Łąki w krajobrazie rolniczym Płaskowyżu Proszowickiego (Wyżyna Małopolska)

Kotańska, M.; Towpasz, K.; Wójcik, T.; Mitka, J.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Łąki w krajobrazie rolniczym Płaskowyżu Proszowickiego (Wyżyna Małopolska)

Autorzy

Kotańska M. , Towpasz K. , Wójcik T. , Mitka J.

Identyfikatory

Warianty tytułu

Meadows in an agricultural landscape of The Proszowice Plateau (Małopolska Upland)

Języki publikacji

Abstrakty

W prawie bezleśnym krajobrazie rolniczym Płaskowyżu Proszowickiego łąki stanowią jego ważny i cenny element. Dominują w szerokich dolinach Szreniawy i Nidzicy, porastają podnóża i zbocza neolitycznych kurhanów oraz średniowiecznego grodziska w Stradowie. Obecne są też w dolinie Wisły. Rozległy, zajmujący 770 km2 Płaskowyż Proszowicki, będący subregionem Niecki Nidziańskiej, ze względu na sprzyjające warunki przyrodnicze oraz intensywne użytkowanie od neolitu, jest typowym obszarem rolniczym. W latach 1997-2000 w tym słabo poznanym fitosocjologicznie terenie, przeprowadzono badania szaty roślinnej, które potem były kontynuowane. W artykule przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w zbiorowiskach łąkowych i szuwarowych. Stosując metodę Braun-Blanqueta wykonano 1600 zdjęć fitosocjologicznych. Uzyskane dane przeanalizowano metodami numerycznymi i statystycznymi. Stwierdzono, że występowanie muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) i łąk wilgotnych (zwłaszcza ze związku Calthion) jest charakterystycznym rysem szaty roślinnej Płaskowyżu Proszowickiego. W zbiorowiskach tych rosną gatunki rzadko występujące w innych regionach kraju a ich rozmieszczenie przestrzenne, związane z rozmaitymi formami terenu i zróżnicowanym podłożem, wpływa znacznie na heterogeniczność krajobrazu, w którym aż 80% terenu pokrywają pola uprawne. W grupie łąk kośnych i szuwarów wyróżniono 32 zespoły i 4 zbiorowiska roślinne. Na podstawie analizy zdjęć fitosocjologicznych z fitocenoz 5 głównych zespołów stwierdzono istotne statystycznie zależności między liczbą gatunków a wilgotnością gleby, nachyleniem zboczy, użytkowaniem i typem łąki. Najbogatsze w gatunki okazały się fitocenozy rosnące na lekko nachylonych zboczach, na glebach świeżych. Szczególnie wyraźnie zaznaczył się wpływ użytkowania na bogactwo gatunkowe płatów użytkowanych w porównaniu z płatami porzuconymi.

In strongly deforested landscape of the Proszowice Plateau, in 80% covered by arable lands, meadows form an important and valuable element. They dominate in extended valleys of the Szreniawa and Nidzica rivers, where occupied bottoms and slopes of the Neolithic tomb mounds (barrows), and wide area of the Medieval settlement in Stradów. They are also present in the Vistula River valley. Due to the favourable natural conditions and intensive land management since the Neolithic, the vast 770-km2 area of the Proszowice Plateau, i.e. a subregion of the Nida Basin, is a typical agricultural area. In 1997-2000, investigations of the vegetation cover were carried out and later continued in this region, which is still poorly explored in terms of phytosociology. This article presents results of research conducted in meadow and swamp communities. 1600 phytosociological releves were taken with the use of the Braun-Blanquet method the data obtained were analysed with multivariate and statistical methods. It was found that the occurrence of xerothermic grasslands (Festuco-Brometea) and wet meadows (particularly from the alliance Calthion) is a characteristic feature of the vegetation cover in the Proszowice Plateau. These communities comprise species that are rare in other regions of the country, and their spatial distribution associated with various terrain forms and diverse substrates exerts a substantial effect on the heterogeneity of the landscape. In the groups of meadows and rushes, 32 associations and 4 plant communities were distinguished. Based on the phytosociological releves from the phytocoenoses of five main associations, statistically significant relationships were found between the number of species and soil moisture, slope inclination, and the meadow management and type. Phytocoenoses growing on slightly inclined slopes and fresh soils exhibited the highest species richness. Particularly evident was the influence of the type of land management on the species richness in managed patches, compared with the abandoned land.

Słowa kluczowe

krajobraz rolniczy metoda Braun-Blanqueta łąki i szuwary warunki środowiskowe użytkowanie bogactwo gatunkowe zróżnicowanie zbiorowisk

agricultural landscape Braun-Blanquet method meadows and rushes site conditions management species richness community diversity

Wydawca

Bydgoskie Towarzystwo Naukowe

Czasopismo

Ekologia i Technika

Rocznik

2015

Tom

R. 23, nr 4

Strony

183--192

Opis fizyczny

Bibliogr. 49 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kotańska M.

Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Biologii Środowiska, 35-601 Rzeszów, ul. Zelwerowicza 4

autor

Towpasz K.

Uniwersytet Jagielloński, Zakład Ekologii Roślin, 31-512 Kraków, ul. Lubicz 46

autor

Wójcik T.

Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Nauk Przyrodniczych, 35-326 Rzeszów, ul. Cicha 2A

autor

Mitka J.

Uniwersytet Jagielloński, Ogród Botaniczny, 31-501 Kraków, ul. Kopernika 27

Bibliografia

1. Babczyńska-Sendek B. 2009. Significance of protection of the meadow and grassland communities for maintenance the floristic diversity in the area of the south-eastern Silesian Upland (Poland). Biodiversity Research and Conservation 13: 49-60.
2. Braun-Blanąuet J. 1964. Planzensoziologie. Grundzuge der Vegetationskunde 3. Springer Verlag, Wien.
3. Burel F., Baudry J., Butet A., Clergeau R, Deletre Y., Le Coeur D., Dubs F., Morvan N., Palllat G., Petit S., Thenail C., Brunel E., Lefeuwe J-C. 1998. Comparative biodiversity along a gradient of agricultural landscapes. Acta Oecologica 19(1): 47-60.
4. Cabaj W., Nowak W.A. 1986. Rzeźba Niecki Nidziańskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej PAN 14: 119-209.
5. Dubiel E. 2000. Historia badań i zmiany we florze roślin naczyniowych Puszczy Niepolomickiej. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 56(1): 36-54.
6. Dubiel E., Stachurska A., Gawroński S. 1999. Nieleśne zbiorowiska roślinne Magurskiego Parku Narodowego (Beskid Niski). Prace Botaniczne 33:1-60.
7. Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Sorus, Poznań-Kraków.
8. Gould W. A., Walker M. D. 1999. Plant communities and landscape diversity along a Canadien Arctic river. IAVS: Opulus Press Uppsala: 537-548.
9. Grime P. 1973. Competitive exclusion in herbaceous vegetation. Naturę 242: 344-347.
10. Grzelak M., Bocian T. 2006. Zróżnicowanie geobotaniczne zbiorowisk seminaturalnych doliny Noteci Bystrej oraz ich rola w krajobrazie. Annales sect. E, Vol. LXI: 257-266.
11. Hill M. O., Gauch A. G. 1980. Detrend correspondence analysis, an improved ordination technique. Vegetatio 42: 47-58.
12. Kondracki J. 2007. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
13. Kornaś J. 1983. Man's impact upon the flora and vegetation in Central Europe. In: Holzner, U.J.A. Werger, Ikusima I. (eds.). Man's impact on vegetation. W. Junk, The Hague, Boston, London: 277-280.
14. Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia roślin. PWN, Warszawa.
15. Kotańska M., Langer M., Szczepanowicz B. (msk). Dokumentacja opisowa i analityczna genetycznych jednostek glebowych z Płaskowyżu Proszowickiego.
16. Kotańska M., Mitka J., Towpasz T., Trzcińska-Tacik H. (msk). Uwarunkowania różnorodności zbiorowisk roślinnych w krajobrazie rolniczym. Załącznik do Raportu Końcowego Grantu KBN 6PO-4FO2313.
17. Kotańska M., Towpasz K., Mitka J. 2000. Xerothermic grassland: habitat island in an agricultural landscape. Proceedings IAVS Symposium, Opulus Press, Uppsala, 144-147.
18. Kotańska M., Towpasz K., Trzcińska-Tacik H., Mitka J. 2001. Vegetation cover in an ancient agricultural landscape: The Proszowice Plateau (Southern Poland) as a case-study. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 70(4): 313-322.
19. Kruk J., Sarunas M., Aleksandrowicz S. W., Śnieżko Z. 1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archeologiczne i paleogeogegraficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Instytut Archeologii i Etnografii PAN, Kraków.
20. Kryszak A. 2001. Różnorodność florystyczna ze¬społów łąk i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheretea w Wielkopolsce w aspekcie ich wartości gospodarczej. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, Rozprawy Naukowe, z. 314: 1-182.
21. Kryszak A., Grynia M. 1999. Zmiany różnorodności florystycznej w obrębie zbiorowisk łąkowych Pradoliny Warty w gminie Kramsk. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 197 Agricultura (75): 197-202.
22. Kucharski L. 1999. Szata roślinna łąk Polski środkowej i jej zmiany w XX stuleciu. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
23. Loster S. 1991. Różnorodność florystyczna w krajobrazie rolniczym i znaczenie dla niej naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk wyspowych. Fragmenta Floristica Geobotanica 36(2): 427-457.
