Poljanska gospodarka jak produkt і chinnik formuvannja landshaftu (na prikladі regіonu Bojjkіvshhina, Ukraїnskі Karpati)

• Autorzy: Boiko Igor , Łach Janusz

Identyfikatory

DOI

10.30450/202004

Warianty tytułu

EN

Glade farming as a product and a factor in the formation of landscape (using the example of the Boikivshchyna region in the Ukrainian Carpathians)

• Języki publikacji: UK EN

Abstrakty

UK

Doslіdzhennja pokazali, shho prirodnі resursi, a takozh strategіja prirodokoristuvannja jj rozselennja stvorjujut peredumovi dlja funkcіonuvannja poljanskoї gospodarki ta poljanskoї kulturi v cіlomu. Vodnochas same poljanska gospodarka, a takozh rіznі budіvlі, stvorjujut specifіchnijj kulturno-prirodnijj landshaft. Tradicіjjne gospodarstvo – єdina umova gomeostazu poljanskogo landshaftu. Suttєvі zmіni poljanskoї gospodarki prizvodjat do transformacії cіlogo kulturno-prirodnogo kompleksu: porushennja gіdrologіchnogo rezhimu ґruntіv, erozіjjnikh procesіv, vitіsnennja maloproduktivnim travostoєm, kushhami jj derevami luk іz bagatovidovim skladom. Na pochatku XXI st. vіdbuvajutsja rіznovektornі procesi: a) poljanskі landshafti znikajut, zarostajuchi lіsom; b) poljani іz cіlorіchnim, vodnochas sezonnim perebuvannjam domashnikh tvarin ta ljudejj, peretvorjujutsja na: 1) lіtnarkovі fіlіali chi sіnokosi; 2) vіkendovі oselі; 3) postіjjnі oselі (ojjkumenu) chi drugu rezidencіju.

EN

The studies have shown that natural resources, as well as the strategy of environmental management and settlement, create preconditions for the functioning of glade farming and glade culture in general. At the same time, it is glade farming, as well as various buildings, that create a specific cultural and natural landscape. Traditional farming is the only condition of homeostasis for a glade landscape. One significant transformation of glade farming leads to a transformation of the whole cultural and natural complex: disturbance of the hydrological regime of the soil, erosion processes, and displacement of multispecies meadows with low-yield grass, bushes and trees. At the beginning of the 21st century, multi-vector processes took place: a) glade landscapes themselves disappeared, becoming overgrown with forest; b) glades with year-round and, at the same time, seasonal stays of domestic animals and people, were transformed into: 1) places for summer stays or hayfields; 2) weekend residences; 3) permanent residences (ecumens) or other types of residences.

Słowa kluczowe

EN

glade; glade farming; nature management strategy; cultural landscape; natural landscape

PL

polana; uprawa polany; strategia zarządzania przyrodą; krajobraz kulturowy; krajobraz naturalny

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 43 (1)
• Strony: 73--96
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., map., tab., fot.

Twórcy

autor

Boiko Igor

• Institute of ethnology of National Academy of Sciences of Ukraine in Lviv, Ukraine

autor

Łach Janusz

• Uniersity of Wrocław, Faculty of Earth Science and Environmental Management Department of Regional Geography and Tourism

