Rezydencja i zaplecze gospodarcze w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie w świetle XVIII-wiecznych opisów inwentarzowych

• Autorzy: Proksa M. , Zub M.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rb.2017.172

Warianty tytułu

EN

The residence and the utilitarian structures in the Latin-rite bishops’ property in Radymno on the basis of the 18th-century inventory

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest analiza architektoniczna i przestrzenno-użytkowa zespołu rezydencjonalno-gospodarczego w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie, wstępnie przedstawiono także architekturę pozostałych zespołów mieszkalno-gospodarczych wchodzących w skład tych dóbr wg ich stanu w połowie XVIII wieku oraz uwagi związane z lokalizacją poszczególnych kompleksów zabudowy. Analiza została przeprowadzona na podstawie tekstu lustracji miasta dokonanej krótko przed 1750 rokiem na zlecenie biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego oraz dwóch wojskowych map topograficznych: z lat 80-tych XVIII wieku i połowy wieku XIX. Na rezydencję biskupów, oprócz drewnianego pałacu w typie dworu alkierzowego z czterema alkierzami narożnymi, otoczonego wałami i fosą, składały się inne zabudowania mieszkalne oraz gospodarcze. W obrębie obronnego obwodu znajdowały się oficyny, kuchnia z piekarnią i szafarnią (spiżarnią) oraz drewutnia z karmnikiem, a także studnia i piwnica, poza wałami ulokowano natomiast stajnię, wozownię, cegielnię i kuźnię, zaś za pałacem rozciągał się ogród. Oprócz zespołu pałacowego w skład omawianych posiadłości wchodziły w XVIII wieku jeszcze trzy folwarki określone w dokumencie źródłowym jako radymiński (w bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji), Bogudzięka (dawny wójtowski) oraz najnowszy – skołoszowski. Osobnym, niewielkim kompleksem zabudowań o trudnej do ustalenia lokalizacji była arenda z browarem, a listę obiektów składających się na gospodarcze zaplecze w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie zamykają wolnostojący spichlerz oraz karczma.

EN

The purpose of the article is to analyse the spatial program and architectural features of the complex of residential and utilitarian structures in the Latin-rite bishops’ property in Radymno. We also present the main features of the rest of the complexes of domestic and utilitarian buildings constituting part of this property (as they were described in the mid-18th century) and some remarks concerning the location of the above mentioned sets of buildings. The analysis has been carried out on the basis of the text of the act of surveying the town, ordered shortly before 1750 by Wacław Hieronim Sierakowski, the bishop of Przemyśl. Two topographical military maps (one of the 1780s and the other of the mid-19th century) have been used as an additional source. The bishops’ residence consisted of a wooden palace with four protruding alcoves in corners, surrounded by the rampart and moat, and other domestic and utilitarian buildings. Inside the defensive circuit there were located: a domestic building for staff, a kitchen with a bakery and a storeroom, a woodshed with a feeder, a water well and a cellar. Outside the rampart there were standing: a stable, a coach house, a brickyard and a forge. There was also a garden beside the palace. In addition to the residential complex three folwarks, named ‘Radyminski’ (in the neighbourhood of the residence), ‘Bogudzięka’, and the newest one – ‘Skoloszowski’ were also part of the property. A separate, small complex of buildings, whose location is difficult to establish, was the inn with the brewery, and at the end of the list of the utilitarian buildings in the Latin-rite bishops’ property in Radymno there is the detached granary and the inn.

Słowa kluczowe

PL

architektura nowożytna; architektura drewniana; architektura rezydencjonalna; budownictwo gospodarcze

EN

early modern architecture; wooden architecture; residential architecture; utilitarian buildings

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture
• Rocznik: 2017
• Tom: z. 64, nr 3/II
• Strony: 285--292
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz., rys.

Twórcy

autor

Proksa M.

• Politechnika Rzeszowska, Zakład Urbanistyki i Architektury, al. Powstańców Warszawy 12, 35-959 Rzeszów; tel.: [phone]

autor

Zub M.

• Politechnika Rzeszowska, Biblioteka, al. Powstańców Warszawy 12, 35-959 Rzeszów; tel.: [phone]

Bibliografia

• [1] Bielamowicz Z.: Rezydencja biskupów przemyskich w Radymnie w XVIII w., Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia, t. 11: 1984-1985, s. 163-173
• [2] Burszta J.: Zabudowa miasta Radymna w połowie XVIII w., Rocznik Województwa Rzeszowskiego, r. 1: 1958, s. 27-48
• [3] Gottfried K.: Z przeszłości Radymna, Rocznik Przemyski, t. 10: 1965, s. 115–188
• [4] Księga lustracji Radymna i okolicznych dóbr biskupów przemyskich 1746–1750 (Muzeum w Jarosławiu, akta różne, sygn. 6, s. 800–816)
• [5] Lustracya generalna dóbr stołowych miasta Radymna cum attinentiis do biskupstwa przemyskiego należących A.Domini 1743 zaczęta et successive expedyowana do r. 1749 (Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, rkps. 3119/II, s. 1599–1[6]56] – w dokumencie źródłowym po s. 1653 błędna numeracja)
• [6] Malik R.: Radymno. Charakterystyka budowy przestrzennej miasta lokacyjnego w świetle analizy materiałów kartograficznych, Wiadomości Konserwatorskie, nr 30/2011, s. 71-80
• [7] Originalaufnahme des Königreiches Galizien und Lodomerien (pierwsze wojskowe zdjęcie topograficzne) 1:28 800, Kriegsarchiv w Wiedniu, sygn. B IX a 390, sekcja 149 [dostępny na: www.mapire.eu; dostęp 28.05.2017]
• [8] Prochaska A.: Radymno, miasteczko i klucz biskupów przemyskich, [w:] Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek miesięczny do „Gazety Lwowskiej”, r. 19: 1891, Lwów 1891
• [9] Proksa M.: Małe założenia obronno-rezydencjonalne fundacji biskupów przemyskich w ziemi przemyskiej i sanockiej, Materiały i sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1993, Rzeszów 1994, s. 295-299
• [10] Proksa M.: Ostatnie realizacje zamkowe w ziemi przemyskiej i sanockiej, [w:] Archeologia okresu nowożytnego w Karpatach polskich, red. J. Gancarski, Krosno 2008, s. 87-129
• [11] Radymno, [w:] Google Maps [dostępny na: https://www.google.pl/maps/place/Radymno; dostęp 28.05.2017]
• [12] Sarna W.: Biskupi przemyscy obrz. łać., cz. II: 1624–1900, Przemyśl 1910
• [13] Tondos B., Tur J.: Materiały z ewidencji zabytków architektury dworskiej XVI i XVII wieku w województwie rzeszowskim, [w:] Architektura rezydencjonalna i obronna województwa rzeszowskiego w świetle badań naukowych prowadzonych w 25-leciu PRL. Materiały z sesji naukowej, Łańcut 9–10 maja 1970, Łańcut 1972, s. 43–66
• [14] Übersicht der Militär-Aufnahme von Galizien und der Bukowina (drugie wojskowe zdjęcie topograficzne) 1:28 800, Kriegsarchiv w Wiedniu, sygn. B IX a 387, Section 8. westliche Colonne VI [dostępny na: www.mapire.eu; dostęp 28.05.2017]
• [15] Zub M.: Drewniana rezydencja rzymskokatolickich hierarchów przemyskich w Radymnie w świetle opisu Wacława Hieronima Sierakowskiego, [w:] Badania archeologiczne zespołów sakralnych w Karpatach, red. J. Gancarski, Krosno 2016, s. 321–347

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018)