Ślady prac górniczych w Libiążu pow. Chrzanów

• Autorzy: Rozmus D. , Szymaszkiewicz M.

Identyfikatory

DOI

10.5277/hm170413

Warianty tytułu

EN

Traces after mining works in Libiąż, Chrzanów County (Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedmiotem artykułu są wyniki nadzoru archeologicznego przeprowadzonego w 1988 r. po odkryciu szybów górniczych w Libiążu. Jest to jeden z rzadkich przykładów badań archeologicznych na reliktach górnictwa kruszcowego, na obszarach pogranicza Górnego Śląska i Zachodniej Małopolski. Podczas nadzoru archeologicznego nad pracami budowlanymi natrafiono na szyb, od którego odchodziły promieniście chodniki poziome w liczbie przynajmniej trzech. Chodniki występowały na głębokości 2,5–3 m, w warstwie skalnej dolomitu o niezbyt zwartej strukturze. Poziome wyrobiska miały płaski spąg, w miarę wyrównane ociosy i łukowato sklepiony strop. Ich szerokość wynosiła około 100 cm a wysokość około 80–100 cm. Jeden z chodników posiadał rozgałęzienie. Prawa odnoga, była ściśle zasklepiona regularnie ułożonymi bloczkami dolomitu. Tajemniczo przedstawia się chronologia znalezisk. Najprawdopodobniej związane są one z wczesnośredniowiecznym górnictwem kruszcowym. Prawdopodobne jest też postawienie hipotezy, że związane są one z okresem halsztackim. Byłyby zatem śladami prac górniczych prowadzonych przez ludność kultury łużyckiej, która na omawianym regionie (cmentarzysko ciałopalne w Żarkach, około 5 km od miejsca odkrycia szybów) eksperymentowała z wytopem ołowiu z lokalnych rud i produkcją z niego ozdób znalezionych pośród darów grobowych.

EN

The article is devoted to the results of archaeological supervision conducted in 1988 afer the discovery of mining shafts in Libiąż. This is one of the rare examples of archaeological studies in the relic of ore mining, in the border areas of Górny Śląsk and Zachodnia Małopolska. During the archaeological supervision and the construction work a vertical shaft was discovered, from which spread at least 3 horizontal drifts projected in a radial manner. The drifts were located at the depth of 2.5–3 m in a dolomite rock layer whose structure was of relatively poor density. The horizontal tunnels (adits) had a flat bottom, relatively straight lateral walls and an arched vault. Their width was about 100 cm and their height was about 80-100 cm. One of the tunnels bifurcated – there was a side tunnel, oriented at about 25 degrees. The chronology of the finds is a source of mystery. Most probably the finds are associated with early medieval ore mining. One may also venture a legitimate hypothesis that they may be associated with the Hallstatt period. Therefore they are the traces of the mining work which was conducted by the people who represented Lusatian culture and experimented with the technology of smelting lead from local ores and with the production (from this material) of ornaments found among the burial gifs in the region in question (a cremation grave in Żarki located about 5 km from the place where the shafts were discovered).

Słowa kluczowe

PL

górnictwo wczesnośredniowieczne; górnictwo kruszcowe srebra; górnictwo kruszcowe ołowiu; halsztacki wytop; produkcja ozdób ołowianych; wyrobiska; szyby kopalniane; chodniki kopalniane

EN

early medieval lead; silver mining; hallstatt smelting of metals; production of lead ornaments; mining pits; shafts; drifts

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 4
• Strony: 209--220
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Rozmus D.

• Muzeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej, Wyższa Szkoła HUMANITAS w Sosnowcu

autor

Szymaszkiewicz M.

• Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich

Bibliografia

• BACHMAN H.G., BARTELS Ch., BINGENER A., KLAPPAUF L., 2000. Daten zur Geschichte der Harzregion. [W :] Auf den Spuren einer fruhen Industrielanschaft, Naturraum –Mensch – Umwelt im Harz, Arbeitshefte zur Denkmalpflege in Niedersachsen, 21: 157–163. Hannover.
• BOROŃ P. (red.), 2013. Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X–XII wiek). WYDAWCA. Wrocław.
• BROCKNER, W., 1992. Fruhe Buntmetallgewinnung in der Harzregion. Berichte zur Denkmalpflege in Niedersachsen, 4: 151–153.
• CEMBRZYŃSKI P., LEGUT–PINTAL M., 2016. Airborne laser scanning as a method of localisation and documentation of mining sites remains. Examples from Silesia. Acta Rerum Naturalium, 16 (přírodovědný časopis vysočiny): 187–201.
• CHRÓST L., 2013. Ołowiowy ślad „Wiślan” odczytany z torfowisk obszaru kruszconośnego śląsko-małopolskiego. [W:] Boroń P. (red.), Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X–XII wiek): 175–188. Wrocław.
• GAŁKIEWICZ T., 1969. Geneza śląsko-krakowskich złóż Zn–Pb w ujęciu I. Smolarskiej. Rudy i Metale Nież., XIV, 4: 215–218.
• GAŁKIEWICZ T., ŚLIWIŃSKI S., 1985. Charakterystyka geologiczna śląsko-krakowskich złóż cynkowo-ołowiowych. Ann. Soc. Geol. Pol., 53, 1–4: 63–90.
• GEIGER C., KAMM A., RINSER F., ZANDER Ph., 2015. Into the Darknes – a survey report of two medieval mines at Monte Calisio in Trento (I). [W:] Silvertant J. (red.), Minning Archeology – perspectives, conflicts, challenges: 149–161. Aichach /Gulpen.
• HRUBY P., MALY K., 2005. Hornictvi na Jihlavsku: wyrobne distribučni vztahy Jihlavy a dulni aglomerace Stare Hory ve 13 stoleti. [W:] Montanna archeologia na Slovensku: 67–86. Banska Štiavnica.
• KRYGIER E., MOLENDA D., SAŁADZIAK A., 1964. Inwentaryzacja zabytków górniczych w powiecie olkuskim. Kwart. Hist. Kultury Mat., XII, z. 3: 480–493.
• MIKOŚ T., CHMURA J., 2006. Problemy archeologii górniczej w międzynarodowej współpracy naukowej. Górnictwo i Geoinżynieria, 30, 4: 59–67.
• MOLENDA D., 1963. Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do połowy XVI wieku. Studia i Mat. z Historii Kultury Materialnej, XV. [W:] Pazdur J. (red. ) Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, VIII. Wrocław.
• MOLENDA D., 1972. Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI-XVIII wieku. Z dziejów postępu technicznego w eksploatacji kruszców. Ossolineum. Wrocław.
• MOLENDA D., 1973. Początek eksploatacji galmanu na ziemiach polskich (do połowy XVII w.). Kwart. Hist. Kult. Materialnej, XXI, 1: 37–68.
• MOLENDA D., 1979. Huty ołowiu w Małopolsce w XVI–XVIII w. [W:] Kamieńska Z. (red.), Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, 42: 115–181. Wrocław.
• PAWLETA M., ZAPŁATA R. (red.), 2015. Nieinwazyjne rozpoznanie zasobów dziedzictwa archeologicznego – potencjał możliwości. Uniwersytet Adama Mickiewicza Poznań, Instytut Prahistorii. Lublin.
• POPKO C. W., SZYMASZKIEWICZ M., ROZMUS D., GARBACZ-KLEMPKA A., Lead products in Lusatian culture 7th-6th BC in the lead ore-rich areas in the Wyżyna Śląska and in the Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. (w druku)
• ROZMUS D., 2004. Wczesnośredniowieczne Zagłębie Metalurgii Srebra i Ołowiu. [W:] Abłamowicz D., Furmanek M., Michnik M. (red.), Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych: 301–305. Gliwice.
• ROZMUS D., 2012. Pochodzenie srebra odnajdywanego w Polsce we wczesnym średniowieczu. Magazyn Numizmat., 38: 67–97.
• ROZMUS D., 2013. Konsekwencje istnienia wczesnośredniowiecznej metalurgii srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski. [W:] Boroń P. (red.), Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X–XII wiek): 261–272. Wrocław.
• ROZMUS D., 2014. Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski (2 połowa XI–XII /XIII w.). Księgarnia Akademicka. Kraków.
• RYBAK A., 2004. Ślady górnictwa kruszcowego na terenie Dąbrowy Górniczej i jej okolic. [W:] Rozmus D. (red.), Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa na terenie Dąbrowy Górniczej i okolic: 107–124. Kraków.
• STADNIK W., 1965. Badania archeologiczno-górnicze w Olkuszu w 1964 r. Kwart. Hist. Kultury Mat., XIII, 3: 655–656.
• SZYDŁOWSKA E., 1982. Eksploatacja i przetwórstwo metali kolorowych na Górnym Śląsku u schyłku epoki brązu i w początkach epoki żelaza. [W:] Bukowski Z. (red.), Pamiętnik Muzeum Miedzi, 1: 131–145. Legnica.
• SZYDŁOWSKA E., 1988. Zagadnienie eksploatacji ołowiu w kulturze łużyckiej w Polsce. [W:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej. Pr. Kom. Archeologicznej, 6: 41–51. Wrocław.
• SZYDŁOWSKA E., 1995. Użytkowanie metali kolorowych przez ludność podgrupy częstochowsko-gliwickiej kultury łużyckiej. Śląskie Pr. Prahist., 4: 85–96.
• SZUWARZYŃSKI M., 2009. Kopaliny użyteczne ziemi chrzanowskiej i ich wykorzystywanie. [W:] Studia z dziejów z miasta i regionu, III. Wyd.: Muzeum w Chrzanowie. Chrzanów.
• SZUWARZYŃSKI M., 2011. Kopalnie rud metali w Balinie i na Kątach. Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze ziemi chrzanowskiej. Muzeum w Chrzanowie. Chrzanów.
• SZYMASZKIEWICZ M., 1988. Notatka służbowa z 18 listopada 1988 r. złożona w Archiwum Dokumentacji Naukowej Muzeum im J i M. Mazarakich w Chrzanowie. MCh-DN-A/81.
• SZYMASZKIEWICZ M., 1986–1990. Dokumentacja badawcza cmentarzyska kultury łużyckiej w Żarkach-Ziajkach 1986, 1988, 1990. MCh-DN-A/52, 53, 55, 56 i 60.
• SZYMASZKIEWICZ M., 1998. Archeologia regionu chrzanowskiego. [W:] Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939. Chrzanów.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).