Wieś tradycyjna w krajobrazie Pogórzy Karpackich

• Autorzy: Angiel Marek , Pietrzak Małgorzata

Warianty tytułu

EN

Traditional village in landscape of the Carpathian Foothills

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Na podstawie obserwacji terenowych, analizy materiałów archiwalnych i kwerendy literatury dokonano próby oceny harmonii krajobrazu wsi tradycyjnej Pogórzy Karpackich. Wskazano na zróżnicowanie przestrzenne morfologicznych typów wsi. Stwierdzono, że w ostatnim półwieczu świadomie, na dużą skalę, w szybkim tempie niszczona jest istniejąca tu jeszcze do niedawna, harmonia krajobrazu polegająca m.in. na dopasowaniu budownictwa i układu przestrzennego zabudowy wsi do lokalnych warunków przyrodniczych. Współcześnie z krajobrazu wiejskiego ginie ład przestrzenny i estetyczny. Dzieje się to na skutek zmian układu przestrzennego wsi i rozproszenia zabudowy mieszkalnej, zmiany funkcji części wsi tego regionu z wsi rolniczej na podmiejską, odejścia od architektury zastanej na rzecz architektury przypadkowej zarówno w formie jak i w proporcji brył budynków.

EN

On base of local observation, analyses of archival materials and literature it performsestimate of harmony in landscape of village in the traditional Carpathian Foothills. What has been indicated is spatial disparity of morphological type of villages, which is connected with history of people in the area and natural conditions. It has been ascertained, that in last half-century, on big scale, it is being destroyed consciously and in fast rate the harmony of landscape on adjusting construction for local natural conditions match of building of spatial dimension villages. Harmonious landscape of agricultural village in traditional Carpathian Foothills assured inhabitants the safeties and the feeling of being “their own”. Nowadays the spatial order disappears from country landscape and it becomes mismatching and unaesthetic. It happens as a result of changes in spatial match of villages and dispersions of habitable buildings, changes in functions from agricultural village to suburban village in this region, departures from architecture in favor of accidental architecture as well as in proportion of lump of building. What is foreign culturally is new architectonic details and the usage of coloring in the building constructions.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz kulturowy; osadnictwo wiejskie; harmonia krajobrazu

EN

cultural landscape; rural settlement; landscape harmony

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2009
• Tom: nr 12
• Strony: 13--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., ryc.

Twórcy

autor

Angiel Marek

• Warszawa, Polska

autor

Pietrzak Małgorzata

• Uniwersytet Jagielloński; Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej; Kraków, Polska

Bibliografia

• Angiel M., 2007: Przemiany krajobrazu kulturowego Pogórza Wiśnickiego (refleksje na temat ginącej wsi wpisanej w krajobraz). Aura, nr 8/07, s. 4-7.
• Angiel M., Pietrzak M., 2009: Tradycyjny ogród wiejski w krajobrazie Pogórzy Karpackich. [w:] Ogród za oknem – w poszukiwaniu formy. SGGW, Warszawa. URL: www.szsk.sggw.pl/?Konferencje
• Angiel M., Gmiąt A., Patoczka P., Pietrzak M., 2006: The Initiative for the Saving of the Cultural Heritage of Carpathian Foothills in the Vicinity of Brzesko. [w:] Polish Journal of Environmental Studies, Vol. 15, No. 5C, s. 79-82.
• BDR GUS, 2005: Bank Danych Regionalnych Główny Urząd Statystyczny, 2005. URL: www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks
• Bartels D., 1969: Die Harmonie Begriff in der Geographie. Die Erde 2-4.
• Bogdanowski J., 1998: Konserwacja i ochrona krajobrazu kulturowego (ewolucja metody). Teki krakowskie VI, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska, Kraków, ss. 259.
• Chilczuk M., 1970: Mapa regionów typów kształtów osadnictwa wiejskiego w Polsce. [w:] J. Tkocz, 1998, Organizacja przestrzenna wsi w Polsce. Prace Uniwersytetu Śląskiego, 1734, Katowice, ss. 178.
• Górka Z., 1995: Osadnictwo. [w:] J. Warszyńska (red.), Karpaty polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 219-232.
• Karty Ewidencyjne Zabytków Architektury i Budownictwa dla miejscowości Jadowniki (powiat brzeski), 1979 i 1980. Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie (maszynopis).
• Kiełczewska–Zaleska M., 1956: Mapa typów morfogenetycznych osadnictwa wiejskiego. [w:] J. Tkocz, 1998, Organizacja przestrzenna wsi w Polsce. Prace Uniwersytetu Śląskiego, 1734, Katowice, s. 179.
• Kowicki M., 2004: Wybrane zagadnienia planistyczno-przestrzennego kształtowania wsi beskidzkiej ze szczególnym uwzględnieniem problemów architektonicznokrajobrazowych. [w:] U. Myga-Piątek (red.), Przemiany krajobrazu kulturowego Karpat. Wybrane aspekty. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, t. III, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec, s. 144-154.
• Ładogórski T., 1958: Studia nad zaludnieniem Polski XIV wieku. Mapa 1:800000, Gęstość zaludnienia diecezji krakowskiej ok. roku 1340. PAN, Wrocław, ss. 227.
• Pietrzak M., 2002: Geomorfologiczne skutki zmian użytkowania ziemi na Pogórzu Wiśnickim. Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, ss. 149.
• Pietrzak M., 2005: Relationship between settlement and relief in the Polish Carpathian Mountains. [w:] W. Zgłobicki, J. Rejman (red.), Human impact on Sensitive Geosystems. Maria Curie-Skłodowska University Press, Lublin, s. 65-82.
• Pietrzak M., 2006: Zagrożenia stabilności granic geograficzno-historycznych w krajobrazie polskich Karpat. [w:] J. Plit (red.), Granice i ich rola w krajobrazach kulturowych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, t. V, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec, s. 106-116.
• Soja M., 2008: Cykle rozwoju ludności Karpat Polskich w XIX i XX wieku.Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, ss. 141.
• Starkel L., 1972: Charakterystyka rzeźby polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 10, s. 75-150.
• Starkel L., Pietrzak M., Łajczak A., 2007: Wpływ zmian użytkowania ziemi i wzrostu częstotliwości ekstremalnych opadów na obieg wody i erozję oraz ochronę zasobów przyrodniczych Karpat. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 54, s. 19-30.
• Statystyka Polski wydawana przez Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1933.
• Wojciechowski K.H., 1986: Problemy percepcji i oceny estetycznej krajobrazu. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział BiNoZ, Rozpr. hab. XXVIII, Lublin.
• Zawidzka I., 2005: Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w powiecie bocheńskim. Muzeum im. S. Fischera w Bochni, Bochnia.