Osady w tłokowych silnikach spalinowych

• Autorzy: Stępień Zbigniew

Identyfikatory

DOI

10.18668/PN2020.229

Warianty tytułu

EN

Deposits in internal combustion engines

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Osady tworzone na powierzchniach różnych wewnętrznych elementów tłokowych silników spalinowych i układów z nimi współpracujących stanowią niepożądane zjawisko, narastające wraz z czasem eksploatacji silników i zagrażające ich poprawnemu działaniu. Powstawanie osadów w wyniku przebiegu procesów wtrysku paliwa, tworzenia mieszanki paliwowo-powietrznej i jej spalania w tłokowych silnikach spalinowych jest zjawiskiem normalnym. Dopiero na początku XXI wieku rozpoczęto szerokie, wielokierunkowe badania mające na celu ustalenie nie tylko przyczyn powstawania osadów, mechanizmów ich tworzenia i czynników sprzyjających procesom przyrostu osadów, ale także określenie składu chemicznego różnych grup osadów. Potrzeby takich badań wynikały z konieczności spełniania przez silniki sukcesywnie zaostrzanych przepisów w zakresie ochrony środowiska naturalnego człowieka, a to wiązało się z wprowadzaniem coraz bardziej złożonych konstrukcji silników oraz strategii sterowania procesami precyzyjnego, dzielonego na części wtrysku paliwa do komór spalania silników i zaawansowanych algorytmów sterujących procesami spalania w zależności od systemu spalania oraz przeznaczenia silnika. Okazało się jednak, że współdziałanie coraz bardziej złożonych technologii i rozwiązań silników, a zwłaszcza układów wtrysku paliwa, może być w sposób istotny zaburzane tworzonymi w nich osadami. Coraz bardziej skomplikowane konstrukcje silników oraz rosnąca dokładność wykonania współpracujących ze sobą elementów wymuszają konieczność wielokierunkowego badania szkodliwych osadów. Identyfikowanych jest coraz więcej czynników wpływających na tworzenie osadów, co prowadzi do opracowywania coraz bardziej złożonych klasyfikacji i podziałów osadów ze względu na ich rodzaj, skład i postać. Równocześnie poszukiwania sposobów dalszego obniżania emisji składników szkodliwych do atmosfery i poprawy sprawności silników wymuszają dalsze zmiany w konstrukcji zarówno silników, jak i samych pojazdów. Zwiększające się ciśnienie i temperatura procesów spalania silnikach w połączeniu ze zmianami ich tradycyjnego cyklu pracy wpływają na zmiany wymagań stawianych paliwom silnikowym. W konsekwencji powyższe zmiany mają wpływ zarówno na skład chemiczny, jak i morfologię tworzonych w silnikach osadów. Wielkość tworzonych osadów koksowych może zaburzać procesy rozpylania paliwa, napełniania komór spalania silnika, zawirowania ładunku w komorach spalania, a w konsekwencji wpływać na sprawność napełniania komór spalania oraz na jakość tworzenia mieszanki paliwowo-powietrznej. Doprowadziło to do opracowania wielu znormalizowanych metod oceny wielkości osadów. Ustalono przy tym, że w przypadku silników ZI osadami najbardziej zagrażającymi ich poprawnej pracy, w rozumieniu zachowania deklarowanych przez producentów osiągów w czasie oraz walorów użytkowo-eksploatacyjnych, są te, które tworzą się w komorach spalania, na zaworach dolotowych, w kanałach dolotowych i na końcówkach wtryskiwaczy paliwa. W przypadku silników ZS najbardziej niebezpieczne są osady koksowe (węglowe) tworzone na zewnętrznych powierzchniach końcówek rozpylaczy wtryskiwaczy oraz wewnątrz kanalików wtrysku paliwa rozpylaczy. W Europie obligatoryjne procedury oceny wielkości różnych osadów koksowych powstających na różnych elementach, zarówno w silnikach ZI, jak i ZS, opracowywane są w ramach grup roboczych CEC (Co-ordinating European Council for the Development of Performance Tests for Transportation Fuels, Lubricants and Other Fluids). W teoretycznej części pracy opisano problemy związane z osadami tworzonymi w tłokowych silnikach spalinowych oraz w ich układach paliwowych. Omówiono standardowe oraz niestandardowe silnikowe i analityczne metody zarówno ilościowej, jak i jakościowej oceny osadów. Przedstawiono znaczenie obecnie stosowanych metod ocen dla tworzenia klasyfikacji osadów. Wskazano zakres stosowania oraz przydatność metod do określenia zagrożeń, jakie stwarzają różnego typu osady dla funkcjonowania silnika, jak i ustalenia przyczyn ich powstawania, w tym w szczególności związanych ze składem stosowanych paliw i smarowych olejów silnikowych. Przedyskutowano wpływ składu paliw, jak również konstrukcji silników i warunków ich eksploatacji na tworzenie różnych osadów zarówno w samych silnikach, jak i w układach wtrysku paliwa. Wskazano możliwe przyczyny powstawania szkodliwych osadów. Podkreślono też ogromne znaczenie opracowywania i stosowania nowoczesnych dodatków do paliw kontrolujących i przeciwdziałających tworzeniu szkodliwych osadów silnikowych. W części doświadczalnej zaprezentowano wyniki badań prowadzonych w ramach projektów badawczych i prac statutowych w Instytucie Nafty i Gazu – Państwowym Instytucie Badawczym. Niniejsze wyniki dotyczą: • nieporównywalności ocen właściwości detergentowych paliw w różnych, znormalizowanych testach silnikowych; • wielokierunkowych ocen wpływu różnych dodatków detergentowo-dyspergujących na tworzenie się szkodliwych osadów podczas testów silnikowych; • wpływu sposobu uszlachetniania paliw na procesy ilościowego i jakościowego tworzenia osadów w tłokowych silnikach spalinowych; • oceny wpływu wybranych związków chemicznych stanowiących zanieczyszczenia zawarte w paliwach na procesy powstawania osadów w silnikach i układach wtrysku paliwa; • oceny wpływu różnych struktur związków chemicznych stanowiących zanieczyszczenia zawarte w paliwach i biopaliwach na procesy powstawania osadów w silnikach i układach wtrysku paliwa; • wielokierunkowych badań wpływu biokomponentów zawartych zarówno w benzynach, jak i olejach napędowych na tendencje do tworzenia osadów silnikowych; • wielokierunkowych badań wpływu starzenia FAME zawartego jako biokomponent w oleju napędowym na tworzenie szkodliwych osadów w silnikach i układach wtrysku paliwa.

