Malakofauna martwicy wapiennej we wsi Rybna koło Krakowa (południowa Polska) jako wskaźnik zmian środowiska południowej krawędzi wyżyny krakowsko-częstochowskiej

Alexandrowicz, Witold Paweł

doi:10.7306/bpig.52

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Malakofauna martwicy wapiennej we wsi Rybna koło Krakowa (południowa Polska) jako wskaźnik zmian środowiska południowej krawędzi wyżyny krakowsko-częstochowskiej

Autorzy

Alexandrowicz Witold Paweł

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/bpig.52

Warianty tytułu

Malacofauna of calcareous tufa in Rybna near Kraków (southern Poland) as an indicator of environmental changes in the southern margin of the Kraków-Częstochowa Upland

Języki publikacji

Abstrakty

Liczne skorupki mięczaków znaleziono w odsłonięciu martwic wapiennych we wsi Rybna k. Krakowa. W 12 próbkach rozpoznano występowanie ponad 2500 okazów należących do 49 gatunków. W obrębie sekwencji malakologicznej możliwe było wydzielenie trzech zespołów faunistycznych. Najstarszy z nich (fauna M) odpowiada chłodnemu okresowi wczesnego holocenu i reprezentuje zacienione siedliska o dużej wilgotności, porośnięte krzewami lub rzadkimi lasami o znacznym udziale drzew iglastych. Jego cechą charakterystyczną jest obecność gatunków typowych dla zimnych faz klimatycznych. Drugi, młodszy zespół (fauna F) jest typowy dla ciepłego i wilgotnego klimatu fazy atlantyckiej. Charakteryzuje on siedliska zwartych lasów mieszanych i liściastych. Pojawiają się tu liczne formy o wysokich wymaganiach termicznych. Najmłodszy zespół (fauna O) wskazuje na rozległe antropogeniczne wylesienia na obszarze depozycji martwic wapiennych. Ta zmiana cech siedlisk przyrodniczych była prawdopodobnie związana z fazą intensywnego zasiedlenia okolic wsi Rybna i rozwoju rolnictwa we wczesnym średniowieczu.

Numerous molluscan shells were found in an outcrop of calcareous tufa in the village of Rybna near Kraków. In 12 samples, over 2500 specimens belonging to 49 taxons were found. Three types of molluscan assemblages can be distinguished within the malacological sequences. The oldest of them (M-type fauna) corresponds to the cold period of the Early Holocene and represents shady habitats of significant moisture, covered with bushes or sparse coniferous forests. Its characteristic feature is the presence of cold-tolerant species typical for cold climate phases. The second, younger assemblage (F-type fauna) is typical for the warm and moist climate of the Atlantic Phase. It characterizes habitats of dense mixed and deciduous forests. Numerous forms of high thermal requirements are found here. The youngest assemblage (O-type fauna) implies extensive anthropogenic deforestations in the surrounding area. This change in the characteristics of natural environment was most likely associated with a phase of intense settlement in the village of Rybna and development of agriculture during the Middle Ages.

Słowa kluczowe

martwice wapienne malakofauna zmiany środowiska holocen południowa Polska

calcareous tufa malacofauna environmental changes Holocene southern Poland

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2021

Tom

nr 478

Strony

1--14

Opis fizyczny

Bibliogr. 68 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Alexandrowicz Witold Paweł

wpalex@geol.agh.edu.pl

AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. A. Mickiewicza 30; 30-059 Kraków

