Woda w górnictwie – od pradziejów do początków XIX wieku

• Autorzy: Preidl W. , Dyduch G. , Stacha G.

Identyfikatory

DOI

10.5277/hm170402

Warianty tytułu

EN

Water in mining from the origins to the beginning of the 19th century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono problematykę zagrożenia wodnego w górnictwie od jego zarania do początków XIX wieku. Woda zawsze towarzyszyła górnictwu podziemnemu będąc jego błogosławieństwem, ale jednocześnie przekleństwem. Woda była tym czynnikiem, który przesączając się przez warstwy skale wypłukiwał związki chemiczne, na podstawie których poszukiwacze ukrytych skarbów mogli zorientować się jakie kopaliny użyteczne występują w warstwach górotworu. Woda też zazdrośnie strzegła dostępu do pożądanych surowców, zalewając wyrobiska, a często wręcz uniemożliwiając ich eksploatację. Woda w początkach górnictwa, aż do wynalezienia pierwszych maszyn parowych, była najtańszym i ogólnie dostępnym źródłem energii do napędzania maszyn wykorzystywanych w górnictwie. Do początków XIX wieku były to przede wszystkim wyciągi szybowe, ale też i pompy, którymi odwadniano kopalnię. Wodę wykorzystywano również w procesie przeróbki surowców, ich wzbogacania i do transportu urobku z kopalni – tzw. sztolnie spławne. Złożoność zagadnienia występowania wody w złożach kopalin użytecznych i sposób w jak ówcześni górnicy podchodzili do tego zagadnienia świadczy o ambiwalentnym stosunku do wody w początkowym okresie rozwoju górnictwa. Stosunek górników do wody diametralnie zmienił się wraz z chwilą wprowadzenia do kopalń pomp odwadniających, najpierw parowych, potem z silnikami elektrycznymi. Od tego momentu mówiąc o wodzie w kopalni rozumie się tylko i wyłącznie zagrożenie, z którym należy walczyć. Zagadnieniom wykorzystania wody w procesach technologicznych w kopalniach poświęcone będą dalsze artykuły, które są planowana do druku w kolejnych numerach rocznika.

EN

The article presents the problem of water hazards in the mining industry from its origins to the beginning of the 19th century. Water has always accompanied underground mining, being its blessing yet also a curse at the same time. Water was the factor that washed through the layers of rock scouring chemical compounds. On that basis seekers of hidden treasures could find useful minerals in rock layers. Water also jealously guarded access to desirable raw materials, flooding excavations or even preventing them from being exploited. Since the beginning of mining until the invention of the first steam engines, water was the cheapest and widely available energy source for propulsion of machinery used in mining. Until the beginning of the 19th century, these were mainly shafts but also pumps that dewatered mines. Water was also used in the processing of raw materials, their enrichment and transportation from the mine, using so-called navigation adits. The complexity of the problem which the presence of water posed in the deposits of useful minerals and the way in which the miners approached that issue is a testimony to the ambivalent attitude towards water in the early period of mining development. Miners’ attitude to water fundamentally changed with the introduction of dewatering pumps in mines, using steam engines first and then electric motors. From that point on, talking about water in a mine meant struggling against a threat. Part two of the article, which is planned to be printed in the next issue of the yearbook, will be devoted to the use of water in technological processes in mines.

Słowa kluczowe

PL

historia górnictwa; odwadnianie; technika górnicza

EN

mining history; drainage; mining technology

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 4
• Strony: 25--43
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Preidl W.

• Politechnika Śląska

autor

Dyduch G.

• Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, ul. Akademicka 2, 44-100 Gliwice

autor

Stacha G.

• Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, ul. Akademicka 2, 44-100 Gliwice

Bibliografia

• AGRICOLA J., 2000. O górnictwie i hutnictwie dwanaście ksiąg. Firszt S. (red.), tłum. Kurkova K. (z Agricola J., 1933 – Dvanáct knih o hornictví a hutnictví. Praha). Wyd. Muz. Karkonoskie. Jelenie Góra
• CALVÖR H., 1763. Acta historico-chronologico-mechanica circa metallurgiam in hercynia superiori. Erster & Zweyter Theil. Braunschweig. Dostęp: http://dx.doi.org/10.3931/e-rara-33356 – biblioteka cyfrowa ETH Zurich.
• DELIUS, C.T., 1806. Anleitung zu der Bergbaukunst nach ihrer Theorie und Ausübung, nebst einer Abhandlung von den Grundsätzen der Bergwerks-Kammeralwissenschaft für die Schemnitzer Bergwerksakademie. Wien. Dostęp: http://dx.doi.org/10.3931/e-rara-20195 – biblioteka cyfrowa ETH Zurich.
• DUŻY S., PREIDL W., JURKIEWICZ G. J., 2006. Główna Sztolnia Dziedziczna. Zabytek techniki górniczej i budownictwa wodnego. [W:] Januszewski St. (red.). Dziedzictwo Morskie i Rzeczne Polski. Wyd. Polit. Wrocł. Wrocław.
• GISMAN S., 1955. Ilustrowany górniczy słownik encyklopedyczny. Wyd. Górniczo–Hutnicze. Stalinogród.
• GURTL A., 1883. Górnictwo i hutnictwo. Krótki wykład historycznego i technicznego rozwoju górnictwa i hutnictwa. Wyd. Gebethner i Wolff. Tłum.: Wincenty Kosiński. Warszawa.
• KONDRATOWICZ H., 1919. Górnictwo Tom II. Wyd. Gebethner i Wolff. Warszawa.
• LOSTER T., 2004. Kunszty wodne. Jedno z największych osiągnięć górniczej techniki. Wiad. Górn., 8.
• ŁABĘCKI H., 1841. Górnictwo w Polsce – Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego. Tom 2. Wyd. Juliana Kaczanowskiego. Warszawa.
• ŁABĘCKI H., 1858. Słów kilka o odbudowie kopalń Olkuskich i machinach w tymże. Biblioteka Warszawska, Nowa serya t. II. Warszawa.
• MICHAŁOWSKI K., 1959. Technika Grecka. Bibl. Problemów. Wyd. PWN. Warszawa. Międzynarodowa Konferencja „Lisia Sztolnia w Wałbrzychu jako zabytek techniki europejskiego dziedzictwa kulturowego”, 2001. Zamek Książ w Wałbrzychu.
• MOSZNY J., 2002. Rola i znaczenie sztolni odwadniających w górnictwie tarnogórskim. Ma. Symp. 45 lat działalności Sztolni „Czarnego pstrąga” w Tarnowskich Górach. Wyd. Stow. Miłośn. Ziemi Tarnogórskiej (SMZT). Tarnowskie Góry.
• ORŁOWSKI B., 1966. Poczet wielkich inżynierów. Wyd. Nasza Księgarnia. Warszawa.
• PREIDL W., 2012. Rozwój techniki odwadniania kopalń na przestrzeni dziejów. IX Międzynarodowy Warsztat Archeologii Przemysłowej Dzierżoniów – Nowa Ruda – Świdnica – Wałbrzych, 14–15 czerwca 2012. [W:] Technika w dziejach cywilizacji – z myślą o przyszłości, 8. Wrocław.
• MIRSCH R., ABERLE B., 2007. Von der Kunst Wasser zu heben – über die Bedeutung der Wasserstollen im Mansfelder Revier. 7. Mat. Altbergbau Kolloquium. Freiberg.
• STRZAŁKOWSKA E., PREIDL W., 2016. Wybrane zabytki Tarnowskich Gór. Budown. Górn. i Tunelowe, 4.
• WISDORF H., 1987. Montanwesen eine Kulturgesichte. Edition Leipzig.
• WOJNOWSKI J., 2005. Wielka encyklopedia PWN. Warszawa.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).