EN

The undesirable deposits forming on the surfaces of various internal parts of reciprocating internal combustion engines and the systems operating in conjunction with them worsen during the operation of the engines and threaten their proper functioning. The deposits form as a normal result of the processes of fuel injection and creating and combusting the fuel–air mixture in engines. It was not investigated until the beginning of the 21st century, when extensive multi-directional research began not only to identify the causes of these deposits, the mechanisms behind their formation, and the factors leading to deposit growth, but also to determine the chemical composition of various groups of deposits. Such research became necessary because engines must comply with gradually tightening regulations on environmental protection, necessitating the introduction of increasingly complex engine designs and strategies for controlling the processes of precise and divided fuel injection into the combustion chambers and advanced algorithms for controlling the combustion processes according to the combustion system and the purpose of the engine. However, it became apparent that the co-functioning of the increasingly complex engine technologies and solutions, particularly of fuel injection systems, may be significantly disturbed by the deposits forming inside them. More and more complicated engine designs with tighter and tighter tolerances of the working parts necessitate the multi-directional testing of harmful deposits. An increasing number of factors affecting deposit formation are being identified, which leads to the development of increasingly complex classifications and subdivisions of deposits according to their type, composition, and form. At the same time, the search for lower emissions and greater engine efficiency is driving further mechanical changes in engines and vehicles. The higher temperatures and pressures connected with these changes are likely to impact the fuel being handled within the fuel and combustion systems. Such effects will inevitably cause the deposit chemistry and morphology to change. The size of the coke deposits produced may disturb the processes of fuel atomization, of filling the engine combustion chambers and swirling the charge, and in consequence may affect the efficiency of filling and the quality of the fuel–air mixture. These problems led to the development of a number of standardized and unstandardized methods for assessing the size of deposits. It was found that in the case of SI engines, the deposits that most endanger correct engine operation are those which are formed in the combustion chambers, on the inlet valves, inlet ducts, and fuel injector tips. The most common sign of deterioration caused by deposits is the loss over time of the performance, usability, and operational value which were originally declared by the manufacturer. In the case of CI engines, the most dangerous are coke (carbon) deposits formed on the external surfaces of the fuel injector nozzle tips and inside the injector nozzle orifices. In Europe, mandatory procedures for assessing the size of different coke deposits formed on different components in both SI and CI engines are being developed by the Coordinating European Council for the Development of Performance Tests for Transportation Fuels, Lubricants, and Other Fluids (CEC). The theoretical part of this publication reports the problems of the deposits produced in reciprocating internal combustion engines and their fuel systems. It discusses standard and non-standard engine test methods for both quantitative and qualitative assessment of deposits and presents the significance of the assessment methods which are currently used for the classification of deposits. The publication also presents the scope of application and the usefulness of methods for determining the threats posed to the functioning of an engine by various types of deposits and methods for identifying the causes of deposit formation, in particular those related to the composition of the fuels and lubricating oils used. The effects which fuel composition and the engine’s construction and operating parameters have on various engine deposits, the possible causes of deposit formation, and the importance of modern deposit control additives and high-technology solutions in counteracting this detrimental phenomenon are also all discussed. The experimental part presents the results of research carried out at the Oil and Gas Institute – National Research Institute concerning: • the incomparability of measurements of fuel performance obtained from various engine tests, • studies on the influence of various deposit control additives on the formation of harmful engine deposits during engine tests, • the influence of fuel treatments on the deposit formation processes in internal combustion engines (described qualitatively or quantitatively), • determination of the impact which various chemical compounds, serving as contaminants within the fuels, have on deposit formation in internal combustion engines and fuel injection systems, • determination of the impact that various chemical structures of the compounds within the fuels and biofuel blends have on deposit formation in internal combustion engines and fuel injection systems, • studies on the influence of bio-components contained in both petrol and diesel fuels on tendency for deposits to form in internal combustion engines, and • multidirectional studies on the impact of FAME degradation processes in biodiesel fuel blends on the formation of harmful engine deposits.

Słowa kluczowe

PL

silniki spalinowe; osady; tłokowe silniki spalinowe

EN

combustion engines; deposits; internal combustion engines

• Wydawca: Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 229
• Strony: 1--424
• Opis fizyczny: Bibliogr. 175 poz., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Stępień Zbigniew