Bibliografia

[1] ALEXANDROWICZ S.W., 1983 – Malakofauna of the Holocene calcareous sediments of the Cracow Upland. Acta Geol. Pol., 33: 117–158.
[2] ALEXANDROWICZ S.W., 1987 – Malakofauna późnego vistulianu i holocenu środkowej części Wyżyny Małopolskiej. Pr. Nauk. UŚl., 712: 25–58.
[3] ALEXANDROWICZ S.W., 1992 – Malakofauna i zmiany środowiska południowej Polski w holocenie. Geol. AGH, 12, 3: 5–35.
[4] ALEXANDROWICZ S.W., 1997 – Malakofauna of Holocene Sediments of the Prądnik and Rudawa River Valleys (Southern Poland). Folia Quaternaria, 68: 133–188.
[5] ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ W.P., 2011 – Analiza malakologiczna. Metody badań i interpretacji. Rozpr. Wydziału Przyrodniczego PAU, 3: 5–302.
[6] ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ W.P., KRĄPIEC M., SZYCHOWSKA-KRĄPIEC E., 1997 – Zmiany środowiska południowej Polski w okresie historycznym. Geol. AGH, 23: 339–387.
[7] ALEXANDROWICZ W.P., 2004 – Molluscan assemblabes of Late Glacial and Holocene calcareous tufas in Southern Poland. Folia Quaternaria, 75: 1–309.
[8] ALEXANDROWICZ W.P., 2012 – Assemblages of molluscs from Sulisławice (Małopolska Upland, southern Poland) and their significance for interpretation of depositional conditions of calcareous tufas in small water bodies. Ann. Soc. Geol. Pol., 82: 161–176.
[9] ALEXANDROWICZ W.P., 2013a – Molluscan communities in Late Holocene fluvial deposits as an indicator of human activity: a study in Podhale Basin in Southern Poland. Ekologia Bratislava, 32: 111–125.
[10] ALEXANDROWICZ W.P., 2013b – Malacological sequence from profile of calcareous tufa in Groń (Podhale Basin, southern Poland) as an indicator of the Late Glacial/Holocene boundary. Quatern. Internat., 293: 196–206.
[11] ALEXANDROWICZ W.P., 2015 – The application of malacological analisis in the study of slope deposits: Late Pleistocene and Holocene of the Podhale Basin (Carpathians, Poland). Acta Geol. Pol., 65: 245–261.
[12] ALEXANDROWICZ W.P., 2019a – Malacological evidence of the natural and anthropogenic changes of the environment in the eastern part of the Carpathian Foreland: the studies in the Glinne stream valley near Rzeszów (southern Poland). Carpath. J. Earth Env. Sci., 14: 367–384.
[13] ALEXANDROWICZ W.P., 2019b – Record of environmental changes and fluvial phases in the Late Holocene within the area of Podhale (the Carpathians, southern Poland): studies in he Falsztyński valley. Geol. Quat., 63, 4: 629–642.
[14] ALEXANDROWICZ W.P., 2021a – Natural and anthropogenic changes in the environment during the Holocene at the Kraków region (Southern Poland) from study of mollusc assemblages. Geol. Quat., 65, 9: 1–12.
[15] ALEXANDROWICZ W.P., 2021b – The use of malacological analysis in studies on anthropogenic transformations in microhabitats: an example from the Cracow region, southern Poland. Erdkunde, 75: 15–30.
[16] ALEXANDROWICZ W.P., RYBSKA E., 2013 – Environmental changes of intermontane bains derived from malacological analysis of profile of calcareous tufa in Niedzica (Podhale Basin, Southern Poland). Carpath. J. Earth Env. Sci., 8: 13–26.
[17] ALEXANDROWICZ W.P., SKOCZYLAS S., 2017 – Malakofauna późnoholoceńskich martwic wapiennych w rezerwacie Dolina Eliaszówki i jego otoczeniu (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Południowa Polska). Chrońmy Przyr., 73: 259–270.
[18] ALEXANDROWICZ W.P., SZYMANEK M., RYBSKA E., 2014 – Changes to the environment of intramontane basins in the light of malacological research of calcareous tufa: Podhale Basin (Carpathians, Southern Poland). Quatern. Internat., 353: 250–265.
[19] ALEXANDROWICZ W.P., SZYMANEK M., RYBSKA E., 2016 – Molluscan assemblages from Holocene calcareous tufa and their significance for palaeoenvironmental reconstructions. A study in the Pieniny Mountains (Carpathians, southern Poland). Carpath. J. Earth Env. Sci., 11: 37–54.
[20] ALEXANDROWICZ Z., ALEXANDROWICZ W.P., BUCZEK K., 2019 – Conservation of the Natura 2000 Areas in the Context of Environmental Changes in Past and Present: a Case from the Polish Carpathians Geoheritage. Geoheritage, 11: 517–529.
