Najstarsze sieci geodezyjne w Polsce – sieć triangulacyjna na obszarze Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

• Autorzy: Banasik P. , Bujakowski K.

Warianty tytułu

EN

The oldest geodetic networks in Poland – triangulation network in the area of the Old-Polish Industrial Region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Historyczne ślady dawnej działalności geodetów stają się przedmiotem zainteresowania zarówno historyków zawodu, jak też grona praktyków. Spektakularnym wyrazem uznania znaczenia prac geodezyjnych było wpisanie w 2005 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO łańcucha Struwego założonego w XIX wieku głównie w celu określenia parametrów elipsoidy ziemskiej. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie pierwszej osnowy geodezyjnej, obejmującej znaczny obszar Polski, założonej na zlecenie polskiej administracji. Opierając się na dostępnych materiałach źródłowych przedstawiono charakterystyki: pomiarów astronomicznych, pomiarów kątów, pomiaru długości bazy, wykonanych obliczeń, zasad stabilizacji i sygnalizacji znaków geodezyjnych. Wykorzystano głównie informacje i dane zawarte w jednej z pierwszych polskich instrukcji geodezyjnych „Przepisy obowiązujące przy pomiarach przestrzeni dóbr i lasów rządowych także majątków pod opieką rządu zostających” wydanej w 1843 roku. Na podstawie dostępnych w instrukcji informacji ustalono współrzędne 15 punktów sieci triangulacyjnej Staropolskiego Okręgu Przemysłowego (SOP). Przeprowadzona analiza układu SOP i transformacja współrzędnych odszukanych punktów z układu SOP do współczesnego państwowego układu wykazała, że lokalizacja pięciu z nich nie uległa znacznym zmianom w ciągu 190 lat. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przypadku dwóch punktów „Bodzentyn-kościół” (powiat kielecki) i „Gmigów” (powiat szydłowiecki), miejsce stabilizacji znaku geodezyjnego jest takie, jakie wybrano w przeszłości. Są to przykłady najstarszych punktów geodezyjnych zakładanych na obszarze Polski, przez polskich geodetów na zlecenie władz polskich. Myśl naukowa i techniczna związana z zakładaniem sieci triangulacyjnej SOP stanowi część polskiego dziedzictwa naukowego i technicznego, a najstarsze punkty geodezyjne są jego materialnym śladem.

EN

Historical evidence of former surveyors’ activities are becoming the subject of interest of both historians and a group of practitioners. A spectacular expression of recognition of importance of geodetic works was the inclusion of the Struve’s chain established in the 19th century, mainly to determine the parameters of the Earth’s ellipsoid, on the UNESCO World Heritage List in 2005. The objective of this paper is to present the first geodetic control network covering a large area of Poland, established by the Polish administration. Basing on available sources, the characteristics of: astronomical measurements, angle measurements, baseline length measurements, calculations, stabilization rules and signaling of survey markers is presented. It is mainly based on information and data contained in one of the first Polish surveying instructions “Binding regulations in the process of measurements of governmental possessions and forests, including those under the care of the government” issued in 1843. On the basis of information available in the instruction, coordinates of 15 points of the triangulation network of the Staropolski Industrial Region (SOP) were determined. Analysis of the SOP system and transformation of coordinates to the contemporary national reference system showed that the locations of five points have not significantly changed for 190 years. Probably in case of two points „Bodzentyn-kościół” (Kielce district) and „Gmigów” (Szydłowiec district), the place of stabilization of the surveying marker is the one chosen in the past. These are examples of the oldest geodetic points established in Poland by Polish surveyors on the request of Polish authorities. Scientific and technical thought related to the establishment of the SOP triangulation network is a part of the Polish scientific and technical heritage, and the oldest geodetic points are its material evidence.