Bibliografia

• 1. Adomeit P., Dohmen J., Thewes M„ Ewald J., Günter M„ Morcinkowski В., Pischinger S. (2013): Effect of Fuel and Combustion System on the Pre-Ignition of Boosted SI engines. 34 Internationales Wiener Motorensymposium.
• 2. Advanced Propulsion Centre UK (2018): The roadmap report towards 2040: A guide to automotive propulsion technologies. Produced by the Advanced Propulsion Centre UK on behalf of the Automotive Council UK. https://www.apcuk.co.uk/app/ uploads/2018/06/roadmap-report-26-6-18.pdf (dostęp: 21.08.2019).
• 3. Afton (2012): Next Generation Gasoline Development. Fuel Additives for Future Fuel and Vehicle Technologies. PEMEX/IMP Technical Seminar, July 11. https://akbal.imp. mx/foros-ref/xvii/TQ/TQ2.pdf (dostęp: 24.04.2018).
• 4. Allmaier H„ Priestner С., Sander D.E., Reich EM. (2013): Friction in Automotive Engines. [W:] H. Pihtili (ed.): Tribology in Engineering, http://cdn.intechopen.com/ pdfs/44506/InTech-Friction_in_automotive_engines.pdf (dostęp: 18.08.2019).
• 5. Amelin A. (1967): Theory of Fog Condensation. 2nd ed.
• 6. Angelidis T.N., Papadakis V.G. (1997): Partial regeneration of an aged commercial automotive catalyst. Appl. Catal. В Environ., 12, s. 193-206.
• 7. Ansari F.T., Verma A.P., Chaube A. (2013): Effect on Performance and Emissions of SI Engine Using Ethanol as Blend Fuel Under Varying Compression Ratio. International Journal of Engineering Research & Technology, vol. 2, no. 12, December, s. 848-864.
• 8. Aradi A., Evans J., Miller K„ Hotchkiss A. (2003): Direct Injection Gasoline (DIG) Injector Deposit Control with Additives. SAE Technical Paper No. 2003-01-2024. DOI: 10.4271/2003-01-2024.
• 9. Aradi A., Imoehl В., Avery N.. Wells P. et al. (1999): The Effect of Fuel Composition and Engine Operating Parameters on Injector Deposits in a High-Pressure Direct Injection Gasoline (DIG) Research Engine. SAE Technical Paper 1999-01-3690. DOI: 10.4271/1999-01-3690.
• 10. Arpaia A., Catania A., DAmbrosio S., Ferrari A., Luisi S.P., Spessa E. (2009): Injector Coking Effects on Engine Performance and Emissions. Conference Paper, ASME.
• 11. ASTM D 4806-16a Standard Specification for Denatured Fuel Ethanol for Blending with Gasolines for Use as Automotive Spark-Ignition Engine Fuel.
• 12. Attard W.P., Toulson E., Huisjen A., Chen X., Zhu G., Schock H. (2012): Spark Ignition and Pre-Chamber Turbulent Jet Ignition Combustion Visualization. SAE Paper No. 2012-01-0823. DOI: 10.4271/2012-01-0823.
• 13. Banning M. (2016): The Nature and Cause of Internal Diesel Injector Deposits and the Effectiveness of Fuel Additives. CIMAC Congres - Helsinki, 6-10.06.2016. https:// www.innospecinc.com/images/pdf/carousel/about-us/research-and-development-in- novation-/technical-papers/CIMAC2016-the-nature-and-cause-of-internal-diesel-in- jector-deposits-and-the%20effectiveness-of-fuel-additives.pdf (dostęp: 07.09.2019).
• 14. Banning M. (2019): MARI-TECH April 2019. http://mari-techconference.ca/wp- -content/uploads/2019/05/Banning_Perform_Deterioratn_Marine_Diesel_Engines. pdf (dostęp: 06.09.2019).
• 15. Barba D. (2018): Assessing the Efficiency Potential of Future Gasoline Engines. SAE 2018 High Efficiency 1С Engine Symposium, April 8, 2018. https://www.epa.gov/ sites/production/files/2018-10/documents/high-efficiency-ic-engine-sae-2018-04. pdf (dostęp: 12.08.2019).
• 16. Barbour R„ Arters D„ Dietz J. (2007): Diesel Detergent Additive Responses in Modern, High-Speed, Direct-Injection, Light-Duty Engines. SAE Technical Paper No. 2007-01- 2001, DOI: 10.4271/2007-01-2001.
• 17. Barbour R„ Quigley R., Panesar A., Payne J. et al. (2013): Finding a Solution to Internal Diesel Injector Deposits. TAE Fuels 9th International Colloquium, January.
• 18. Barker J., i CookS. (2013): Sodium Contamination of Diesel Fuel, its Interaction with Fuel Additives and the Resultant Effects on Filter Plugging and Injector Fouling. SAE 2013-01 -2687.
• 19. Barker J., Reid J., Snape С., Scurr D., Meredith W. (2014): Spectroscopic Studies of Internal Injector Deposits (IDID) Resulting from the Use of Non-commercial Low Molecular Weight Polyisobutylenesuccinimide (PIBSI). SAE Paper No. 2014-01-2720.
• 20. Barker J., Richards P., Goodwin M., Wooler J. (2009): Influence of High Injection Pressure on Diesel Fuel Stability: A Study of Resultant Deposits. SAE Technical Paper No. 2009-01-1877.
• 21. Barker J., et all., (2013): Diesel Deposits. 9th International Colloquium Fuels Conven¬tional and Future Energy for Automobiles, 15-17 January 2013.
• 22. Beck A., Bubalik M., Hancsok J. (2009): Development of a novel multifunctional suc- cinic-type detergent-dispersant additive for diesel fuel. ICHEAP-9: 9th International Conference on Chemical and Process Engineering. PTS 1-3,2009, 17, s. 1747-1752.
• 23. Beduneau J-L., Cardon С., Meissonnier G., Uberti Bona M., Voigt P., Bercher P., Schiffgens H-J. (2014): Delphi New Diesel Common Rail System Family. 35 Internationales Wiener Motorensymposium 2014, May.
• 24. Benajes J., Antonio G., Monsalve-Serrano J., Boronat V. (2017): Dual-Fuel Combustion for Future Clean and Efficient Compression Ignition Engines. Applied Sciences 2017, vol. 7, no. 36. DOI: 10.3390/app7010036.
• 25. Bennet J. (2013): Application and Testing of Fuel Detergents for Direct Injection Gasoline Engines. Fuels - International Colloquium, January 19-20, Essilngen, Germany.
• 26. Bennett J. (2017): Gasoline direct injection engines - the effects of deposit control and removal. https://www.umtf.de/pdf/vortrag_2017/04.04_04_Dr.%20Bennett%20-%20 Gasoline%20direct%20injection%20engines%20and%20the%20effects%20of%20 deposit%20control%20and%20removal.pdf (dostęp: 05.09.2019).
