The Modern Movement in the sacred architecture of Wrocław between 1912 and 1933

• Autorzy: Oleś Piotr Mateusz

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230403

Warianty tytułu

PL

Ruch nowoczesny w architekturze sakralnej Wrocławia w latach 1912–1933

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The topic of the article is the modern movement in the sacred architecture of Wrocław between 1912–1933. Text, which is a contribution to the study of the problem of ecclesiastical architecture created in the capital of Lower Silesia in the years 1900–1933, examples are given of five structures – built and designed. They include both Catholic and Protestant buildings – the designs of the crematorium and cemetery chapel at Osobowice by Max Berg, the Catholic Church of the Holy Family by Kurt Langer, the Protestant Gustav Adolf Memorial Church designed by Albert Kempter and the outstanding, but unrealized competition project for this church by Hans Scharoun and Adolf Rading. These buildings are characterised by stylistic and functional diversity. Text provides a glimpse into the development of the modern movement in the work of Wrocław’s architects from the radically avant-garde visions of Max Berg and Oskar Kokoschka working together on the crematorium project, through the classically modernist character of the Holy Family Church built for Sępolno, to the functionalist style of the Albert Kempter’s Gustav Adolf Memorial Church and finally the ahead of its time, clearly not fitting into the categories of conservative church architecture competition design by Scharoun and Rading for the same church. Modernity, like the avant-garde, as a heterogeneous phenomenon reveals itself on many levels – from ideas to construction to functionality. An analysis of the buildings discussed based on the current state of research and an archival search including surviving designs and press materials proves that the capital of the Silesian Province not only did not remain on the fringes of the emerging avant-garde, but, with the strength of the local artistic milieu of the local artistic community, concentrated among others around the Royal Academy of Arts and Crafts, actively co-created the avant-garde, incorporating the iconic architecture created here into the framework of the extremely dynamic modern movement, which was developing rapidly at the time.

PL

Tematem artykułu jest ruch nowoczesny w architekturze sakralnej Wrocławia w latach 1912–1933. W tekście, który stanowi przyczynek do badań nad problematyką architektury sakralnej powstałej w stolicy Dolnego Śląska w latach 1900–1933, przytoczone zostały przykłady pięciu budowli – powstałych i projektowanych. Wśród nich znalazły się zarówno budowle katolickie, jak i protestanckie – projekty krematorium i kaplica cmentarna na Osobowicach Maxa Berga, katolicki kościół św. Rodziny Kurta Langera, ewangelicki kościół Pamięci Gustawa Adolfa projektu Alberta Kemptera oraz wybitny, choć niezrealizowany projekt konkursowy dla tego kościoła autorstwa Hansa Scharouna i Adolfa Radinga. Budowle te charakteryzuje stylistyczna i funkcjonalna różnorodność. Tekst pozwala dostrzec rozwój ruchu nowoczesnego w twórczości wrocławskich architektów począwszy od radykalnie awangardowych wizji Maxa Berga i Oskara Kokoschki pracujących wspólnie nad projektem krematorium, przez klasycznie modernistyczny charakter zrealizowanego dla Sępolna kościoła św. Rodziny, po funkcjonalistyczny chłodny w stylu zrealizowany przez Alberta Kemptera kościół Pamięci Gustawa Adolfa i wreszcie wyprzedzający epokę, wyraźnie niemieszczący się w kategoriach konserwatywnej architektury sakralnej konkursowy projekt Scharouna i Radinga dla tego samego kościoła. Nowoczesność, podobnie jak awangarda, jako zjawisko niejednorodne ujawnia się na wielu poziomach – od idei, przez konstrukcję po funkcjonalność. Analiza budowli omówionych na podstawie aktualnego stanu badań i kwerendy archiwalnej obejmującej zachowane projekty i materiały prasowe dowodzi, że stolica Prowincji Śląskiej nie tylko nie pozostawała na rubieżach rodzącej się awangardy, ale siłami tutejszego środowiska artystycznego skupionego między innymi wokół Królewskiej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, aktywnie ją współtworzyła, włączając powstałą tutaj architekturę kultową w ramy niezwykle dynamicznie rozwijającego się wówczas ruchu nowoczesnego.

Słowa kluczowe

EN

Wrocław; sacred architecture; modern movement

PL

Wrocław; architektura sakralna; modernizm

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 4 (76)
• Strony: 25--34
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., il.

