Wieś i miasteczko polskie w Niepodległej i po 100 latach

• Autorzy: Kadłuczka A.

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK56INDEPENDENT

Warianty tytułu

EN

Village and town in independent Poland and 100 years later

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł podejmuje problem „swojskości” w architekturze w kontekście wysiłków polskiej inteligencji: polityków, artystów, naukowców, działaczy gospodarczych, którzy w dobie rozbiorów podejmowali wysiłki w kierunku utrzymania tożsamości narodowej i ratowania szeroko pojętej kultury polskiej i jej dziedzictwa. Najbardziej spektakularny przejaw ludzkiej kreatywności – architektura miała odegrać podstawową rolę w realizacji tego pozytywistycznego i jak go nazwał Norman Davies: „polskiego projektu oświatowego”, poszukując cech charakterystycznych dla tego, co w polskiej przestrzeni pozostawiły minione pokolenia. Styl zakopiański, styl dworkowy czy gotyk nadwiślański były próbami poszukiwania „stylu narodowego”, który po odzyskaniu niepodległości miał nadać naszym wsiom, miasteczkom i miastom nowego wyrazu, opartego na kontynuacji regionalnych i lokalnych tradycji budowlanych. Była to także międzyśrodowiskowa dyskusja wyprzedzająca wielkie projekty społeczno-gospodarcze i polityczne planowane dla Odrodzonej Rzeczpospolitej. Wieś, miasteczko i miasto. W jakiej kondycji znajduje się polska przestrzeń kulturowa dziś? Co pozostało z idei sprzed stu lat i więcej i czy dziś możemy mówić o skutecznej ochronie tej przestrzeni oraz tworzącego ją dziedzictwa architektonicznego i urbanistycznego.

EN

The article addresses the issue of “homeliness” in architecture in the context of efforts made by the Polish intelligentsia: politicians, artists, scientists and economic activists, who during the partitions attempted to maintain the national identity and to save the broadly understood Polish culture and its heritage. The most spectacular manifestation of human creativity – architecture – was to play the fundamental role in realising that positivist and, in the words of Norman Davies: “Polish educational project”, by seeking characteristic features of the legacy left in Polish space by previous generations. The Zakopane style, the manorial style or the Vistula gothic were attempts at finding a “national style” which, after regaining independence, was to give our villages, towns and cities a new expression based on continuing the regional and local construction traditions. It was also an inter-disciplinary discussion preceding great social-economic and political projects planned for Reborn Poland. Villages, towns and cities – what is the condition of Polish cultural space today? What has remained of the ideas from one hundred years ago and more, and can we talk today about the effective protection of that space and the architectonic and urban heritage that exists in it?

Słowa kluczowe

PL

architektura; urbanistyka; styl narodowy; dziedzictwo kulturowe; tradycja; ochrona polskiej przestrzeni kulturowej

EN

architecture and urban planning; national style; cultural heritage; tradition; protection of Polish cultural space

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 56
• Strony: 88--97
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., fot.

Twórcy

autor

Kadłuczka A.

• Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Bibliografia

• 1. N. Davies, Serce Europy, Wydawnictwo Znak, Kraków 2014.
• 2. K. Stefański, Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego, Łódź 2002.
• 3. J.I. Kraszewski, Listy, „Gazeta Warszawska” 1852, nr 1
• 4. Rola i udział J. I. Kraszewskiego w prasie warszawskiej, Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, 1974 13/4, 455–492.
• 5. A. Szczerski, Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku, Kraków 2015.
• 6. A Szczerski, Imaging Universalism. Democracy and the National Style in Central Europe ca. 1900, Centropa 2008, vol. 8, nr 1.
• 7. Wieś i Miasteczko, Materiały do Architektury Polskiej Tom 1 Wydawnictwo Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości, nakładem Gebethnera i Wolfa, Warszawa 1916, s. 12.
• 8. I. Drexler, Odbudowanie wsi i miast na ziemi naszej, Lwów–Warszawa–Kraków 1921, s. 5.
• 9. Ustawa O organizacji odbudowy technicznej wsi, miast i miasteczek Dz. U. nr 24 z 2.03.1920 roku.
• 10. J. Zakrzewska, Odbudowa Kalisza po Wielkiej Wojnie, Biblioteka Kaliska nr 3, Kaliski Oddział Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego, Kalisz 1936.
• 11. M. Furtak, COP – Centralny Okręg Przemysłowy 1936–1939. Architektura i Urbanistyka, Księży Młyn Dom Wydawniczy Michał Koliński, Łódź – Kraków 2014.
• 12. M. Pszczółkowski, Architektura użyteczności publicznej II Rzeczypospolitej 1918–1939 Forma i styl. Księży Młyn Dom Wydawniczy Michał Koliński, Łódź 2014, s. 6.
• 13. J. Żórawski, O budowie formy architektonicznej, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1962
• 14. T. Rymarek, Kicz w przestrzeni miejskiej, Architektura i Biznes 2005, nr 5(154).