• 27. Bergström К., Melin S.A., Coleman J. (2007): The New ECOTEC Turbo BioPower Engine from GM Powertrain - Utilizing the Power of Natures resources. 28 Internationales Wiener Motorensymposium 2007, Wiedeń.
• 28. Birgel A., Ladommatos N., Aleiferis P., Milovanovic N., Lacy P., Richards P. (2011): Investigations on Deposit Formation in the Holes of Diesel Injector Nozzles. SAE 2011-01-1924.
• 29. Birgel A., Ladommatos N., Aleiferis P., Ziilch S. et al. (2008): Deposit Formation in the Holes of Diesel Injector Nozzles: A Critical Review. SAE Technical Paper No. 2008-01-2383.
• 30. Blanco-Rodriguez D. (2015): 2025 Passenger Car and Light Commercial Vehicle Powertrain Technology Analysis. Final Report. September, https://theicct.org/sites/ default/files/publications/PV-LCV-Powertrain-Tech-Analysis_FEV-ICCT_2015. pdf (dostęp: 19.08.2019).
• 31. Bohac S. (2018): Benchmarking and Characterization of a Full Continuous Cylinder Deactivation System. SAE World Congress April 10-12. https://www.epa.gov/sites/ production/files/2018-10/documents/deact-sae-world-congress-bohac-2018-04.pdf (dostęp: 23.08.2019).
• 32. Caprotti R., Bhatti N„ Balfour G. (2010): Deposit Control in Modern Diesel Fuel Injection Systems. SAE Technical Paper No. 2010-01-2250.
• 33. Caprotti R., Breakspear A., Graupner O., Klaua T. (2005): Detergency Requirements of Future Diesel Injection Systems. SAE Technical Paper No. 2005-01-3901, DOI: 10.4271/2005-01-3901.
• 34. Caprotti R., Breakspear A., Graupner О., Klaua Т., Kohnen О. (2006): Diesel Injector Deposits Potential In Future Fueling Systems. SAE Technical Paper No. 2006-01-3359.
• 35. Caprotti R., Breakspear A., Klaua Т., Weiland P., Graupner O., Bittner M. (2007): RME Behaviour in Current and Future Diesel Fuel FIE's. SAE Technical Paper No. 2007-01-3982.
• 36. CEC F-05-93 - Inlet Valve Cleanliness in the MB M102E Engine - Test Procedure
• 37. CEC F-16-96 - Assessment of the Inlet Valve Sticking Tendency of Gasoline Fuels.
• 38. CEC F-20-98 - Deposit Forming Tendency on Intake Valves and in Combustion Chambers of Gasoline Engines.
• 39. CEC F-23-01 - Procedure for Diesel Engine Injector Nozzle Coking Test.
• 40. CEC F-98-08 - Direct Injection, Common Rail Diesel Engine Nozzle Coking Test.
• 41. CEN/TC 19/WG 24 (2011): Report of the Ad-hoc Injector Sticking Task Force, 2 August.
• 42. Chandran D„ Ng H.K., Lau H.L.N., Gan S., Choo Y.M. (2017): Deterioration of palm biodiesel fuel under common rail diesel engine operations. Energy, 120, s. 854-863. DOI: 10.1016/j.energy.2016.11.136.
• 43. Chapman L. (2010): Diesel Soap - Formation and Related Problems. National Tanks Conference, Boston, MA, September 21.
• 44. Claydon D., Marko E. (2007): The increasing use of ethanol in gasoline and the impact on the use of gasoline deposit control additives. Goriva i Maziva, 46, 3, s. 247-260.
• 45. Coordinating Research Council (2013): Internal Diesel Injector Deposits. CRC Project No. DP-04-13a, CRC Report No. 665, October.
• 46. Curran S., Dempsey A., Edwards D., Gao Z., Parks J., Prikhodko V., Smith D., Splitter D., Storey J., Wagner R., Wissink M. (2016): High efficiency clean combustion in multi-cylinder light-duty engines. 2016 DOE Hydrogen Program and Vehicle Technologies Annual Merit Review June, https://convergecfd.com/wp-content/ uploads/2016/07/high_efficiency_multi_cylinder_engines.pdf (dostęp: 23.08.2019).
• 47. Czarnowski R., Joergl V., Weber О., Shutty J., Keller P. (2008): Can Future Emissions Limits be Met with a Hybrid EGR System Alone? 2008 Diesel Engine-Efficiency and Emissions Research (DEER) Conference, August 4-7, Dearborn, Michigan, USA. https://www.energy.gov/sites/prod/files/2014/03/f8/deer08_czarnowski.pdf (dostęp: 20.08.2019).
• 48. Davis J. (1983): A New Theory of Aerosol Deposition From Turbulent Fluids. Chemical Engineering Science, Tg. 38 (1).
• 49. de Goede S., Rabe Т., Bekker R., Mtongana S., Edwards J. (2010): Characterisation of Combustion Chamber Deposits Formed in Direct Injection Spark Ignition (DISI) Engines during an On-Road Vehicle Trial. SAE Paper No. 2010-01-2155.
• 50. Delphi Technologies (2019): Worldwide emissions standards. Passenger cars and light duty vehicles. 2019/2020. https://www.delphi.com/sites/default/files/2019-05/2019-2020%20 Passenger%20Car%20&%20Light-Duty%20Vehicles.pdf (dostęp: 21.08.2019).
• 51. Dingle P.J.G., Lai M.-C.D. (2005): Diesel Common Rail and Advanced Fuel Injection Systems. SAE International.
• 52. Doornbos G., Hemdal S., Dahl D. (2015): Reduction of Fuel Consumption and Engine-Out NOx Emissions in a Lean Homogeneous GDI Combustion System. Utilizing Valve Timing and an Advanced Ignition System. SAE Paper No. 2015-01-0776. DOI: 10.4271/2015-01-0776.
• 53. DuMont R., Evans J., Feist D., Studziński W. et al. (2009): Test and Control of Fuel Injector Deposits in Direct Injected Spark Ignition Vehicles. SAE Technical Paper No. 2009-01-2641, DOI: 10.4271/2009-01-2641.
• 54. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz. Urz. UEL 328 z 21.12.2018 г., s. 82.
• 55. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, Dz. Urz. UE L 140 z 5.06.2009 г., s. 16.
• 56. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych oraz wprowadzającą mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz zmieniającą dyrektywę Rady 1999/32/WE odnoszącą się do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi śródlądowej oraz uchylająca dyrektywę 93/12/EWG, Dz. Urz. UE L 140 z 5.06.2009 r„ s. 88.
