Słomniki. Charakterystyka budowy przestrzennej miasta średniowiecznego w oparciu o analizę wielkości działki lokacyjnej

• Autorzy: Malik R.

Warianty tytułu

EN

Słomniki. Characteristics of a spatial layout of a medieval town based on the analysis of a settlement plot size

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Współczesne Słomniki to stosunkowo nieduży ośrodek usługowo-handlowy położony na północ od Krakowa, mniej więcej w odległości 25 kilometrów od niego, przy głównej drodze w kierunku Kielc. Założono go w okresie Średniowiecza, pomiędzy 1342 a 1358 rokiem. Pod budowę miasta wybrano wzniesienie nad rzeką Szreniawą. Plan miasta oparto na zgeometryzowanej, ortogonalnej konstrukcji, której centrum stanowił kwadratowy rynek. Otoczony był on ośmioma blokami zabudowy miejskiej. Uzyskane w trakcie badań wyniki wskazują, że w chwili lokacji w mieście rozmierzono 39 działek o wymiarach 50 × 150 stóp (stopa = 28,8 cm), z czego 9 w trzech blokach przekątniowych, czwarty zajmowała już działka kościelna i 30 działek w blokach przyrynkowych, po 8 w pierzejach północnej, wschodniej i południowej oraz 6 w skróconym – ze względu na lokalizację przedlokacyjnego kościoła – bloku zachodnim. Teoretycznie miasto było zamknięte w kwadracie o boku długości 7 sznurów. Sąsiadowała z nim od strony zachodniej curia regia – ufortyfikowana siedziba królewska, której obszar wraz z kościołem nosił znamiona zagospodarowania przedlokacyjnego.

EN

Modern-day Słomniki is a relatively small service-andtrade centre, located approximately 25 kilometres to the North of Krakow, by the main road towards Kielce. It was founded during the Medieval period, sometime between 1342 and 1358. A hill overlooking the Szreniawa river was selected as the site on which the town was to be erected. The town layout was based on the geometricised orthogonal structure the centre of which was a square market place surrounded by eight blocks of town buildings. Results obtained during research indicate that at the moment of location 39 plots measuring 50 × 150 feet (a foot = 28.8 cm) were laid out in the town, out of which 9 were in three diagonal blocks as the fourth belonged to the church, and 30 plots in market blocks, 8 along each frontage: the North, the East and the South, and 6 in the shortened – because of the location of the pre-foundation church – Western block. Theoretically, the town was enclosed within a square whose side measured 7 ‘ropes’ (‘sznur’ – unit of length). On the West side it was adjacent to curia regia – a fortified royal seat the area of which, together with the church, bore evidence of pre-foundation settlement.

Słowa kluczowe

PL

urbanistyka; Średniowiecze; Słomniki

EN

urban planning; Medieval period; Słomniki

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 33
• Strony: 47--53
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys.

Twórcy

autor

Malik R.

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Katedra Historii Architektury, Urbanistyki i Sztuki Powszechnej

Bibliografia

• [1]. B. Krasnowolski, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze Ziemi Krakowskiej wXIII i XIV wieku, cz. II, Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, Kraków 2004, s. 223-226.
• [2]. H. Pomykalski, Zarys dziejów Słomnik do końca XVI wieku, Rocznik Naukowo Dydaktyczny WSP wKrakowie, Prace Historyczne, Kraków 1970, z. 35.
• [3]. A. Pankowicz, Słomniki, Studium miasta prywatnego wokresie staropolskim, Kraków 1994.
• [4]. A. Berdecka, Lokacje izagospodarowanie miast królewskich wMałopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333-1370), Wrocław 1982.
• [5]. F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski XIII – XIV w., mpis, Kraków 1974, s. 281-284.
• [6]. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. II, wyd. F. Piekosiński [w:] Monumenta medii aevi historica, t. IX, Kraków 1886.
• [7]. Wł. Chorozki, Opracowanie historyczno-heraldyczne Miasta iGminy Słomniki, mpis, s. 2-3.
• [8]. Zbiór dokumentów małopolskich, opr. St. Kuraś, cz. I, Wrocław 1962, s. 110-111; H. Pomykalski,
• [9]. St. Kutrzeba, Handel Krakowa w wiekach średnich na tle stosunków handlowych Polski, Kraków 1902.
• [10]. S. Weyman , Cła i drogi handlowe w Polsce piastowskiej, Prace Komisji Historycznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, t. XIII, Z. 1, Poznań 1938.
• [11]. J. Małecki, Studia nad rynkiem regionalnym Krakowa w XIV wieku, Warszawa 1963.
• [12]. Matricularum Regnii Poloniae Summari wyd. T. Wierzbowski, t. IV, cz. 3, Warszawa 1915.
• [13]. B. Krasnowolski, Lokacyjne układy urbanistyczne..., cz. I, Miasta Ziemi Krakowskiej, chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych, Kraków 2004.
• [14]. J. Pudełko, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu ozagadnienie działki, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki (dalej KAiU), t. IX, 1964, z. 1.
• [15]. J. Pudełko, Działka lokacyjna w strukturze przestrzennej średniowiecznych miast śląskich XIII wieku, KAiU, tom IX, z. 2, Warszawa 1964.
• [16]. Monumenta Poloniae Vaticana, wyd. J. Ptaśnik, t. II, Kraków 1913.
• [17]. Lustracja woj. krakowskiego 1564 r., wyd. J. Małecki, cz. I, Warszawa 1962
• [18]. T. Ślawski, Studia nad ludnością Biecza w wiekach XIV – XVII [w:] Małopolskie Studia Historyczne, R. I/1958, z. 3-4, Kraków 1959.
• [19]. Rocznik Naukowo Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 26, Historia III, Kraków 1967.
• [20]. Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1382-1420, wyd. F. Piekosiński [w:] Monumenta mediiaevi historia, t. XV, Kraków 1896.
• [21]. Starodawne prawa polskiego pomniki, t. II, wyd. A. Helcel, Kraków 1870, nr 1390.
• [22]. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie, oddział na Wawelu, nr 108.
• [23]. Miasta Polskie w Tysiącleciu, t. 1, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965.
• [24]. S. Romanowski, Dzieje Skalbmierza [w:] Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, t. III, Kraków 1964.
• [25]. Źródła Dziejowe, t. XIV, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1886.