Twórcy

autor

Oleś Piotr Mateusz

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland

• https://orcid.org/0009-0004-2455-1250

Bibliografia

• [1] Schumacher F., Strömungen in deutscher Baukunst seit 1800, Seemann, Leipzig 1935.
• [2] Engelbert K., Engelbert J., Die Katholischen Kirchen Breslaus, August Lax, Hildesheim 1960.
• [3] Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Muzeum Archidiecezjalne, Wrocław 1991.
• [4] Scheuermann G., Das Breslaus-Lexikon, Laumann, Dülmen 1994.
• [5] Störtkuhl B., Kościoły ewangelickie we Wrocławiu 1900–1915. Kościół, naród i reforma artystyczna, [in:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, Werk, Wrocław 1997, 241–262.
• [6] Kononowicz W., Kościoły w osiedlach mieszkaniowych międzywojennego Wrocławia, [in:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, Werk, Wrocław 1997, 275–305.
• [7] Kwaśniewski A., Wrocławskie kościoły katolickie z lat 1918–1939, [in:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, Werk, Wrocław 1997, 307–333.
• [8] Ilkosz J., Projekty krematorium dla Wrocławia, [in:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, Werk, Wrocław 1997, 407–437.
• [9] Ilkosz J., Hala Stulecia i Tereny Wystawowe we Wrocławiu – dzieło Maksa Berga, Muzeum Architektury, Wrocław 2005.
• [10] Ilkosz J., Wójtowicz R., Urbanik J., New form, new material and color scheme, the exposed concrete phenomenon – the Centennial Hall in Wrocław, “Arts” 2022, 11(1), 17, doi: 10.3390/arts11010017.
• [11] Atlas architektury Wrocławia, t. 1, J. Harasimowicz (red.), Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997.
• [12] Leksykon architektury Wrocławia, R. Eysymontt, J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Via Nova, Wrocław 2011.
• [13] Störtkuhl B., Modernizm na Śląsku 1900–1939. Architektura i polityka, Muzeum Architektury, Wrocław 2018.
• [14] Adolf Rading. Nieznane oblicze wrocławskiej awangardy, B. Störtkuhl, J. Ilkosz (red.), Muzeum Architektury, Wrocław 2019.
• [15] Šlapeta V., Architektur an der Akademie für Kunst und Kunstgewerbe in Breslau – Lehrer und Schüler, [in:] B. Störtkuhl, R. Makała (Hrsg.), Nicht nur Bauhaus – Netzwerke der Moderne in Mittel europa, De Gruyter, Berlin 2020, 96–119.
• [16] Łukaszewicz P., Wrocławska Akademia Sztuki i Rzemiosła Artystycznego za dyrekcji Hansa Poelziga, [in:] B. Störtkuhl, J. Ilkosz (red.), Hans Poelzig we Wrocławiu. Architektura i sztuka 1900–1916, Muzeum Architektury, Wrocław 2000, 33–35.
• [17] Urbanik J., Modernizm we Wrocławiu, “Formy” 2019, nr 2, 1–26, https://formy.xyz/artykul/modernizm-we-wroclawiu/ [accessed: 30.11.2023].
• [18] Bertram A., Anweisung für das Verfahren bei kirchlichen Neubauten, Erweiterungs und Wiederherstellungsbauten, “Kirchliches Amtsblatt des Fürstbischöflichen Ordinariats in Breslau” 1930, Nr. 2.
• [19] Nichols A., Patrząc na liturgię. Krytyczna ocena jej współczesnej formy, Klub Książki Katolickiej, Poznań 2005.
• [20] Guardini R., O duchu liturgii, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków 1996.
• [21] Acken van J., Christozentrische Kirchenkunst. Ein Entwurf zum liturgischen Gesamtkustwerk, LIT Verlag, Gladbeck 1922.
• [22] Freckmann K., Kirchenbau. Ratschläge und Beispiele, Herder, Freiburg im Breisgau 1931.
• [23] Bouyer L., Architektura i liturgia, Astraia, Kraków 2008.
• [24] Brennecke H.Ch., Protestantischer Kirchenbau an der Wende zum 20. Jahrhundert, [in:] K. Raschzog, R. Sörries (Hrsg.), Geschichte des protestantischen Kirchenbaues. Festschrift für Peter Poscharsky zum 60. Geburtstag, Erlangen–Junge Verlag, Erlangen 1994, 119–127.
• [25] Ein Krematorium für Breslau, “Schlesiche Zeitung” 1913, Jg. 172, Nr. 411.
• [26] Wodzińska A., Krematorium we Wrocławiu – dzieło Richarda Konwiarza, [in:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, Werk, Wrocław 1997, 439–448.
• [27] Scheffler K., Moderne Baukunst, Julius Bard Verlag, Berlin 1907.
• [28] Schirren M., Rzeczowa monumentalność. Twórczość Hansa Poelziga w latach 1900–1914, [in:] B. Störtkuhl, J. Ilkosz (red.), Hans Poelzig we Wrocławiu. Architektura i sztuka 1900–1916, Muzeum Architektury, Wrocław 2000.
• [29] Ilkosz J., Kaplica cmentarna na cmentarzu Osobowickim, [in:] R. Eysymontt, J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Leksykon architektury Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2011, 834.
• [30] Breslau. Entwicklung und Gegenwart, “Die Form” 1929, Jg. 4, 320.
• [31] Urbanik J., WUWA 1929–2009. Wrocławska Wystawa Werkbundu, Muzeum Architektury, Wrocław 2009.
• [32] Kononowicz W., Z problemów urbanistyki dwudziestolecia międzywojennego. Osiedle ogrodowe Sępolno we Wrocławiu, “Roczniki Sztuki Śląskiej” 1991, t. 15, 59–91.
• [33] Kononowicz W., Rozwój urbanistyczny i polityka mieszkaniowa Wrocławia w okresie Republiki Weimarskiej, [in:] R. Eysymontt, J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Leksykon architektury Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2011, 93–98.
• [34] Wettbewerbe, “Ostdeutsche Bauzeitung” 1932, Jg. 30, Nr. 03, 29.
• [35] WettbewerbsNachrichten. BreslauZimpel. Kirche, “Bauwelt” 1932, Jg. 23, H. 10, 278.
• [36] Bunzel J., Im Dienst. Blätter der Erinnerung an den ersten Pfarrer der Gustav Adolf Gedächtniskirche in BreslauZimpel, Druckerei Brehmer & Minuth, Breslau 1939.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).