• 57. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/94/UE z dnia 22 października 2014 r. w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych, Dz. Urz. UE L 307 z 28.10.2014 г., s. 1.
• 58. EN 228:2012+A1:2017 Automotive fuels. Unleaded petrol. Requirements and test methods.
• 59. EN 590:2013+A 1:2017 Automotive fuels. Diesel. Requirements and test methods.
• 60. ERTRAC Working Group on Energy & Environment (2011): Future Light-duty Powertrain Technologies and Fuels. Version August 30, 2011.
• 61. Fang H.L., McCormick R.L. (2006): Spectroscopic Study of Biodiesel Degradation Pathways. SAE Technical Paper No. 2006-01-3300.
• 62. Feng D., Buresheid K., Zhao H., Wei H., Chen С. (2018): Investigation of lubricant - induced pre-ignition and knocking combustion in an optical spark ignition engine. Proceedings of the Combustion Institute, vol. 37, no. 4, s. 4901-4910.
• 63. Fraidl G. (2015): Passenger Car Powertrain Trends beyond 2020. JSAE/SAE Powertrains, Fuels & Lubricants, Kyoto.
• 64. Fräser N., Blaxill H., Lumsden G., Bassett M. (2009): Challenges for Increased Efficiency through Gasoline Engine Downsizing. SAE Int. J. Engines, 2(1), s. 991-1008, DOI: 10.4271/2009-01-1053.
• 65. Fujimoto Y. (2016): Introduction of Variable Compression Turbo Engine. Nissan Technical Center N.A. September 28th. https://ww2.arb.ca.gov/sites/default/files/2019-02/ accsymp-fujimoto_0.pdf (dostęp: 23.08.2019).
• 66. Galante-Fox J., Bennett J. (2012): Diesel Injector Internal Deposits in High Pressure Common Rail Diesel Engines. Institution of Mechanical Engineers (IMechE), Fuel Systems for 1С Engines, March, s. 157-166.
• 67. Gaurav D., Sharma M.P. (2015): Effect of Metal on Stability and Cold Flow Property of Pongamia Biodiesel. Materials Today: Proceedings 2, s. 1421-1426.
• 68. Graupner O., Klaua Т., Caprotti R., Schik A. (2005): Injector Deposit Test For Modern Diesel Engines. APL Automobil Prueftechnik Landau GmbH. TAE Symposium.
• 69. Grebe U.D. (2018): Global Trends of Powertrain. Joint symposium Waseda - AVL. http://www.fwaseda.jp/jin.kusaka/avl_grebe.pdf (dostęp: 21.08.2019).
• 70. Hancsok J., Bubalik M., Beck A. et al. (2008): Development of multifunctional additives based on vegetable oils for high quality diesel and biodiesel. Chemical Engineering Research & Design, 86, s. 793-799.
• 71. Hawthorne M., Roos J., Openshaw M. (2008): Use of Fuel Additives to Maintain Modern Diesel Engine Performance with Severe Test Conditions. SAE Technical Paper No. 2008-01-1806.
• 72. Henkel S., Hardalupas Y., Taylor A., Conifer C. et al. (2017): Injector Fouling and Its Impact on Engine Emissions and Spray Characteristics in Gasoline Direct Injection Engines. SAE Int.}. Fuels Lubr., 10(2), s. 287-295, DOI: 10.4271/2017-01-0808.
• 73. Hill H. (2014): Improving understanding of technology and costs for C02 reductions from cars and vans in the period to 2030. DG Climate Action LDV Framework, Brussels, 9th December.
• 74. Hoekman S.K., Broch A., Simar R., Ricks Q. (2018): Investigation into Filter Plugging Due to Sulfate Salt Contamination of Ethanol, Gasoline, and Gasoline-Ethanol Blends. Final Report. CRC Project CM '36-15-1. Desert Research Institute Reno, NV 89512, January 17.
• 75. Hunsucker J.F., Lowery A.D., Smith J.E. (2016): Plasma Igniter, the Next Gen. Ignition System. International Journal of Engineering Research and Development, vol. 12, no. 9, September, s. 47-57.
• 76. lida Y. (2012): Biodiesel Studies in Japan - CEN/TC19/WG24. 22 May.
• 77. Isenstadt A., German J., Dorobantu M. (2016): Naturally aspirated gasoline engines and cylinder deactivation. International Council on Clean Transportation. https://theicct. org/ sites/default/files/publications/ICCT_NAengines_201606.pdf (dostęp: 12.08.2019).
• 78. Janik J.M. (1980): Fizyka chemiczna. PWN.
• 79. Jatana G.S., Splitter D.A., Kaul В., Szybist J.P. (2018): Fuel property effects on low-speed pre-ignition. Fuel, 230, s. 474-482.
• 80. Joedicke A., Krueger-Venus J., Bohr P., Cracknell R. et al. (2012): Understanding the Effect of DISI Injector Deposits on Vehicle Performance. SAE Technical Paper No. 2012-01-0391. DOI: 10.4271/2012-01-0391.
• 81. Judge R., Beduneau J-L., Boncompte X., Cardon Ch„ Dale M„ Ralph M„ Schiffgens H. (2014): The Next Generation of Delphi Common Rail Systems for Light and Medium Duty Commercial Vehicles. 23rd Aachen Colloquium Automobile and Engine Tech¬nology 2014, October.
• 82. Kalghatgi G. (2013): Fuel/Engine Interactions. SAE International. ISBN 978-0-7680-6458-2.
• 83. Kazour J., Befrui В., Husted H., Raney M., Varble D. (2014): Innovative Sprays and Particulate Reduction with GDI Injectors. SAE Technical Paper No. 2014-01-1441.
• 84. Kirwan J. (2012): Gasoline Powertrain Technologies: Developing Solutions for the Global Market. Delphi. http://www.umtri.umich.edu/content/John.Kirwan.Delphi. PS21.2012.Presentation.pdf (dostęp 05.07.2016).
• 85. Kneba Z., Makowski S. (2004): Zasilanie i sterowanie silników. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności.
• 86. Komisja Europejska (2015): Horizon 2020. Work Programme 2014-2015. 10. Secure, clean and efficient energy. European Commission Decision С (2015) 2453 of 17 April 2015.
• 87. Krasodomski M., Krasodomski W. (2012): Badania trwałości termicznej dodatków dyspergująco-myjących do paliw silnikowych z wykorzystaniem technik analizy termicznej. Część I. Stan wiedzy. Nafta-Gaz, nr 10, s. 684-692.
• 88. Kuhn M. (2012): Automotive Powertrain Technologies through 2016 and 2025. University of Michigan Transportation Research Institute Conference. Marketing New Powertrain Technologies: Strategies in Transition, February 15.
