Hełm z Silniczki w świetle rekonserwacji i badań metaloznawczych

• Autorzy: Rychter Mariusz R. , Strzyż Piotr

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK58SILNICZKA

Warianty tytułu

EN

A helmet from Silniczka in the context of re-conservation and metallographic examination

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Przedmiotem specjalistycznych badań laboratoryjnych był hełm odkryty w pobliżu cmentarzyska w Silniczce koło Radomska. Przeprowadzona w Pracowni Konserwacji Zabytków Metalowych Uniwersytetu Łódzkiego rekonserwacja zabytku pozwoliła stwierdzić, iż jego dzwon wykonano z dwóch trójkątnych fragmentów blachy żelaznej. Niezwykle interesującym spostrzeżeniem jest zaobserwowanie w szczytowej partii dzwonu pozostałości zdobienia kolorowym metalem, w różnych odcieniach barwy złotej. Obejmuje ono okolice otworu na tulejkę oraz nity łączące poszczególne blachy. Dobrze widoczne zdobienie pozwoliło na pobranie próbek do badań i przeprowadzenie analiz składu chemicznego. Stwierdzono obecność miedzi, mosiądzu oraz złota. Sama technika wykonania tych zdobień, wskutek złego stanu jej zachowania, pozostaje trudna do rozpoznania. Hełm z Silniczki jest najbardziej zbliżony budową, ale i zdobieniem do tzw. „wielkopolskiego” typu hełmów. Blachy jego dzwonu połączono nitami, miejscowo stosując zaklepanie zachodzących na siebie blach na „zakładkę”. Dzwon ma kształt stożka. W jego partii szczytowej znajduje się otwór, w którym pierwotnie mocowana była stożkowata tulejka. Dość liczna seria hełmów tego rodzaju pochodzi też z terytorium wczesnośredniowiecznej Rusi, ale także z obszaru zamieszkiwanego przez plemiona Bałtów. Okaz z Silniczki nie jest typowym reprezentantem tego rodzaju ochron głowy, ale do tej grupy kwalifikuje go wieloelementowa budowa, obecność tulei oraz zdobienie powierzchni metalami kolorowymi.

EN

The subject of specialist laboratory examinations was a helmet discovered in the vicinity of a burial ground in Silniczka near Radomsko. The re-conservation of the artefact performed in the Laboratory of Metal Monuments Conservation at the University of Łódź revealed that its skull was made of two triangular pieces of iron sheet. It was very interesting to discover the remains of ornamentation of non-ferrous metal at the top of the skull, which was in different shades of gold. The ornamentation covers the area around the opening for a tube and the rivets joining the pieces of metal sheet together. The clearly visible ornamentation made it possible to collect samples for tests and to perform chemical analysis. Traces of copper, brass and gold were found. It is difficult to determine the technique adopted to create the ornamentation on account of its poor condition. The structure and ornamentation of the helmet from Silniczka are closest to the so-called Great Poland helmets. The pieces of metal sheet forming the skull were riveted, and in some points they were flattened with overlap. The helmet skull is conical. At its top, there is an opening where a conical tube used to be attached. A considerable series of similar helmets was found in the territory of early medieval Ruthania and the area inhabited by Baltic tribes. The artefact from Silniczka is not a typical representative of head protection of this type, however, it can be classified as one thanks to its multi-element construction, presence of a tube, and ornaments of non-ferrous metals.

Słowa kluczowe

PL

hełm; wczesne średniowiecze; Silniczka; badania metaloznawcze

EN

helmet; Early Middle Ages; Silniczka; metallographic examination

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 58
• Strony: 23--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 9 poz., il.

Twórcy

autor

Rychter Mariusz R.

• Instytut Archeologii, Uniwersytet Łódzki

autor

Strzyż Piotr

• Instytut Archeologii, Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• [1] Augustyniak J. Wyniki badań wykopaliskowych i powierzchniowych w międzyrzeczu Warty i Pilicy (woj. częstochowskie) w latach 1969–1972. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna 1977;24:279–309.
• [2] Traktat o sztuce złotniczej Benvenuta Celliniego. Rochacki J.A. (ed.), Kazimierz Dolny, 2013.
• [3] Gradowski M. Dawne złotnictwo technika i terminologia. Warszawa, 1980.
• [4] Kobielus S. Teofi l Prezbiter Diversarum Artium Schedula. Średniowieczny zbiór przepisów o sztukach rozmaitych. Kraków, 1998.
• [5] Nadolski A. Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku. Łódź, 1954.
• [6] Nadolski A. Uwagi o wczesnośredniowiecznych hełmach typu wielkopolskiego. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna 1960;5:99–124.
• [7] Rochacki J.A. Traktat o sztuce złotniczej Benvenuta Celliniego. Kazimiery Dolny, 2013.
• [8] Strobin J. Okucie typu balteus jako przykład technik zdobniczych w złotnictwie barbarzyńskim młodszego okresu rzymskiego. In: M. Kurzyńska (ed) Linowo, stanowisko 6. Birytulane cmentarzysko kultury wielbarskiej z północno-wschodniej części ziemi chełminskiej. Grudziądz–Toruń, 2015, 177–190.
• [9] Kиpпичников A.H. Раннесреднебекобые золоченые шлемы новые находки и наблюдения. Caнкт-Петерург, 2009.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).