Bibliografia

• Бойко І., 2013: Просторово-господарська специфіка ландшафтів Бойківщини (кінець XVIII ст.) [in:] Вісник Львівського університету. Серія географічна. Випуск 41: 38-49.
• Бойко І., 2015: Літні стайні в Західних і Українських Карпатах: етноекологічні паралелі в культурах: українців, словаків, поляків та чехів [in:] Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, t. V, Słupsk-Zielona Góra-Svidnik: 361-376.
• Бойко І., 2016: Скотарство та сезонне будівництво в Карпатах (кінець ХІХ перша половина ХХ ст.): спроба класифікації [in:] Народознавчі зошити. № 6: 1350-1361.
• Комплект топографічних карт генерального штабу (39 шт.), масштабом 1: 100 000. Видавництво 1981-1991. Система координат 1942 року. Стан місцевоості 1981-1989 рр.
• Тиводар М., 1994: Традиційне скотарство Українських Карпат другої половини XIX першої половини XX ст. Ужгород: «Карпати».
• Bednárik R., 1967: Ludove stavitelstvo na Kysuciach. Bratislava.
• Munteanu C., Kuemmerle T. Boltiziar M., Butsic V. Gimmi Urs, Halada L., Kaim D., Géza Király G., Konkoly-Gyuró E., Kozak J., Lieskovský J. Mojses M. Müller D. Ostafin K., Ostapowicz K., Shandra O., Štych P., Radeloff W. S., 2014: Forest and agricultural land change in the Carpathian region—A meta-analysis of long-term patterns and drivers of change [in:] Land Use Policy, 38, 685-697.
• Haller A., Bender O., 2018: Among rewilding mountains: grassland conservation and abandoned settlements in the Northern Apennines [in:] Landscape Research, 43 (8), 1068–1084.
• Chlebana M., 1972: Prispevok k študiu letneho chovu hovadzieho dobytka v oblasti Spišskeho Zamaguria [in:] Zb. SNM, 13, Martin: 173–197.
• Chmielewski T.J.; Myga-Pia˛tek U.; Solon J. 2015: Typologia aktualnych krajobrazów Polski. [in:] Przegl. Geogr. 87, 377–408.
• Łach J., Bojko J., 2019: Zabudowa polaniarska jako istotny wyróżnik w badaniach nad typologią krajobrazów pasterskich Karpat Zewnętrznych [in:] Przegląd Wschodnioeuropejski X/1: 261-274.
• Łach J., Musiał M., 2015: Przeszłość i znaczenie tradycji dla współczesnego oblicza kulturowego góralszczyzny Beskidu Małego: zapis w krajobrazie. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
• Langer J., 1999: Polyetnický charakter ľudového obydlia v Karpatoch [in:] Tradície staviteľstva a bývania na Slovensku. Bratislava-Svidník: 243-247.
• Kopczyńska-Jaworska B., 1967: Stosunki gospodarczo- społeczne w tradycyjnej kulturze Karpat północnych. Łódź.
• Kubijovyč V., 1936: Pastyrský život v Podkarpatskė Rusi [in:] Podkarpatska Rus. Bratislava.
• Kubijowicz W., 1927: Życie pasterskie w Beskidach Magórskich (Kr.1927, tu m.in. Babia Góra i Gorce, Kraków.
• Kubijowycz W., 1926: Życie pasterskie w Beskidach Wschodnich. Kraków.
• Kundľa M., 2004: Jakubany včera a dnes. Kežmarok.
• Král J., 1927: Svidovec v Podkarpatske Rusi. Praha.
• Plessingerová A., 1951: Bačování na papradských Kopanicích [in:] Český lid, 6 ročník, č. 1 2: 118-126.
• Podolák J., 1982: Tradičné ovčiarstvo na Slovensku. Bratislava.
• Sawicki L., 1919: Szałaśnictwo na Śląsku Cieszyńskim [in:] Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, t. XIV, Kraków: 137-183.
• Sawicki L., 1919: Szałaśnictwo na Wołoszczyźnie Morawskiej [in:] Materiały Antropologiczno- Archeologiczne i Etnograficzne, t. XIV, Kraków: 81-136.
• Slámová, M., Belcáková, I. 2019: The Role of Small Farm Activities for the Sustainable Management of Agricultural Landscapes: Case Studies from Europe [in:] Sustainability 11(21):5966.
• Sobala M. 2014: Krajobrazy pasterskie w Polsce i Europie – wybrane typy, przykłady i formy ich ochrony [in:] Prace Komisji krajobrazu kulturowego, № 2: 81-98.
• Sobala M. 2020: Mountain meadows and glades of the Carpathians – type or element of landscape? The problem of delimitation and typology of pasture landscapes [in:] Sustainability 2020, 12(9), 3707.
• Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami, arkusz. Oświęcim (970), PIG, Warszawa.
• Ukrainian Karpaty.jpg, 2012 – https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ukrainian_Karpaty.jpg.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).