O etykę architektury

• Autorzy: Lenartowicz Krzysztof J.

Identyfikatory

DOI

10.24425/tkuia.2020.135403

Warianty tytułu

EN

For an ethic of architecture

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Stan środowiska zbudowanego skłania do zastanowienia się, w jaki sposób etyka wpływa na projektowaną przestrzeń i jej jakość estetyczną. W konsekwencji powstają pytania dotyczące - z jednej strony - zapisów obowiązującej architektów etyki zawodowej, z drugiej - praktycznych wskazówek mających związek z architektonicznym projektowaniem i planowaniem. W czasie, kiedy zagadnienia odporności (firmitas) i użyteczności (utilitas) zostały w dużej mierze opanowane przez inne gałęzie projektowania, nie zapominając o problematyce ekologicznej, uznano piękno (venustas) za najistotniejszy konstytutywny atrybut architektury. Przedstawiono wybrane interpretacje Piękna i jego związków z Dobrem (Witruwiusz, 1954; Tatarkiewicz, 1962, 1982), także w świetle najnowszych ustaleń neurobiologii i neuroestetyki (Zeki, 2011, 2019; Qiuling et al., 2018; Ishizu, Tsukiura, Cabeza, 2011). Przyjęto pojęcie stosowność (Krakowski, 1989) - rozumiane jako pojęcie piękna celowego, uwarunkowanego społecznie - za odpowiednie dla opisu standardu estetycznego projektowanego środowiska zbudowanego. Praca jest próbą znalezienia praktycznych sposobów zapewnienia jakości estetycznej (piękna) w nowo projektowanych i przeprojektowywanych sytuacjach przestrzennych. Wskazano - z jednej strony - dziedzinę prawodawstwa zawodowego (kodeksy etyki zawodowej architektów), gdzie zagadnienia estetyczne są zasadniczo pomijane, z drugiej zaś - konieczność nauczania i wdrażania procesu projektowania jako czułego (Tokarczuk, 2019) i uważnego dialogu (Dominiczak, 2016) w specyficznym rozumieniu spotkania z Innym (Drugim), niezależnie czy to będzie architekt, użytkownik, czy też budowla. Zwrócono uwagę na propozycję estetyki kreacyjnej (Sławińska, 1973) jako potencjalnie możliwej integralnej dziedziny twórczości projektanckiej. W odróżnieniu od etyki zawodowej architektów, która dotyczy osób biorących udział w procesie projektowania i odpowiedzialnych pod względem etycznym za swoje postępowanie w ramach zawodu (działalności projektanckiej), etyka architektury odnosi się do relacji estetycznych, jakie powstają w sytuacjach architektonicznych (Dominiczak, 2016). W takim rozumieniu obiekty zbudowane są personifikowane i - jako mające swoją tożsamość byty (o ile projektant zechce) - wchodzą w dialog z Innymi bytami (Levinas, 1998), które zarówno tworzą, jak i stanowią daną przestrzeń.

EN

The state of the built environment makes one inclined to ponder how ethics affects the space that is designed and its aesthetic quality. As a consequence, there arise questions concerning the provisions of ethical codes of professional conduct that architects must adhere to on the one hand, while on the other, the practical guidelines for architectural design and planning. In a period when matters of durability (firmitas) and utility (utilitas) have been largely dominated by other branches of design, including the matters of ecology, beauty (venustas) has come to be considered as the most essential constituent attribute of architecture. Selected interpretations of Beauty and its relationship with Good (Vitruvius, 1954; Tatarkiewicz, 1962, 1982) have been presented, including in light of the latest findings of neurobiology and neuroaesthetics (Zeki, 2011, 2019; Qiuling et al., 2018; Ishizu, Tsukiura, Cabeza, 2011). The term appropriateness (Krakowski, 1989) is herein accepted, understood as a notion of intentional, socially conditioned beauty and considered proper to describe the aesthetic standard of the built environment under design. This paper is an attempt at finding practical methods of ensuring aesthetic quality (beauty) in newly designed and redesigned spatial situations. It identifies the field of professional law (the ethical code of conduct for architects), wherein aesthetic matters are largely ignored on the one hand, while on the other it points to the necessity to teach and implement a design process that is tender (Tokarczuk, 2019) and mindful (Dominiczak, 2016) dialogue in a specific understanding of encounters with the Other (the Second), whether it’s an architect, a user or a structure. It notes the proposal of creative aesthetics (Sławińska, 1973) as a potentially possible integral branch of design. Contrary to the professional ethics of architects, which pertains to individuals who practice design and are ethically responsible for their professional conduct (design), the ethic of architecture refers to aesthetic relationships that emerge in architectural situations (Dominiczak, 2016). In this understanding, built structures are personified and seen as entities with their own identities (if the designer wills it) that engage in dialogue with Other entities (Levinas, 1998), which both create and define a given space.

Słowa kluczowe

PL

architektura; piękno; stosowność; ład; estetyka; etyka

EN

architecture; beauty; appropriateness; decorum; order; aesthetics; ethics

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 48
• Strony: 3--33
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Lenartowicz Krzysztof J.