[21] CHAFETZ H.S., FOLK R.L., 1984 – Travertines: depositional morphology and the bacterially controlled constituents. J. Sediment. Petrology, 54: 289–316.
[22] DABKOWSKI, J., 2020 – The late-Holocene tufa decline in Europe: Myth or reality? Quat. Sci. Rev., 230: 106–141.
[23] DEHM R., 1967 – Die landschnecke Discus ruderatus im Postglazial Sddeutschlands. Mitt. Bayer. Staatssamml. Paläont. hist. Geol., 7: 135–155.
[24] DEHM R., 1987 – Die landschnecke Discus perspectivus im Postglazial Sdbayerns. Mitt. Bayer. Staatssamml. Paläont. hist. Geol., 27: 21–30.
[25] FORD D., PEDLEY H.M., 1996 – A review of tufa and travertine deposits of the world. Earth Sci. Rev., 41: 117–175.
[26] FÜKÖH L., 1993 – Holocene malacofaunal assemblages in Hungary. Scripta Geologica, Sp. Issue, 2: 121–125.
[27] FÜKÖH L., 1995 – History of the Hungarian Holocene mollusc fauna. Geojournal, 36: 255–259.
[28] GEDDA B., 2001 – Environmental and climatic aspects of the Early and Mid Holocene calcareous tufa and land mollusc fauna in southern Sweden. Lundqua Thesis, 45: 1–50.
[29] GEDDA B., 2006 – Terrestrial mollusc succession and stratigraphy of a Holocene calcareous tufa deposit from the Fyledalen valley, southern Sweden. The Holocene, 16: 137–147.
[30] GOUDIE A.S, VILES H.A., PENTECOST A., 1993 – The late-Holocene tufa decline in Europe. The Holocene, 3: 181–186.
[31] GRADZIŃSKI M., HERCMAN H., RIZZI M., STACHOWICZ--RYBKA R., STWORZEWICZ E., 2017 – Sedimentation of Holocene tufa influenced by the Neolithic man: an example from the Sąspowska Valley (southern Poland). Quatern. Internat., 437: 71–83.
[32] GRADZIŃSKI R., 1972 – Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa. Wydaw. Geol., Warszawa.
[33] GRADZIŃSKI R., 1974 – Budowa geologiczna terytorium Krakowa. Folia Geograph., Ser. Geographica-Physica, 8: 11–17.
[34] GRADZIŃSKI R., GRADZIŃSKI M., 1994 – Budowa geologiczna i rzeźba. W: Przyroda. Natura i Kultura w Krajobrazie Jury (red. R. Gradziński i in.), 3: 7–54.
[35] HAMMER Ø., HARPER D.A.T., RYAN P.D., 2001 – Past: paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontol. Electronica, 4: 1–9.
[36] HORÁČKOVÁ J., LOŽEK V., JUŘIČKOVÁ L., 2015 – List of malacologically treated Holocene sites with brief review of palaeomalacological research in Czech and Slovak Republics. Quatern. Internat., 357: 207–211.
[37] HORSÁK M., JUŘIČKOVÁ L., PICKA J., 2013 – Molluscs of the Czech and Slovak Republics. Kabourek, Zlín.
[38] JÄGER K.D., LOŽEK V., 1983 – Paleohydrological implications on the Holocene development of climate in Central Europe based on depositional sequences of calcareous fresh-water deposits. Quatern. Stud. Poland, 4: 81–89.
[39] JUŘIČKOVA L., HORSÁK M., HORÁČKOVÁ J., LOŽEK V., 2014a – Ecological groups of snails – use and perspectives. European Malacological Congress, Cambrige, UK, poster. Internet: www. http://mollus sav.sk/malacology/Jurickova/2014-ecological-groups-poster.pdf [dostęp: 2.02.2022].
[40] JUŘIČKOVÁ L., HORÁČKOVÁ J., LOŽEK V., 2014b – Direct evidence of Central European forest refugia during the Last Glacial Period based on mollusc fossils. Quatern. Res., 82: 222–228.
[41] KERNEY M.P., CAMERON R.A.D, JUNGBLUTH J.H., 1983 – Die Landschnecken Nord- und Mitteleuropas. Verlag P. Parey, Hamburg–Berlin.
[42] KRUK J., ALEXANDROWICZ S.W., MILISAUSKAS S., ŚNIESZKO Z., 1996 – Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Instytut Archeologii i Etnografii PAN, Kraków.
[43] LATAŁOWA M., NALEPKA D., 1987 – A study of the Late-Glacial and Holocene vegetational history of the Wolbrom area (Silesian-Cracovian Upland – S. Poland). Acta Palaeobot., 27: 75–115.
[44] LIMONDIN-LOZOUET N., 1992 – Biogeographie Holocene de Vertiginidae (Mollusca–Gastropoda) Europeens: relations la derniere deglaciation. Compest Rendus de l’Académie des Sciences Paris, 315: 1281–1287.