Słowa kluczowe

PL

najstarsze sieci triangulacyjne; identyfikacja punktów sieci

EN

oldest triangulation networks; identification of network points

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej
• Czasopismo: Roczniki Geomatyki
• Rocznik: 2018
• Tom: T. 16, z. 3(82)
• Strony: 159--174
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Banasik P.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Katedra Geodezji Zintegrowanej i Kartografii

autor

Bujakowski K.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Katedra Geodezji Zintegrowanej i Kartografii

Bibliografia

• Armiński Franciszek, 1830: Opis Góry Świętokrzyskiej „Pamiętnik Sandomierski” (Description of the Świętokrzyska Mountain, „The Sandomierz Diary”). t. II: 431-436.
• Banasik Piotr, Bujakowski Kazimierz, 2017: Identyfikacja punktów dawnych sieci triangulacyjnych na obszarze powiatu ostrowieckiego (Identification of points of former triangulation networks in Ostrowiec county). Roczniki Geomatyki 15(1): 15-24. Warszawa, PTIP.
• Berezowski Eugeniusz, 1984: Polska sieć triangulacyjna z lat 1828-1829 na terenie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego (The Polish Triangulation Network of 1828-1829 in the Old Polish Industrial Region). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 29 (3-4): 605-614. Warszawa, Instytut Historii Nauki PAN.
• Geoportal: www.geoportal.gov.pl
• Kadaj Roman, 2013: GEOIDPOL-2008CN – model i program quasi-geoidy dostosowany do nowego układu PL-ETRF2000 (GEOIDPOL-2008CN – a model and quasi-geoid software tool adapted to the new PL-ETRF2000 System). Rzeszów, ALGORES-SOFT Roman Kadaj i Tomasz Świętoń. http://www.geonet.net.pl/images/2013_08_geoidpol_2008CN.pdf
• Kluss Tadeusz, 1964: Transformacje współrzędnych wykonywane na podstawie punktów łącznych (The Transformation of Co-ordinates Based on Joint Points). Prace IGiK 9(1): 1-65, Warszawa, IGiK.
• Kolberg Juliusz, 1838: Porównanie miar i wag teraźniejszych i dawniejszych w Królestwie Polskiem używanych z zagranicznemi (Comparison of contemporary and past measures and weights in the Congress Kingdom of Poland applied with foreign ones). Warszawa, Więcki. https://polona.pl/item/porownaniemiar-i-wag-terazniejszych-i-dawniejszych-w-krolestwie-polskiem-uzywanych-z,MTIzNjY2Mw/2/#info:metadata
• Kosiński Wacław, 1959a: Historia triangulacji w Polsce. cz. I (History of triangulation in Poland – Part I). Przegląd Geodezyjny 1959-1. Warszawa, SGP.
• Kosiński Wacław, 1959b: Historia triangulacji w Polsce. cz. II (History of triangulation in Poland – Part II). Przegląd Geodezyjny 1959-2. Warszawa, SGP.
• Lipowe Pole URL: http://www.skarzysko.com.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=13&menu=47&strona=1
• Michałowski Józef, Sikorski Tadeusz, 1932: Katalog punktów trygonometrycznych obejmujący współrzędne i wysokości punktów triangulacji szczegółowej wykonanych przez Austrję, Niemcy i Rosję przed rokiem 1918 w granicach Rzeczypospolitej Polskiej (The catalogue of trigonometric points including coordinates and elevations of detailed triangulation points established by Austria, Germany and Russia before 1918 in the Republic of Poland). Biblioteka Służby Geograficznej t. 8: 577 s. Warszawa, Sekcja Geograficzna Towarzystwa Wiedzy Wojskowej.
• Olszewicz Bolesław, 1921: Polska kartografia wojskowa. Zarys historyczny (The Polish military cartography. Historical outline). Warszawa, Główna Księgarnia Wojskowa.
• Przepisy, 1843: Przepisy obowiązujące przy pomiarach przestrzeni dóbr i lasów rządowych, także pod opieką rządu zostających (Binding regulations in the process of measurements of governmental possessions and forests, including those under the care of the government). Warszawa, Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu. Śląska Biblioteka Cyfrowa: http://www.sbc.org.pl/Content/79469/ii477173.pdf
• Rozporządzenie, 2012: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 2012 r. w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych (The Ordnance of the Council of Ministers of October 15, 2012 on the state spatial reference system), Dz.U.2012 poz. 1247.
• Rybka Eugeniusz, Rybka Przemysław, 1983: Historia astronomii w Polsce. T. II (The history of astronomy in Poland – Part II): 290 s., Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN.
• Vaníček Petr, 1976: Physical Geodesy. Geodesy and Geomatics Engineering, UNB, Canada, Lecture No. 43: 187 pp. http://www2.unb.ca/gge/Pubs/LN43.pdf
• World Heritage List, Struve Geodetic Arc, 2005: http://whc.unesco.org/en/list/1187

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).