• 89. Lacey P., Gail S., Kientz J.M., Milovanovic N., Gris C. (2011): Internal Fuel Injector Deposits. SAE Technical Paper No. 2011 -01 -1925, SAE Int. J. Fuels Lubr., 5( 1), s. 132-145.
• 90. Lacey P., Gail S„ Marc J., Benoist G., Downes P., Daveau P. (2012): Fuel Quality and Diesel Injector Deposits. SAE Technical Paper No. 2012-01-1693.
• 91. Leedham A., Caprotti R., Graupner O., Klaua Т. (2004): Impact of Fuel Additives on Diesel Injector Deposits. SAE Technical Paper No. 2004-01-2935.
• 92. Lepperhoff G., Houben M. (1993): Mechanisms of deposit formation in internal combustion engines and heat exchangers. SAE Technical Paper No. 931032.
• 93. Ligier J.L., Noel B. (2015): Friction Reduction and Reliability for Engines Bearings. Lubricants 2015, 3(3), s. 569-596. DOI: 10.3390/lubricants3030569.
• 94. Lindgren R., Skogsberg M., Sandquist H., Denbratt I. (2003): The Influence of Injector Deposits on Mixture Formation in a DISC SI Engine. SAE Technical Paper No. 2003- 01-1771. DOI: 10.4271/2003-01-1771.
• 95. Macduff M., Barbour R., Panesar A., Arters D., Dietz J., Quigley R. (2007): Diesel Detergent Additive Responses in Modern High Speed Direct Injection Light Duty Engines. Fuels 2007, 6th International Colloquium, TAE Esslingen.
• 96. Marotta A., Pavlovic J., Ciuffo В., Serra S. (2015): Gaseous Emissions from Light-Duty Vehicles: Moving from NEDC to the new WLTP test procedure. Environmental Science & Technology, 49(14), June. DOI: 10.1021/acs.est.5b01364.
• 97. Martz J. (2012): Advanced Combustion Strategies for High Efficiency Engines of the 21st Century. http://umtri.umich.edu/content/Jason.Martz.UM.COE.PS21.2012. Presentation.pdf (dostęp: 23.08.2019).
• 98. McCarthy J. (2016): Driving Automotive Innovation - Cylinder Deactivation. Eaton, 13 September. https://theicct.org/sites/default/files/Panel%201 %20-%20Jim%20 McCarthy_Cyl%20Deac.pdf (dostęp: 23.08.2019).
• 99. McCormick R.L., Alleman T.L., Yanowitz J. (2017): Sulfate Salts in Gasoline and Ethanol Fuels - Historical Perspective and Analysis of Available Data. National Renewable Energy Laboratory. Technical Report. NREL/TP-5400-69001. https://www. nrel.gov/docs/fyl7osti/69001.pdf (dostęp: czerwiec 2018).
• 100. Mitroglou N., Nouri J., Gavaises M., Arcoumanis C. (2017): Spray characteristics of a multi-hole injector gasoline engines. International Journal of Engine Research, 7(3), s. 255-270.
• 101. Miura Y., Miyahara K., Sasaki S., Kashio T. et al. (2016): Development of a Gasoline Direct Injector Fouling Test and Its Application to Study of Keep-Clean Performance at Different Additive Treat Rates. SAE Technical Paper No. 2016-01-2248. https:// doi.org/10.4271/2016-01-2248 (dostęp: 05.09.2019).
• 102. Nilsson P.H. (2011): Volvo experience of automotive low friction surfaces. Volvo Technology. https://www.ltu.se/cms_fs/l-82748I/file/PerHNilsson.pdf (dostęp: 17.08.2019).
• 103. Okabe N„ OzumiT., Barnes J.R. (1999): Study on Deposits of Direct Injection Gasoline Engine. JSAE-9934177.
• 104. Orhan A., Semith E. (2004): Carbon Deposit Formation From Thermal Stressing of Petroleum Fuels. Prepr. Pap.-Am. Chem. Soc., Div. Fuel Chem., 49(2), s. 764.
• 105. Palmer F.H. (2004): The Role of Deposit Control Fuel Additives in Automotive Gasoline and Diesel Fuels. ACEA.
• 106. Pałuchowska M., Stępień Z. (2017): Oceny paliw etanolowych w testach silnikowych i eksploatacyjnych. Nafta-Gaz, nr 2, s. 97-104. DOI: 10.18668/NG.2017.02.04.
• 107. Parsinejad F., Biggs W. (2011): Direct Injection Spark Ignition Engine Deposit Analysis: Combustion Chamber and Intake Valve Deposits. SAE Paper No. 2011-01-2110.
• 108. Payri R., Salvador F.J., Gimeno J., Zapata L.D. (2008): Diesel nozzle geometry influence on spray liquid-phase fuel penetration in evaporative conditions. Fuel, vol. 87, no. 7, s. 1165-1176.
• 109. Pirouz S., Wang Y., Chong J.M., Duhamel J. (2015): Chemical Modification of Polyisobutylene Succinimide Dispersants and Characterization of Their Associative Properties. Journal of Physical Chemistry В, 119(37), s. 12202-12211.
• 110. Pischinger S., Wittek K., Tiemann Ch. (2009): Two-stage Variable Compression Ratio with Eccentric Piston Pin. MTZ Worldwide, February, vol. 70, no. 2. s. 20-27.
• 111. Poole K. (2018): Variable compression ratio: one of the last big steps towards higher efficiency. Schaeffler Symposium, 6 September 2018, Mobility for tomorrow, https:// www.schaeffler.us/remotemedien/media/_shared_media_rwd/03_worldwide_l/ websites_worldwide/usa_4/schaeffler_symposium_usa_2018/schaeffler_sympo- sium_usa_2018_variable_compresion-ratio_poole.pdf (dostęp: 23.08.2019).
• 112. Prabakaran В., Udhoji A. (2016): Experimental investigation into effects of addition of zinc oxide on performance, combustion and emission characteristics of diesel-bio-diesel-ethanol blends in CI engine. Alexandria Engineering Journal, 55, s. 3355-3362.
• 113. Prakash A., Nelson E., Jones A., Macias J. et al. (2014): Particulate Mass Reduction and Clean-up of DISI Injector Deposits via Novel Fuels Additive Technology. SAE Technical Paper No. 2014-01-2847. DOI: 10.4271/2014-01-2847.
• 114. Quigley R., Barbour R., Arters D., Bush J. (2013): Understanding the Spectrum of Diesel Injector Deposits. 9th International Colloquium Fuels Conventional and Future Energy for Automobiles, 15-17 January 2013.
• 115. Quigley R., Barbour R., Burton D. (2015): An Investigation of Internal Diesel Injector Deposits in Dynamometer Testing of Peugeot DW 10B and DW 10C Engines. 10th International Colloquium Fuels Conventional and Future Energy for Automobiles, 20-22 January 2015.