[45] LIMONDIN-LOZOUET N., 2011 – Successions malacologiques à la charnière Glaciaire/Interglaciaire: du modèle TardiglaciaireHolocène aux transitions du Pleistocène. Quaternaire, 22: 211–220.
[46] LIMONDIN-LOZOUET N., PREECE R.C., 2004 – Molluscan successions from the Holocene tufa of St Germain-le-Vasson, Normandy (France) and their biogeographical significance. J. Quatern. Sci., 19: 55–71.
[47] LOŽEK V., 1964 – Quartärmollusken der Tschechoslovakei. Rozpravy Ustředniho Ustavu Geologického, 31: 3–374.
[48] MEYRICK R.A., 2002 – Holocene molluscan faunal history and environmental change at Kloster Mühle, Rheinland-Pfalz, western Germany. J. Quatern. Sci., 18: 121–132.
[49] MORISITA M., 1959 – Measuring of interspecific association and similarity between communities. Memories of the Faculty of Sciences, Kyushu University, 3: 65–80.
[50] MOSKAL-DEL HOYO M., MUELLER-BIENIEK A., ALEXANDROWICZ W.P., WILCZYNSKI J., WĘDZICHA S., KAPCIA M., PRZYBYŁA M.M., 2017 – The continuous persistence of open oak forests in the Miechow Upland (Poland) in the second half of the Holocene. Quatern. Internat., 458: 14–27.
[51] MOSKAL-DEL HOYO M., WACNIK A., ALEXANDROWICZ W.P., STACHOWICZ-RYBKA R., WILCZYŃSKI J., POSPUŁA-WĘDZICHA S., SZWARCZEWSKI P., KORCZYŃSKA M., CAPPENBERG K., NOWAK M., 2018 – Open country species persisted in loess regions during the Atlantic and early Subboreal phases: New multidisciplinary data from southern Poland. Rev. Palaeobot. Palynol., 253: 49–69.
[52] PAZDUR A., 1987 – Skład izotopowy węgla i tlenu holoceńskich martwic wapiennych. Zesz. Nauk. PŚl., 1019: 14–75.
[53] PAZDUR A., PAZDUR M.F., STARKEL L., SZULC J., 1988a – Stable isotopes of the Holocene calcareous tufa in southern Poland as palaeoclimatic indicators. Quatern. Res., 30: 177–189.
[54] PAZDUR A., PAZDUR M.F., SZULC J., 1988b – Radiocarbon dating of Holocene calcareous tufa from south Poland. Radiocarbon, 30: 133–146.
[55] PEDLEY H.M., 1990 – Classification and environmental models of cool freshwater tufas. Sediment. Geol., 68: 143–154.
[56] PEDLEY H. M., 2009 – Tufas and travertines of the Mediterranean region: a testing ground for freshwater carbonate concepts and developments. Sedimentology, 56: 221–246.
[57] PENTECOST A., 1995 – The Quaternary travertine deposits of Europe and Asia Minor. Quatern. Sci. Rev., 14: 1005–1028.
[58] PENTECOST A., VILES H.A., 1994 – A review and reassessment of travertine classification. Géographie physique et Quaternaire, 48: 305–314.
[59] POKRYSZKO B.M., 1990 – The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Pupillidae) – a systematic minograph. Ann. Zoologici, 43: 133–257.
[60] PREECE R.C., DAY S.P., 1994 – Comparison of Post-glacial mollusccan and vegetational successions from a radiocarbon-dated tufa sequence in Oxfordshire. J. Biogeography, 21: 463–468.
[61] RUTKOWSKI J., 1987 – Vislula River Valley in the Cracow Gate during the Holocene. Geograph. Stud., Sp. Issue 4: 31–50.
[62] RUTKOWSKI J., 1989 – Budowa geologiczna regiony Krakowa. Prz. Geol., 37, 6: 302–308.
[63] RUTKOWSKI J., STARKEL L., 1989 – Wpływ gospodarki człowieka na procesy geologiczne w regionie krakowskim. Prz. Geol., 37, 6: 312–318.
[64] SCHENKOVÁ V., HORSÁK M., PLESKOVÁ Z., PAWLIKOWSKI P., 2012 – Habitat preferences and conservation of Vertigo geyeri (Gastropoda: Pulmonata) in Slovakia and Poland. J. Molluscan Stud., 78: 105–111.
[65] VILES H.A., GOUDIE A.S., 1990 – Tufas, travertines and allied carbonate deposits. Progress in Physical Geography,14: 19–39.
[66] WELTER-SCHULTES F., 2012 – European non-marine molluscs, a guide for species identification. Planet Poster Editions, Göttingen.
[67] WIKTOR A., 2004 – Ślimaki lądowe Polski. Wydaw. Mantis, Olsztyn.
[68] ZARĘCZNY S., 1894 – Atlas geologiczny Galicyi. Akademia Umiejętności, Kraków.
[69] ŽAK K., LOŽEK V., KADLEC J., HLADIKOVA J., CILEK, V. 2002 – Climate-inducted changes in Holocene calcareous tufa formations, Bohemian Karst, Czech Republic. Quatern. Internat., 91: 137–152.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-10af99a9-97c3-4834-99c9-9e8e0fa35312