Po co człowiekowi sól?

• Autorzy: Kortas G.

Warianty tytułu

EN

Why do we need salt?

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Praca przeglądowo przedstawia powiązanie człowieka z solą w perspektywie jego ewolucji ze świata zwierząt do współczesności. Na tle modelu powstania człowieka Y. Coppensa (1994), wskazuje na dostępność do soli, jako jednego z podstawowych warunków sukcesu ewolucyjnego hominidów i powstania homo sapiens. Wykorzystanie pierwszych narzędzi kamiennych w strefie Ryftu Afrykańskiego do skrobania osadów solnych było prawdopodobnie początkiem urabiania skał. Ze względu na biologiczne uwarunkowania człowieka, sól pełniła zawsze rolę ważnego składnika pokarmowego. Pokazane tu różnorodne związki ludzi z solą dokumentowane były od czasów powstania alfabetu. Dotyczy to sposobów wydobycia soli w odkrywkach, w kopalniach podziemnych i otworowych, transportu i wykorzystania soli. Pozyskiwanie soli wpływało znacząco na organizację i gospodarkę państw w starożytności, w średniowieczu i czasach współczesnych. Sól była i nadal jest pobierana z morza, słonych wycieków i zasolonych wód, z powierzchniowych osadów i podziemnych formacji solnych. Pokazując obecne jej wykorzystanie, wskazuje się na współczesne zróżnicowanie technik górniczych, sposobów i celów zagospodarowania przestrzeni wyrobisk, w tym dla podziemnego magazynowania i składowania czy udostępnienia ich turystom. Rośnie wykorzystanie walorów leczniczych solanki czy zasolonego powietrza w kopalniach podziemnych i tężniach. Złoża soli wykorzystywano także do przeprowadzania w nich próbnych wybuchów nuklearnych. Zwraca się również uwagę na rosnące niekorzystne oddziaływanie soli jako odpadu, postępujące zasolenie cieków i wielkich naturalnych zbiorników wodnych. Dlatego w pracy wskazano na potrzebę zwiększenia racjonalności i odpowiedzialności w gospodarce solą.

EN

This study is a review of the association between man and salt during the evolution of the humans from the animals to the contemporary man. Based on the model of the origin of man by Yves Coppens (1994), the author indicates that the access to salt was one of the fundamental conditions of the evolutionary success of the hominids and the origin of the homo sapiens. Using the first rock tools to scratch salt deposits in the area of the African Rift was probably how mineral extraction began. Owing to the biological conditions of mankind, salt always played the role of an important nutrient. Various associations between man and salt were documented since the origin of alphabet. Those concerned the methods of salt extraction from open pits, underground mines, and solution mines, as well as salt transportation, and applications of salt. Salt extraction considerably influenced the organization and economies of states in ancient, medieval, and contemporary times. Salt was and has been collected from the sea, salt outcrops, brine leaks, surface deposits, and underground formations. Demonstrating the present-day uses of salt, we indicate the current diversity of mining technologies, methods, and types of working development, including the systems of underground storage in former workings and caverns, as well as making old workings available to tourists. The use of brines or salty air in underground mines and graduation towers for medical purposes is expanding. The workings in salt mines were also used for conducting nuclear tests. This paper also mentions the adverse effects of salt waste, including the increased salinity of watercourses and large, natural water reservoirs. For that reason, the need of increased rationality and responsibility in salt management has been indicated.

Słowa kluczowe

PL

ryft afrykański; ewolucja hominidów; słony pot; saliny; odpady solne; zasolenie wód i gleby

EN

African Rift; hominid evolution; salty sweat; salinas; salt waste; water and soil salinity

• Wydawca: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa
• Czasopismo: Przegląd Górniczy
• Rocznik: 2017
• Tom: T. 73, nr 7
• Strony: 42--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 8 poz., fot.

Twórcy

autor

Kortas G.

• Instytut Mechaniki Górotworu PAN, Kraków

Bibliografia

• [1]COPPENS Y. 1994 – East Side Story: The Origin of Humankind. Scientific American. Vol. 270, Iss. 5, pp. 88-95.
• [2] GARD L.M. 1963 – Nuclear explosions – some geologic effects of the Gnome shot. Science. Vol. 139, Iss. 3558, pp. 911–914.
• [3] KORTAS G. 2014 – Podstawowe problemy ochrony powierzchni i górotworu w górnictwie solnym. „Przegląd Górniczy” t. 70, nr 10, pp. 170-185.
• [4] KOZŁOWSKI J.K. 1999 – Afrykańska kolebka ludzkości. pp. 33-38. W: J.K. Kozłowski: Encyklopedia historyczna świata. T.1. Prehistoria. Agencja Publicystyczno-Wydawnicza OPRES. Kraków.
• [5] KURLANSKY M. 2004 – Dzieje soli. Książka i Wiedza. Warszawa.
• [6] MAIK W. (red.). 1999 – ABC Świat. Afryka II. Wyd. Kurpisz. Poznań.
• [7] RYSZKIEWICZ M. 2013 – Homo sapiens. Meandry ewolucji. Wyd. CiS. Warszawa.
• [8] WHEELER P.E. 1991 – The influence of bipedalism on the energy and water budgets of early hominids. Journal of Human Evolution. Iss. 21, pp. 117-136.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).