• 116. Quigley R., Barbour R., Fahey E., Arters D., Wetzel W., Ray J. (2009): A Study of The Internal Diesel Injector Deposit Phenomenon. TAE Fuels 7th Annual Colloquium 2009.
• 117. Reid J., Barker J. (2013): Understanding Polyisobutylene Succinimides (PIBSI) and Internal Diesel Injector Deposits. SAE 2013-01-2682.
• 118. Reifarth S. (2014): Efficiency and Mixing Analysis of EGR-Systems for Diesel Engines. Doctorate thesis Department of Machine Design Royal Institute of Technology SE-100 44 Stockholm. ISSN 1400-1179. https://www.diva-portal.org/smash/get/ diva2:692865/FULLTEXT01.pdf (dostęp: 19.08.2019).
• 119. Reitz R., Duraisamy G. (2015): Review of high efficiency and clean reactivity controlled compression ignition (RCCI) combustion in internal combustion engines. Prog. Energy Combust. Sei., 46, s. 12-71.
• 120. Richardson C.E., Fischer J.L., Pawczuk G. (1996): Evaluation of the Effect of Fuel Composition and Gasoline Additives on Combustion Chamber Deposits. SAE 962012.
• 121. Rivera E.A., Kirwan J.E. (2014): Fuel Injection Technology Trends. Delphi Powertrain Systems, February 25. http://www.crcao.org/workshops/2014AFEE/Final%20Pre- sentations/Day%201%20Session%202%20SI-Systems%20Presentations/2 (dostęp 6.07.2016).
• 122. Rogers G.W. (2012): Powertrain Technologies to Achieve GHG and FE Goals by 2025 and Beyond. CAR-MBS, August 7, 2012, Traverse City, Michigan.
• 123. Rosner D., Seshadri K. (1990): Experimental and theoretical studies of the laws govern¬ing condensate deposition from combustion gases. 18th Symposium on Combustion, Waterloo, Canada.
• 124. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/631 określające normy emisji CO, dla nowych samochodów osobowych i dla nowych lekkich pojazdów użytkowych oraz uchylające rozporządzenia (WE) nr 443/2009 i (UE) nr 510/2011, Dz. Urz. UE L 111 z 25.04.2019 r„ s. 13.
• 125. Scarcelli R., Zhang A., Sevik J. (2017): Advanced ignition systems for gasoline direct injection (GDI) engines. June, https://www.energy.gov/sites/prod/files/2017/06/f34/ acs084_scarcelli_2017_o.pdf (dostęp: 21.08.2019).
• 126. Scharf J., Franzke В., Adomeit P., Thewes M., Balazs A., Uhlmann Т., Baumgarten H., Muller С. (2019): 200 kW/L at Lambda = 1.40 Internationales Wiener Motorensymposium.
• 127. Schmidt H., Badur J. (2016): From laboratory to road - Real Driving Emissions. 16. In-ternationales Stuttgarter Symposium - Automobil- und Motorentechnik. Springer Fachmedien Wiesbaden 2016, s. 59-67. DOI: 10.1007/978-3-658-13255-2.
• 128. Schwab S., Bennett J., Dell S., Galante-Fox J. et al. (2010): Internal Injector Deposits in High-Pressure Common Rail Diesel Engines. SAE Int. J. Fuels Lubr., 3(2), s. 865-878.
• 129. Schwahn H., Lutz U. (2010): Deposit Formation of Flex Fuel Engines Operated on Ethanol and Gasoline Blends. SAE Paper No. 2010-01-1464.
• 130. Shiotani H., Goto S. (2007): Studies of Fuel Properties and Oxidation Stability of Biodiesel Fuel. SAE Technical Paper No. 2007-01-0073.
• 131. Steiner G. (2016): Engine & Powertrain Development Legislation - Trends - Technologies - Methodologies. AVL List GmbH, Warszawa, 8 czerwca 2016.
• 132. Stępień Z. (2013): Przyczyny i skutki tworzenia wewnętrznych osadów we wtryskiwaczach silnikowych układów wysokociśnieniowego wtrysku paliwa. Nafta-Gaz, nr 3, s. 256-262.
• 133. Stępień Z. (2014a): Ewolucja metodyki oceny zanieczyszczania rozpylaczy silników Diesla. Nafta-Gaz, nr 10, s. 707-716.
• 134. Stępień Z. (2014b): Intake valve and combustion chamber deposits formation - the engine and fuel related factors that impacts their growth. Nafta-Gaz, nr 4, s. 28-34.
• 135. Stępień Z. (2014c): Obecne i przyszłe silnikowe metody oceny właściwości detergentowych olejów napędowych. KONMOT 2014.
• 136. Stępień Z. (2014d): Przyczyny powstawania i szkodliwy wpływ wewnętrznych osadów we wtryskiwaczach silników o zapłonie samoczynnym. Combustion Engines, 156(1), s. 20-29.
• 137. Stępień Z. (2015a): Deposit in spark ignition engines - formation and threats. Combustion Engines, 160(1), s. 36-48.
• 138. Stępień Z. (2015b): Types of internal Diesel injector deposits and counteracting their formation. Combustion Engines, 163(4), s. 79-91.
• 139. Stępień Z. (2016a): Badanie osadów wtryskiwaczy nowoczesnych silników z zapłonem samoczynnym. Combustion Engines, 165(2), s. 9-20. DOI: 10.19206/CE-2016-202.
• 140. Stępień Z. (2016b): Study of the various factors influencing deposit formation and operation of gasoline engine injection systems. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering, vol. 148, no. 1. DOI: 10.1088/1757-899X/148/1/012052.
• 141. Stępień Z. (2017a): A Study of Factors Influencing the Formation of Harmful Deposits in the Diesel Engine Injectors. Eksploatacja i Niezawodność, vol. 19, no. 3, s. 331 -337.
• 142. Stępień Z. (2017b): Nieporównywalność ocen paliw w europejskich znormalizowanych testach silnikowych. Nafta-Gaz, nr 12, s. 964-973. DOI: 10.18668/NG.2017.12.08.
• 143. Stępień Z. (2017c): Zinc as a catalyst supports processes of Diesel injector deposit formation. Nafta-Gaz, nr 2, s. 130-137. DOI: 10.18668/NG.2018.02.07.
• 144. Stępień Z. (2019): Stan wiedzy dotyczącej zawartości siarczanów w paliwach etanolowych. Przemysł Chemiczny, t. 98, nr 2, s. 237-240. DOI: 10.15199/62.2019.2.10.
• 145. Stępień Z., Krasodomski W. (2018a): Badania porównawcze składu osadów na wtryskiwaczach paliwa w silnikach z zapłonem samoczynnym. Przemysł Chemiczny, t. 97, nr 1, s. 69-76. DOI: 10.15199/62.2018.1.9.
• 146. Stępień Z., Krasodomski W. (2018b): Effect of trace zinc amounts introduced in various chemical structures in diesel fuel on coke deposits of fuel injectors of a CI engine. DOI: 10.1177/1468087418777175.