• Lublin University of Technology, Faculty of Building and Architecture, Independent Architectural Laboratory

Bibliografia

• Alexander, Ch. (2002–2005), The Nature of Order, Vol. 1–4, Berkeley CA: Center for Environmental Structure.
• Buckminster Fuller, R. (1968), Operating Manual of Spaceship Earth, Carbondale: Southern Illinois University Press.
• Burke, E. (1757), A Philosophical Enquiry into the Origin of our Ideas of the Sublime and Beautiful, London: R. and J. Dodsley, p. 175; polskie tłum. Graff, P. (1968), Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Böhm, A. (2018), ‘Urbanista — zawód niechcianego zaufania publicznego’, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, Kraków: Wydawnictwo Oddziału PAN w Krakowie, T. 46, s. 498–499. Także w wykładach (Kraków, Lublin).
• Davos Declaration (2018), [online:] https://davosdeclaration2018.ch/programme/, (dostępne: 12.12.2018).
• Dominiczak, J. (2016), Miasto dialogiczne i inne teksty rozproszone, Gdańsk: Wydział Architektury i Wzornictwa ASP w Gdańsku.
• Fisher, T. (2010) Ethics for Architects. 50 Dilemmas of Professional Practice, New York: Princeton Architectural Press.
• Hewitt, A. (2019), The ‘B’ Word: How a More Universal Concept of Beauty Can Reshape Architecture, [online:] https://commonedge.org/the-b-word-how-a-more-universal-concept-of-beauty-can-reshape-architecture/, (dostępne: 2.03.2020).
• Ingarden, R. (1973), Książeczka o człowieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Ishizu, T., Zeki, S. (2011), ‘Toward a Brain-Based Theory of Beauty’, PLOS ONE 6 (7), [online:] https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0021852, open access.
• Jędraszewski, M. (1985), ‘Na drogach wolności: Kartezjusz, Sartre, Levinas’, Przegląd Powszechny, nr 4, s. 21.
• Kotarbiński, T. (1961), Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, s. 447, cytowany w Sławińska (1973), s. 34.
• Krakowski, P. (1989) „Architektura stosowna”, X Konwersatorium Polskiej Architektury, Komisja Urbanistyki i Architektury PAN O/Kraków, Mogilany 16–18 listopada 1989. Maszynopis powielany.
• Kucza-Kuczyński, K. (2015), Zawód-architekt. O etyce zawodowej i moralności architektury, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.
• Lenartowicz, J.-K. (2014), ‘Obywatel, architektura, estetyka, krajobraz, trwały rozwój’, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, Kraków: Wydawnictwo Oddziału PAN w Krakowie , T. 42, s. 255–274.
• Lenartowicz, J.-K. (2017), Synergetyka a planowanie urbanistyczne i projektowanie architektoniczne’, Budownictwo i Architektura, T. 16, nr 1, [online:] https://bud-arch.pollub.pl/index.php/pl/vol_161_2017/vol_161_2017_199- 212/, (dostępne: 13.06.2020).
• Lenartowicz, J.-K. (2019), ‘Konstrukcja jako (nowe) medium architektury?’ [w:] Media, nowe media czy post-media sztuki?, cz. IV. Medium architektury i rzeźby, Łukaszewicz Alcaraz, A. i in. (red.), Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Malarstwa i Nowych Mediów Akademii Sztuki w Szczecinie, s. 128, [online:] https://www.academia.edu/40281313/Media_nowe_media_czy_post-media_sztuki, (dostępne: 13.06.2020).
• Levinas, E., (1998) Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, tłum. Kowalska, M., Warszawa: PWN.
• Mackiewicz, J., (1965), Lewa wolna, Londyn (2012): Kontra, s. 416–417.
• Niemojewski, L., (1948), Uczniowie cieśli (Rozważania nad zawodem architekta), Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski.
• Noica, C. (1988), Obraz sześciu chorób ducha współczesnego, wstęp i tłum. Ireneusz Kania, Kraków: Oficyna Literacka, s. 18.
• Norwid, C.K. (1851), Promethidion. Bogumił. Dialog, w którym jest rzecz o sztuce i stanowisku sztuki. Jako forma, wers 274, 280, [online:] https://wolnelektury.pl/katalog/ lektura/promethidion.html, (dostępne: 13.06.2020).
• Qiuling, L., Mengxia, Y., You, L., & Lei, M. (2018) ,’The neural correlates of integrated aesthetics between moral and facial beauty.’ [w:] Scientific Reports, 9:1980 (2019), [online:] https://www.nature.com/articles/s41598-019- 38553-3, (dostępne: 13.06.2020).
• Sławińska, J. (1973), Estetyka jako integralna dyscyplina twórczości projektanckiej, Wrocław: Politechnika Wrocławska.
• Smith, T. G. (2003), Vitruvius on Architecture, New York: The Monacelli Press.
• Szmidt, B. (1981), Ład przestrzeni, Seria: Biblioteka Myśli Współczesnej, Warszawa: PIW.
• Tatarkiewicz, W. (1962), Historia estetyki. Estetyka Starożytna, T. I, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum.
• Tatarkiewicz, W. (1982), Dzieje sześciu pojęć, Warszawa: PWN.
• Themerson, S. (1938), Pan Tom buduje dom, Łódź (1947): Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
• Tokarczuk, O. (2019), Czuły narrator, Wykład z okazji wręczenia Nagrody Nobla w dziedzinie Literatury, 2018, [online:] https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2018/tokarczuk/104870-lecture-polish/, (dostępne: 13.06.2020).
• Tsukiura, T., Cabeza, R. (2011), ‘Shared brain activity for aesthetic and moral judgments: implications for the Beauty-is-Good stereotype’ SCAN, 6(1), s. 138–148.
• Witruwiusz, (1956), O architekturze ksiąg dziesięć, tłum. Kazimierz Kumaniecki, Warszawa: PWN.
• Zeki, S. (2019), ‘Notes Towards a (Neurobiological) Definition of Beauty’. [in:] Gestalt Theory, Vol. 41, no 2, pp. 107–112.