24. Mannion A. M. 2001. Zmiany środowiska Ziemi. PWN, Warszawa.
25. Matuszkiewicz W. 1974. Teoretyczno-metodyczne podstawy badań roślinności jako elementu krajobrazu i obiektu użytkowania rekreacyjnego. Wiadomości Ekologiczne 20(1): 3-13.
26. Matuszkiewicz W. 2007. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
27. Michalcova D., Chytry M., Pechanec V., HajekO., Jogepier J.W., Danihelka J., Grulich V., Śumberova K., Preislerova Z., Ghisla A., Bacaro G., Zeleny D. 2014. High Plant Diversity of Grasslands in a Landscape Context: A Comparison of Contrasting Regions in Central Europe. Folia Geobotanica 49: 117-135.
28. Michalik S. 1978. Rośliny naczyniowe Ojcowskiego Parku Narodowego. Studia Naturae 16: 1-167.
29. Milchunas D.G., Sala O.E., Lauenroth W.K. 1988. A generalized model of the effects of grazing by large herbivores on grasslands community structure. American Naturalist 132: 87-106.
30. Myga-Piątek U. 2012. Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
31. Odum H.T. 1982. Podstawy ekologii. PWRiL, Warszawa.
32. Olszewski Z., Barański E., Skłodowski P. 1965. Czarnoziemy Proszowickie. Roczniki Nauk Rolniczych 90, Al: 61-111.
33. Paszkiewicz-Jasińska A. 2013. Walory krajobrazowe i wartość przyrodnicza zbiorowisk łąkowych obszaru Natura 2000 „Ostoja nietoperzy Gór Sowich". Inżynieria Ekologiczna 33: 96-103.
34. Paszyński J., Kluge M. 1986. Klimat Niecki Nidziańskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej 14: 211-238.
35. Richling A., Solon J. 1996. Ekologia Krajobrazu. PWN, Warszawa.
36. Rosenzweig M.L. 1995. Species diversity in space and time. Cambridge University Press, Cambridge.
37. Ryszkowski L. 1996. Problemy ochrony różnorodności biologicznej w przestrzeni rolniczej. Zeszyty Naukowe Komitetu „Człowiek i Środowisko" 15: 11-128.
38. Sala O.E., Oesterheld M., Leon R.J.C., Soriano A. 1986. Grazing effects upon plant community structure in subumid grasslands of Argentina. Vegetatio 67: 27-32.
39. Solon J. 2001. Kompleksy roślinności rzeczywistej i potencjalna roślinność naturalna jako podstawa oceny różnorodności krajobrazu. Typologia zbiorowisk i kartografia roślinności w Polsce. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 178: 119-132.
40. Solon J. 2002. Ocena różnorodności krajobrazu na podstawie analizy struktury przestrzennej roślinności. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 185: 1-232.
41. Szoszkiewicz K., Szoszkiewicz J. 1999. Ocena różnorodności gatunkowej wybranych fitocenoz łąkowych o zróżnicowanej wartości rolniczej. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 197 Agricultura(75): 307-312.
42. Szwagrzyk J. 1987. Flora naczyniowa Niecki Nidziańskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej 15: 17-91.
43. Towpasz K. 2006. Flora roślin naczyniowych Płaskowyżu Proszowickiego (Wyżyna Małopolska). Prace Botaniczne 39: 1-303.
44. Towpasz K., Barabasz-Krasny B., Kotańska M. 2010. Murawy ksero termiczne jako wyspy siedliskowe w krajobrazie rolniczym Płaskowyżu Pro¬zowickiego. W: Ratyńska H., Waldon B. (red.). Ciepłolubne murawy w Polsce - stan zachowania i perspektywy ochrony. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 403-414.
45. Towpasz K., Kotańska M. 2002. Różnorodność szaty roślinnej w krajobrazie rolniczym na Płaskowyżu Proszowickim. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 58(2): 5-20.
46. Trąba Cz., Wolański P. 2012. Zróżnicowanie florystyczne zbiorowisk łąkowych ze związków Molinion, Cnidion dufati i Filipendulion w Polosce -zagrożenia i ochrona. Inżynieria Ekologiczna 29, 224-235.
47. Trzcińska-Tacik H., Towpasz K., Kotańska M. 1998. Vegetation cover of the Proszowice Plateau. In: Wasylikowa K. (ed.). Holocene-Prehistoric Settlement and its environmental setting east of Cracow. Guide to excursion 4. The 5lh European Paleo-botanical and Palynological conference. p. 19-22.
48. Wildi O., Orloci L. 1990. Numerical exploration of community patterns. SPB Academic Publishing, The Hague.
49. Żarska B. 2011. Ochrona krajobrazu. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-151ca461-f47d-42e9-a083-764485c474e9