• 147. Stępień Z., Krasodomski W. (2018c): Harmful deposits in reciprocating internal combustion engines - methods of assessment and scope of application. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering, vol. 421, no. 4. DOI: 10.1088/1757- 899X/421/4/042076.
• 148. Stępień Z., Krasodomski W. (2019): Investigation into Engine Deposit-Forming Ten¬dency Due To Sulfate Salt Contamination of Gasoline-Ethanol Blends. Energy 8c Fuels, vol. 33, no. 5, s. 4244-4253. DOI: 10.1021/acs.energyfuels.8b04172.
• 149. Stępień Z., Oleksiak S. (2007): Przyszłościowe kierunki rozwoju konstrukcji silników HD Diesel. II Międzynarodowy Kongres Silników Spalinowych, Kraków 20-23 maja 2007. Publikacja w mat. konferencyjnych i Silniki Spalinowe.
• 150. Stępień Z., Oleksiak S. (2009): Deposit Forming Tendency In Spark Ignition Engines and Evaluation of Gasoline Detergent Additives Effectiveness. Journal of KONES Powertrain and Transport, European Science Society of Powertrain and Transport Publication, Warsaw, vol. 16, no. 2, s. 421-431.
• 151. Stępień Z., Oleksiak S., Dybich К. (2007а): Rozwój silnikowych metod badawczych „CEC" do oceny właściwości użytkowych paliw. Międzynarodowa Konferencja KONES 2007, 9-11.09.2007, Rynia.
• 152. Stępień Z., Pałuchowska M., Żak G., Wojtasik M. (2017): Wpływ uszlachetniania paliwa E20 na tendencję do tworzenia osadów w silniku. Przemysł Chemiczny, t. 96, nr 2, s. 409-414.
• 153. Stępień Z., Urzędowska W., Rożniatowski K. (2007b): Influence of Fuel Quality on Advanced Diesel Injection Systems Failures. Referat wygłoszony na Kongresie Międzynarodowym Engine Combustion Processes - Current Problems and Modern Techniques, Monachium 15-16.03.2007.
• 154. Sugiyama M. (2015): The Future of Automobiles in 2035 toward realization of sustainable mobility society for customers smiles. SAE Powertrains, Fuel & Lubricants, Kyoto.
• 155. Tanaka A., Yamada K„ Omori Т., Bunne S., Hosokawa K. (2013): Inner Diesel Injector Deposit Formation Mechanism. SAE 2013-01-2661.
• 156. Thewes M., Baumgarten H., Dohmen J., Uhlmann Т., Seibel J., Balazs A., Hoppe F., Krieck M., Hoppe P. (2014): Gasoline Combustion Systems Beyond 2020. 23 Aachen Colloquium Automobile and Engine Technology, Aachen.
• 157. Trinidad O. (2011): Gasoline Direct Injection. Southern Illinois University Carbon- dale. Presentation, Spring 3. https://opensiuc.lib.siu.edu/cgi/viewcontent.cgiTartic- le=1024&context=auto_pres (dostęp: 26.08.2019).
• 158. Trobaugh C., Burbrink C., Zha Y., Whitacre S., Corsi C., Blizard N. (2013): Internal Diesel Injector Deposits: Theory and Investigations into Organic and Inorganic Based Deposits. SAE Technical Paper No. 2013-01-2670.
• 159. Ullmann J., Geduldig M., Stutzenberger H., Caprotti R. et al. (2009): Diesel Injector Deposits. TAE Fuels 7th International Colloquium, January 2009.
• 160. Ullmann J., Gedulding M., Stutzenberger H., Caprotti R., Balfour G. (2011): Effects of Fuel Impuerities and Additive Interactions on the Formation of Internal Diesel Injector Deposits. TAE Fuels 8th Annual Colloquium, January 2011.
• 161. Ullmann J., Gedulding M., Stutzenberger H., Caprotti R., Balfour G. (2008): Investigation into the Formation and Prevention of Internal Diesel Injector Deposits. SAE Technical Paper No. 2008-01-0926.
• 162. Ullmann J., Stutzenberger H. (2013): Internal Diesel Injector Deposit Formation - Re¬production in Laboratory; System Bench and Engine Tests. TAE Fuels 9th International Colloquium, January 2013.
• 163. Urzędowska W., Stępień Z. (2014): Wpływ starzenia biopaliw na zagrożenia stwarzane dla silników o zapłonie samoczynnym w eksploatacji. Przemysł Chemiczny, t. 93, nr 8, s. 1357-1361.
• 164. Urzędowska W., Stępień Z. (2016): Prediction of threats caused by high FAME diesel fuel blend stability for engine injector operation. Fuel Processing Technology, vol. 142, s. 403-410.
• 165. Völkel L., Schwahn H., Schreyer P. (2007): Experience with bio-ethanolgasoline blends. Goriva i Maziva, 46(4), s. 307-334.
• 166. Wagner R., Dempsey A., Curran S. (2015): Next Generation Compression Ignition Engines and Future Fuel Opportunities. 2015 JSAE/SAE Powertrains Fuels and Lubricants, Kyoto.
• 167. Wajand J.A. (1997): Tłokowe silniki spalinowe średnio i szybkoobrotowe. WNT.
• 168. Wikipedia (2007): International Panel on Climate Change. November, www.wikipedia.com.
• 169. Wilcutts M., Switkes J., Shost M., Tripathi A. (2013): Design and benefits of dynamie skip fire strategies for cylinder deactivated engines. SAE Int. J. Engines, 6( 1), s. 278-288.
• 170. Włodarski J.K. (1982): Tłokowe silniki spalinowe - procesy trybologiczne. WKŁ.
• 171. Woodyard M.E. (1995): Gasoline Additive and Deposit Effect on the Road and a Ford 2.3 L Engine Test. SAE-952446.
• 172. Xu H., Wang Ch., Ma X., Sarangi A.K., Weall A., Krueger-Venus J. (2015): Fuel Injector Deposits in Direct-Injection Spark-Ignition Engines. Progress in Energy and Combustion Science, vol. 50, s. 63-80.
• 173. Yamada K„ Bunne S., Omori T. (2015): Diesel Injector Deposit. 2015 Powertrains, Fuels and Lubricants Meeting TWS2 2nd, September 2015.
• 174. Zaho H. (2007): HCCI and CAI Engines for the Automotive Industry. Woodhead Publishing Limited. ISBN 978-1-84569-128-8.
• 175. Żak G., Ziemiański L., Stępień Z., Wojtasik M. (2013): Problemy związane z tworzeniem się osadów na elementach układów wtryskowych nowoczesnych silników Diesla - przyczyny, metody badań, przeciwdziałanie. Nafta-Gaz, nr 9, s. 702-708.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).