Rola brył martwego lodu w morfogenezie Kotliny Grudziądzkiej i Basenu Świeckiego : formy rzeźby i osady

• Autorzy: Kordowski J.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.025.005

Warianty tytułu

EN

Role of dead ice in morphogenesis of Grudziądz Basin and Świecie Basin : landforms and sediments

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono przegląd dowodów na obecność brył martwego lodu w Dolinie Dolnej Wisły między Bydgoszczą i Grudziądzem. Omówiono oddziaływanie spływów gliniastych w dnie doliny, form szczelinowych, teras kemowych, zagłębień wytopiskowych, ostańców terasowych, rynien subglacjalnych reprodukowanych w osadach fluwialnych i fluwioglacjalnych oraz zastoisk „włożonych” we wcześniej ukształtowaną formę dolinną na morfogenezę doliny. Na podstawie wyników badań sformułowano tezę, że dolina Wisły w omawianym fragmencie była w większości uformowana jeszcze przed ostatnim nasunięciem lądolodu w fazie poznańskiej górnego vistulianu. Proces kształtowania systemu terasowego musiał mieć szybki przebieg, szybszy niż tempo wytapiania brył martwego lodu.

EN

In the paper there are presented proofs for existence of dead ice in the Vistula valley between Bydgoszcz and Grudziądz. There is discussed the significance of specific landforms and sediments for the valley morphogenesis among them of till debrites on the valley floor, forms of ice crevasses infilling, kame terraces, terrace remnants, subglacial channels reproduced within fluvial and glacifluvial sediments and proglacial ice dammed lakes embedded in the river valley. The material presented inclines to suggestion that lower Vistula valley, in the discussed area, was formed in broad outline already before the last glacial advance during the main/upper vistulian stadial. The terraces system had developed very quickly, much quicker than the rate of dead ice disintegration.

Słowa kluczowe

PL

bryły martwego lodu; Dolina Dolnej Wisły

EN

dead-ice blocks; Lower Vistula Valley

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 25
• Strony: 43--54
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz., rys.

Twórcy

autor

Kordowski J.

• Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Toruń

Bibliografia

• Berglund B.E., Drozdowski E., 1976. Development and chronology of the lower Vistula River valley. Boreas 5: 95–107.
• Bitinas A., Karmaziene D., Jusiene A., 2004. Glaciolacustrine kame terraces as an indicator of conditions of deglaciation in Lithuania during the Last Glaciation. Sedimentary Geology 165(3–4): 285–294.
• Błaszkiewicz M., 2005. Późnoglacjalna i holoceńska ewolucja obniżeń jeziornych na Pojezierzu Kociewskim (wschodnia część Pomorza). Prace Geograficzne 201.
• Butrymowicz N., 1981. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Chełmno. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Chormański J., Mycielska-Dowgiałło E., 1996. Ewolucja doliny Wisły od Kępy Płockiej do Płocka w okresie ostatniego zlodowacenia i holocenu. W: Z. Mikulski, E. Bajkiewicz-Grabowska (red.), Ekologiczne podstawy zagospodarowania dolin rzecznych (na przykładzie Wisły pod Płockiem), Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa: 97–112.
• Drozdowski E., 1974. Geneza Basenu Grudziądzkiego w świetle osadów i form glacjalnych. Prace Geograficzne 104.
• Drozdowski E., 1979. Deglacjacja dolnego Powiśla w środkowym würmie i związane z nią środowiska depozycji osadów. Prace Geograficzne 132.
• Drozdowski E., 1982. The evolution of the lower Vistula river valley between the Chełmno Basin and the Grudziądz Basin. W: L. Starkel (red.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years. Geographical Studies, Special Issue: 131–147.
• Flint R.F., 1971. Glacial and Quaternary geology. Wiley, New York.
• Folk R.L., Ward W.C., 1957. Brazos River bar: a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Research 27: 3–26.
• Galon R., 1934. Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla. Badania Geograficzne Polski Północno-Zachodniej 12–13.
• Galon R., 1953. Morfologia sandru i doliny Brdy. Studia Societatis Scientiarum Torunensis. C, Geographia et Geologia 1(6).
• Galon R., 1961. Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway. Prace Geograficzne 29.
• Galon R., 1968. New facts and problems pertaining to the origin of the Noteć-Warta pradolina and the valleys linked with it. Przegląd Geograficzny 40(4): 307–315.
• Karczewski A., 1971. Zmienność litologiczna kemów Pomorza Zachodniego a zagadnienie ich klasyfikacji. Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 11(3): 3–57.
• Kępczyński K., Noryśkiewicz B., 1968. Roślinność i historia torfowiska Fletnowo w pow. grudziądzkim. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze 21, Biologia XI: 49–95.
• Klimaszewski M., 1981. Geomorfologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kordowski J., 2001. Rola martwego lodu w kształtowaniu rzeźby Basenu Unisławskiego. Przegląd Geologiczny 49(10/1): 918–922.
• Kordowski J., 2005. Problemy interpretacji rzeźby dna Doliny Dolnej Wisły w Basenie Świeckim w świetle ostatnich badań geomorfologicznych. Przegląd Geograficzny 77(3): 343–355.
• Kordowski J., 2010. Geomorphological and sedimentological indicators of early stage anostomosing in the lower Vistula River valley, north central Poland, prior to recent river regulation. W: S. Lorenz, R. Lampe (red.), Gletscher, Wasser, Mensch – quartärer Landschaftswandel im peribaltischer Raum. 35. Hauptversammlung der Deutschen Quartaervereinigung DEUQUA E.V. 12th Annual Meeting of the INQUA Peribaltic Working Group., 13.–17. September 2010 in Greifswald. Tagungsunterlagen. Lehrstuhl Physiche Geographie. Institut für Geographie und Geologie, Universitaet Greifswald, Greifswald: 38–39.
• Kordowski J., 2013. The role of blocks of dead ice in the deposition of late glacial sediments in a large valley: A case study from the Vistula river valley in the Grudziądz Basin, north Poland. Geographia Polonica 86(4): 341–361.
• Kordowski J., Tyszkowski S., Bienias D., 2012. Budowa geologiczna i przekształcenia Góry Zamkowej i jej otoczenia. W: M. Wiewióra (red.), Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 29–47.
• Kordowski J., Błaszkiewicz M., Kramkowski M., Tyszkowski S., Brauer A., Brykała D., Gierszewski P., Lamparski P., Lutyńska M., Mirosław-Grabowska J., Noryśkiewicz A.M., Obremska M, Ott F., Słowiński M., Wulf S., Zawiska I., 2014. Ewolucja misy Jeziora Czechowskiego (Pojezierze Stargardzkie) w świetle analiz osadów jego otoczenia. Landform Analysis, ten tom.
• Maksiak S., 1983. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Grudziądz-Rudnik. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Marks L., 2012. Timing of othe Late Vistulian (Weichselian) glacial phases in Poland. Quaternary Science Reviews 44: 81–88.
• Molewski P., 2007. Neotektoniczne i glacidynamiczne uwarunkowania wykształcenia plejstocenu wysoczyzny kujawskiej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Niewiarowski W., 1961. Types of kames occuring within the area of the last glaciation compared with kames known from other regions. International Association of Quaternary Research, Report of the International Congress on Quaternary III, Łódź: 475–485.
• Niewiarowski W., 1968. Morfologia i rozwój pradoliny i doliny dolnej Drwęcy. Studia Societatis Scientiarum Torunensis, C, Geographia et Geologia 6(6).
• Niewiarowski W., 1987. Evolution of the lower Vistula valley in the Unisław Basin and the river gap to the North of Bydgoszcz Fordon. W: L. Starkel (red.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15,000 years. Geogr. Studies, Special Issue 4(2): 234–252.
• Skompski S., 1969. Stratygrafia osadów czwartorzędowych we wschodniej części Kotliny Płockiej. Z badań czwartorzędu w Polsce 12. Biuletyn PIG 220: 175–258.
• Sonntag P., 1919. Geologie von Westpreußen. Verlag von Gebrüder Borntraeger, Berlin.
• Washburn A.L., 1979. Geocryology. A survey of periglacial processes and environments. Edward Arnold (Publishers) Ltd, London.
• Weckwerth P., 2006. Problem bifurkacji Wisły pod Fordonem (Bydgoszcz) na tle ewolucji Kotliny Toruńskiej pod koniec plenivistulianu. Przegląd Geograficzny 78(1): 47–68.
• Weckwerth P., 2010. Evolution of the Toruń Basin in the Late Weichselian. Landform Analysis 14: 57–84.
• Weckwerth P., 2013. Ewolucja fluwialnych systemów depozycyjnych i jej uwarunkowania paleośrodowiskowe w Kotlinie Toruńskiej podczas zlodowacenia wisły. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Weckwerth P., Przegiętka K., Chruścińska A., Woronko B., Oczkowski H.L., 2011. Age and sedimentological features of fluvial series in the Toruń Basin and the Drwęca Valley (Poland). Geochronometria 38: 397–412.
• Wiśniewski E., 1990. Evolution of the Vistula Valley. W: L. Starkel (red.), Evolution of the Vistula River valley during the last 15 000 years. Pt. III, Geographical Studies, Special Issue 5: 141–146.
• Wysota W., 2002. Stratygrafia i środowiska sedymentacji zlodowacenia wisły w południowej części dolnego Powiśla. Wyd. Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu. Rozprawa habilitacyjna.
• Wysota W., Lankauf K.R., Molewski P., Szmańda J., 1996. Sedymentologia interstadialnej serii rzecznej (Rzęczkowo) zlodowacenia Wisły (Vistulian) odsłoniętej w SW krawędzi Wysoczyzny Chełmińskiej. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geographia 28: 39–63.
• Wysota W., Molewski P., 2011. Chronologia i zasięgi nasunięć lądolodu na obszarze lobu Wisły podczas stadiału głównego ostatniego zlodowacenia. Przegląd Geologiczny 59(3): 214–225.
• Zieliński T., 1998. Litofacjalna identyfikacja osadów rzecznych. W: E. Mycielska-Dowgiałło (red.), Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne i ich wartość interpretacyjna. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 195–257.