Elementy sakralne w krajobrazie pogranicza czy w krajobrazach granicy?

• Autorzy: Plit F.

Warianty tytułu

EN

Sacral elements in borderland landscape or in border landscapes?

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Istotne znaczenie ma rozróżnienie krajobrazu kulturowego pogranicza od krajobrazu (poprawniej krajobrazów kulturowych) granicy. Krajobrazy granicy występują, gdy poszczególne kultury (cywilizacje) tworzą zamknięte systemy. Odpowiadają temu odrębne krajobrazy kulturowe, nawet jeśli ich granica stanowi wyjątkowo zawiłą linię. W przypadku sacrum taka sytuacja występuje, gdy dwie religie są względem siebie niechętne lub wrogie. Krajobrazy pogranicza powstają, gdy istnieją zapożyczania i adaptacja wzorców. Ponieważ relacje międzyludzkie zmieniają się, można obserwować tak powstawanie krajobrazów pogranicza, jak i ich zanik. Krajobrazy granicy występują m.in. na styku ziem chrześcijan i muzułmanów, krajobrazy pogranicza na styku ziem wyznawców prawosławia i katolicyzmu, m.in. obecnie na obszarze Podlasia, gdzie przenikanie wpływów dotyczy nie tylko architektury, ale i form religijności. Z drugiej strony, sąsiedztwo sprzyja podkreślaniu odrębności. Dlatego, paradoksalnie, krajobrazy pogranicza kulturowego kształtować się mogą z dala od granicy obszarów zamieszkanych przez wyznawców dwóch religii.

EN

We should distinguish between cultural borderland landscape and border landscape (or rather cultural border landscapes). We can speak of border landscapes when civilizations make up closed systems. They also develop different cultural landscapes. Their borders “on the ground” may be convoluted, but they will still form two distinct landscapes. The borderland landscapes evolve when people from one culture look at their “other” neighbours with attention and respect. Border landscapes can be found e.g. in areas inhabited by the Christian and Muslim, borderland landscapes – where regions inhabited by the followers of the Orthodox and Catholic faith converge. One such example is the historic region of Podlasie, where interpenetration of influences can be observed not only in architecture but also in various forms of religiousness. Since the relations between religious communities change over time, borderland landscape can both evolve and vanish. On the other hand, direct neighbourhood may encourage people to underline the cultural distinctiveness of their own group. Quite paradoxically, cultural borderland landscapes may emerge afar from the borders of the areas inhabited by followers of two different religions.

Słowa kluczowe

PL

Podlasie; krajobraz kulturowy granicy; krajobraz kulturowy pogranicza; sacrum

EN

Podlasie; border landscapes; sacrum

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 19
• Strony: 54--61
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz.

Twórcy

autor

Plit F.

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa, Polska

Bibliografia

• Barwiński M., 2004: Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Benedict R., 1999: Wzory kultury, Muza, Warszawa (wyd. oryg. ang. 1934).
• Eberhardt P., 2004: Koncepcja granicy między cywilizacją zachodniego chrześcijaństwa a bizantyjską na kontynencie europejskim, Przegląd Geograficzny, t. 76, z. 2: 169-188.
• Huntington S. P., 1997: Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa (wyd. oryg. 1996).
• Koneczny F., 1935: O wielości cywilizacyj, Gebethner i Wolf, Kraków.
• Matykowski R., 2002: Domeny kulturowe współczesnego świata [w:] Kultura jako przedmiot badań geograficznych (red.): E. Orłowska, Oddział Wrocławski PTG – Uniwersytet Wrocławski: 71-86.
• Nowak A., 2004: Między Europą i Azją: orientacje geopolityczne w historii myśli rosyjskiej [w:] Cywilizacja europejska. Wykłady i eseje (red.): M. Koźmiński, Wydawnictwo Naukowe Scholar – Collegium Civitas Press, Warszawa: 327-344,
• Piskozub A., 2003: Polska w cywilizacji zachodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Plit F., 2008: The Determinant of the Landscape of European Civilization [in:] Methodology of Landscape Research, Dissertations Commission of Cultural Landscape No 9: 92-103.
• Plit F., 2011: Krajobraz kulturowy – czym jest?, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa.
• Słownik języka polskiego, 2007: Biblioteka Gazety Wyborczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Spengler O., 1918-22: Der Untergang des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, B. I Wien, B. II Munchen.
• Toynbee A., 1934: A Study of History, vol. 1, Oxford University Press, London.
• Troll C., 1965: Krajobraz geograficzny i jego badanie, Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej, z. 4.
• Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r., Dziennik Ustaw RP z dnia 17 września 2003 r., Nr 182, poz. 1568, Warszawa.