, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicji, Wielkim Księstwie Krakowskim i Księstwie Bukowińskim, Lwów 1914.
• 9. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 15: Województwo tarnopolskie, Warszawa 1923.
• 10. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim, Lwów 1868.
• Opracowania / Secondary sources
• 11. Aftanazy Roman, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 9: Województwo podolskie, Wrocław 1996.
• 12. Dolatowski Jakub, Zakusov Mykola, Prokopìv Andrij, Bruniccy w Podhorcach koło Stryja, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 2017, vol. 65.
• 13. Dolinovskyi Volodymyr, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, red. K. Ślusarek, t. 11: Jagielnica i Jezupol, Kraków 2019.
• 14. Grzesiowska-Skowrońska Janina, Polski Meran. Zaleszczyki naszego wieku, „Cracovia–Leopolis” 2002, nr 1 (29).
• 15. Jewuła Łukasz, Galicyjskie miasta i miasteczka oraz ich mieszkańcy w latach 1772–1848, Kraków 2013.
• 16. Jewuła Łukasz, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, red.
• 17. Krzysztof Ślusarek, t. 27: Leszniów, Mielnica, Uście Biskupie i Zaleszczyki, Kraków 2020.
• 18. Kamińska-Kwak Jolanta, „Wakacje, ach wakacje!”. Turystyka letniskowo-uzdrowiskowa w województwie lwowskim w drugiej połowie lat 30. XX wieku, [w:] Galicyjskie drogi i bezdroża. Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania, red. Sabina Rejman, Rzeszów 2018.
• 19. Kriegseisen Wojciech, Johann Jakob Scheidemantel (1734–1777), Internetowy Polski Słownik Biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/johann-jakob-scheidemantel.
• 20. Lepucki Henryk, Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772–1790, Lwów 1938.
• 21. Nicieja Stanisław, Kresowa Atlantyda: historia i mitologia miast kresowych, t. 3: Zaleszczyki, Kosów, Chodorów, Kałusz oraz Abacja, Opole 2013.
• 22. Schneider Ludwig, Das Kolonisationwerk Josefs II in Galizien, Poznań 1939.
• 23. Schwartz Józef, Zaleszczyki i okolica. Przewodnik krajoznawczy, Tarnopol 1931.
• 24. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Bronisław Chlebowski, t. 14, Warszawa 1895.
• 25. Sukertowa Emilia, Zaleszczyki, „Ziemia”, R. XI, nr 20 z 15 października 1926.
• 26. Szegda Maria, Zaleszczyki. „Polski Meran” XX-lecia międzywojennego, [w:] Uzdrowiska w procesie modernizacji (XIX–XX wiek), red. Bożena Płonka-Syroka, Lidia Czyż, Andrzej Syroka, Katarzyna Sudoł, Wrocław 2014.
• 27. Ślusarek Krzysztof, Miasta i miasteczka wschodniej części Galicji pod koniec XVIII wieku, t. 4: Typologia funkcjonalna miast Galicji, Kraków–Lwów 2020.
• 28. Ślusarek Krzysztof, Ziemiaństwo a rozwój gospodarczy Galicji w 2. połowie XVIII i na początku XIX wieku, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku”, t. 8, red. Wiesław Puś, Jarosław Kita, Łódź 2010.
• 29. Ślusarek Krzysztof, Dolinovskyi Volodymyr, Inwentarze ekonomiczne z przełomu XVIII i XIX wieku jako źródło do odtworzenia infrastruktury budowlanej miast, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2021, nr 67.
• 30. Turnau Elżbieta, Zaleszczyccy baronowie, „Cracovia-Leopolis” 2002, nr 1 (29).
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 31. https://fotopolska.eu/1554184,foto.html (dostęp: 4 II 2022).
• 32. https://polona.pl/item/zaleszczyki-kosciol-katolicki,Nz-cyNDI1NTc/0/#info:metadata (dostęp: 2 II 2022).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).